Dr. Onur Yarar
Okan Üniversitesi Öğretim Görevlisi
Yeni bir köşe yazısı, adı Uzaklardan. Bir aksilik olmaz ise her hafta Uzakdoğu da yaşanan ekonomik gelişmeleri sizlere özetleyeceğim. Destekleri için başta Hakan Güldağ olmak üzere DÜNYA Gazetesi ekibine ilk satırlardan teşekkür etmek isterim.
Neden Uzaklardan? Normal de İstanbul Okan Üniversitesi’nde öğretim üyesiyim, İşletme Yönetim ve Organizasyon doktoram bulunmakta, bu yazıyı ise yeni başladığım ve bir süre bulunacağım Bangkok’daki üniversitemden yazmaktayım. Yani Uzakdoğu’nun göbeğindeyim. ASEAN ülkeleri dediğimiz toplam da 500 milyon nüfusa sahip (AB 450 milyon), yeni ekonominin hızla büyüdüğü bir bölge. Hangi ülkeleri kapsıyor dersek Brunei, Kamboçya, Endonezya, Laos, Malezya, Myanmar, Filipinler, Singapur, Tayland, Vietnam. Bir de +3 dediklerimiz var, bunlar ASEAN ülkeleri ile çok sıkı ilişki de ve ekonomik anlaşmaları olan ülkeler: Çin, Güney Kore ve Japonya. Sanırım ülkeleri topluca sayınca bölgenin önemi anlaşılıyor. Türkiye olarak bu bölgeden hem siyasi hem ekonomik uzak kalamayız. Hele KOBİ’ler için inanılmaz bir pazar.
Kısa bir giriş yaptıktan sonra geçen hafta bölge de yaşananları bir özetlemek isterim:
En fazla haber akışı Çin’de
Çin Devlet Başkanı Şi Cinping St. Petersburg Uluslararası Ekonomi Forumu'nda enerji ve gıda krizine çözüm bulmak için ticaretin önündeki engelleri kaldırmalı dedi, aslında ismini zikretmeden Rusya’yı işaret etti. 147 milyar dolarlık ticaret hacminin üçte ikisini Çin'in Rusya'dan doğal gaz ve petrol ithalatı. Bu arada Çin, Katar'da doğalgaz yatırımı yapmak istiyor. Katar, 2022'nin ilk beş ayında Avustralya'dan sonra Çin'in en büyük LNG tedarikçisi.
Çin savunma sanayiinde de boş durmuyor, Fujian adlı hem tasarımı hem üretimi %100 yerli, üçüncü uçak gemisini denize indirdi. Tayvan’ı sürekli tehdit eden Çin’e, karşı taraftan da bir atak geldi, “elimizdeki füzeler Pekin’e kadar ulaşabiliyor”.
Çin ekonomisine gelirsek, Çin'de konut fiyatları iki ay üst üste düştü. Sanayi üretimi yüzde 0,7 artarken, perakende satışlar yüzde 6,7 geriledi, genç işsizlik arttı. Çin de yerel inşaat demiri fiyatları Haziran ayında %1 arttı. Çin`e doğrudan yabancı yatırımlar yüzde 17,3 büyüdü (83,75 milyar dolar). Bir bardan yayılan korona nedeni ile Pekin yine alarmda.
Son olarak Türkiye, Çin'den yapılan soğutma sistemi ithalatına damping önlemlerini sürdürme kararı aldı.
17000’den fazla adaya sahip Endonezya’da ise hükümet Jeotermal enerjiyi teşvik etme kararı aldı. Endonezya Mayıs’ta 2,9 milyar dolar ticaret fazlası verdi, ithalatı 18,6 milyar dolar da kaldı. Geçen hafta toplanan Endonezya-Türkiye İş Forumu, Endonezya Türkiye ticaretinde yeni hedefi 10 milyar dolar olarak açıkladı. Bali’de pirinç hasadı başladı, pirinçte de buğday gibi global fiyat artışı bekleniyor. Savunma sanayii olarak da; Endonezya Ulusal Silahlı Kuvvetleri, 13 adet Ground Master 403 (GM403) hava gözetleme radarı ve SkyView komuta-kontrol (C2) sistemi tedarik edeceğini açıkladı.
Filipinler ise siyasi olarak enteresan bir ülke. Eski diktatör Markos’un oğlu Markos (aynı isimde) devlet başkanlığı seçimini kazandı. ABD, Çin ve şimdi de Rusya bölgede dolaşıyor. ABD güney Çin denizinde, Çin'e karşı Filipinleri destekliyoruz derken; Rusya'nın Pasifik Filosu, Filipinler denizinde eğitim yaptı. Ekonominin konusu değil ama söylemeden duramayacağım, Filipinler Katolik Kilisesi, pandemiden bu yana ruhsal sıkıntı yaşayanların çok artması nedeni ile şeytan çıkarma ayinleri için merkez inşa ettiğini duyurdu.
Japonya eksi faizle devam etme kararı aldı. Yen, dolar karşısında 23 yılın en düşük seviyesinde, enflasyon da yıllık %8,6. Japonya’nın sıcak saç ve levha satışları Nisan ayında Mart ayına göre %14,5 düştü. Japonya ürettiği sıcak şeridin %17'sini iç piyasa da kullanırken %83'ünü ihraç ediyor. Japonya ilk defa NATO zirvesine katılacak. Kuzey Kore’den sonra Rusya da Japonya’yı endişelendirir oldu. Bilişim sektörüne gelirsek Japonya ve ABD, 2nm Çip üretimi için ortaklık kuruyor, 2026’da ilk üretim hedefleniyor. Gıda sektöründe ise Nagaro eyaleti otomatlarına geçen hafta kurutulmuş böcek cipsi konmaya başlandı. Siyah akrep, çekirge, tırtıl, ipek böceği, orman böcekleri gibi 18 farklı ürün gamı var. Yapay etten sonra dünya protein ihtiyacını böcekten mi sağlayacak sorusu yine akıllarda. Yine tarım sektörü dersek Densuke karpuzunun ilk hasadı yapıldı. Ülke için de 55 bin adet satılacak olan karpuzun ilki, açık arttırmada 4 bin 500 dolardan satıldı. Enerji sektöründen de üç haberimiz var. Mitsubishi, Japonya’nın Hokkaido kentinde jeotermal yatırım yapıyor. INPEX, Idemitsu ve Mitsui’de Katatsumuri Yama jeotermal santral inşaatına başladı. IHI ise yepyeni bir teknoloji ile okyanusa Kairyu adıyla gelgit santralı ve dev türbin yapacak. Geçen hafta Rusya, Japonya ile balıkçılık alanındaki iş birliği anlaşmasını askıya aldığını açıkladı. Ve son olarak Japonya turistlere kapılarını açtı, Türkiye sarı liste de ve 3 doz aşı şartı var.
Kuzey Kore, neredeyse 2 yıldır ülke de COVID olmadığı söylemişti, bir anda bundan vazgeçti ve 4,5 milyon kişinin “şüpheli ateş” geçirmiş olduğunu duyurdu. Şimdi ise “ağır bağırsak enfeksiyonu” adlı mini salgın ile karşı karşıya. İlaç dağıtıldığı söylense de belirsizlik hakim. Güney Kore de ise lojistik sektörü akaryakıt zamlarından rahatsız. 40 kamyon şoförü eylem yaptığı için gözaltına alındı. Gıda sektöründe ise Devlet Başkanı’nın eşi Kim, ülke de hala köpek eti tüketenlerin olduğunu belirtti. Yılda 1 milyon köpek, eti için öldürüldüğü sanılıyor. Kore’de eğlence sektörünü ise, BTS grubunun dağılma kararı etkileyecek.
Laos, geçen haftayı kredi notu indirimi ile karşıladı. Moody’s CAA2’den CAA3’e indirdi, görünümü de Negatif’ten Durağan’a çevirdi.
Malezya, dünyanın en büyük doğal kauçuk üreticisi ve üretim düşüşü sürdürüyor. Üretimde aylık bazda yüzde 20 düşüş yaşandı. Cerrahi eldiven fiyatları pandemi den bu yana hala artmaya devam ediyor. Palm yağında ise Malezya, Endonezya’nın ihracatı kısma kararından sonra üretimi arttırmaya çalışıyor. Ukrayna savaşının yarattığı yağ kıtlığı, artık palm yağını kullanmayacağız diyen batılı gıda üreticilerinin fikrini değiştirmiş durumda.
Geçen hafta Sakarya Üniversitesi ile Malezya Pahang Üniversitesi, Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ) ile Malaya Üniversitesi, Çankırı Karatekin Üniversitesi ile Malezya Sabah Üniversitesi (UMS) işbirliği anlaşması imzaladılar. Malezya, e ticarette Türkiye’den en çok ürün satılan üç ülke arasına girdi (diğerleri İngiltere ve ABD). Resmi Gazete’de Malezya ve Yunanistan menşeli veya çıkışlı mensucat için dampinge karşı önlem uygulanacağı açıkladı. Malezya Turizm Tanıtma Kurulu, pandemi öncesi yıllık 18 bin Türk turist rakamına ulaşmak istediklerini söyledi. Malezya kökenli Asya’nın en iyi low cost firmalarından biri olan Air Asia X, Kuala Lumpur İstanbul rotasının açılacağını duyurdu.
ASEAN’nın minik devi Singapur ise Mayısta petrol dışı ihracatını %12,4 arttırdığını açıkladı. Singapur Changi Havalimanı, Skytrax tarafından yine pek çok dal da en iyi havaalanı kategorisinde yer aldı.
Geldik Tayland’a. Geçen haftanın en çok konuşulan iki konusu, Tayland’da keyif ve tıbbi amaçlı Marihuanna’nın (esrar) serbest bırakılmasıydı. Daha sonra 20 yaş altına yasak geldi. Hatta hükümet 1 milyon kenevir fidesini vatandaşlara dağıttı. Sanırım turizm coşsun diye Asya’da ki Hollanda olunacak. Bir diğer konu ise 1 Temmuz itibarı ile turizme yeniden kavuşulacak. Tüm sigorta, Thaipass, PCR vb. şartlar kaldırıldı. Tayland gibi Turizm gelirlerinin önemli payı olan bir ülke, iyi bir yönetimle COVID dönemini en az hasara atlattı, bunun en bariz kanıtı ise 10 Haziran itibarı ile döviz rezervi +226,3 milyar dolar.
Son haberimiz de Vietnam’dan. Sağlık Bakanı ve Hanoi Belediye Başkanı COVID testlerindeki fahiş fiyat uygulamalarından dolayı gözaltına alındı. Nasıl ama?
Sevgi ve Saygılarımla….