Yılsonu ufukta belirirken asgari ücret tartışmaları başladı. Her ne kadar “daha erken” denilse bile taraflar şimdiden görüşlerini sunuyor, kafalarındaki ücrete dair beklentilerini anlatıyor. Görünen o ki asgari ücret odaklı pazarlıklar, geçmişe nazaran daha çetin geçecek. Rakam sağanağına hazır olun.
Asgari ücret; giriş ücretidir ve toplam içindeki payının %20’leri aşmaması gerekir. Fakat Türkiye gibi enflasyon belasıyla boğuşan, yetmemiş gibi yanlış politika tercihleriyle krizler üreten ülkelerde genel ücret düzeyinde yarıdan fazla ağırlık kazanabiliyor. Asgari ücret, ortalama ücret oluveriyor.
Veren taraf da alan taraf da mutsuz
Çalışan, azami ücret talebindedir. İşveren ise asgari ücretin bir düzeyi aşmamasını ister. Her iki taraf da kendi zaviyesinden haklıdır. Zaten Asgari Ücret Tespit Komisyonu, işçi, işveren ve kamu tarafları arasındaki pazarlıkla belirlenir. Müzakereler genelde çetin geçer ve son sözü Cumhurbaşkanı söyler.
Çalışan mutsuz çünkü zamlı para eline geçmeden enflasyon bu ücreti budamaya başlar. Zira piyasa asgari ücret artış oranını öğrenir öğrenmez, ilk 3 ayda bunun yarısına yakınını fiyatlarına yansıtır. İşveren mutsuzdur zira istihdamın artan maliyeti söz konusudur. Vergi ve primlerin yükü de cabası…
İKİ SORU İKİ CEVAP / Stratejiye dair…
Yılbaşı kaç olur?
Hükümet, beklenen enflasyona göre zam yapma niyetinde. Ama %17,5’lik zam kabul edilesi değil. Şu anda 17,002 liralık ücretin 20 bine çıkması demek. Beklenti; 23-25 bin lira arasında gerçekleşeceği… 25 bin lira olması halinde %47’lik zam olacak ki işverenler bu rakamı son derece maliyetli buluyor.
Ne zaman belli olur?
Aralık ayında toplanacak komisyon, yılın son haftasına doğru uzlaşılan rakamı tespit eder. Uzlaşma olmazsa son sözü Cumhurbaşkanı söyler. Nitekim son 5 yıldır komisyonun belirlediği ücretin üzerine ilave konuldu. TÜSİAD önerisiyle yılda 2 kez ilan edilen asgari ücret yeniden yılda tek artışa indirildi.
not/ Referandum sandığına razı ol, yüksek asgari ücret vereyim
Enflasyon olan yerde ücret zamlarına ihtiyatlı yaklaşmalı. Yılbaşında 17,002 liralık alım gücü bugün TÜİK’e göre 12,514 liraya indi. İlan edildiği günkü alım gücünü koruyabilmesi için asgari ücretin 16,982 lira olması gerekir. ENAG’a göre alım gücü bugün 11,382 lira, olması gereken; 25,398 lira.
Yakın geçmişe bakıyorum, ne zaman sandık kurulmuş ise asgari ücret artışı yüksek olmuştur. Bu, 80’li yıllarda da Özal’ın uygulamalarıydı. Seçim ekonomisiyle yüksek zam gelir, seçim olmayınca, kaşıkla verilenler seri zamlar sayesinde kepçeyle geri alınırdı. Kayıp yıllar 90’larda da durum hiç değişmedi.
Şimdiki hükümetler zamanında asgari ücret zamlarının toplum refahına ve çalışma barışına etkisini, enflasyon belirledi. Düşük enflasyonda asgari ücretlinin gelirden aldığı pay, arttı. Fakat enflasyonun tırmandığı dönemlerde, ücretliye verilen zamlar, birkaç ay rahatlama getirebildi, yine düşük kaldı.
Nitekim son genel seçimde yüksek zam verilmesine rağmen, yerel seçimde asgari ücrete düşük zam gelmesi, iktidara belediyeleri kaybettirmişti. Fakat 2028’e dek genel ve yerel seçim yok. Erken seçim de gündemde değil. Hal böyle iken iktidar neden asgari ücretliye veya emekliye zam versin ki…
Referandum çok fazla dillendiriliyor. Hükümet, “ya anayasa önerisi için referanduma razı ol, ya da sandık kurulmayacağı için düşük zamma rıza göster”. Kısaca, geçim ile seçim arasında sıkıştık kaldık.