Doç.Dr. Onur Yarar - İstanbul Okan Üniversitesi
Türkiye, Avrupa ve Ortadoğu için ekmek (buğday) ne kadar önemli ise Asya için de pirinç o kadar önemli. Her ne kadar "Tahıl Ambarı Konya" ifadesi beton aşkımızla çocukluğumuzda kaldı ve Ukrayna'dan gelecek buğdaya bağımlı hale geldiysek de benzeri durum pirinç için de geçerli. Ziraat Mühendisleri Odası verilerine göre 2004'de sadece 139bin ton pirinç ve çeltik ithal ederken, günümüzde bu rakamlar çelişkili olsa da çok çok daha fazladır. Öyle ki %34-45 arası değişen gümrük vergileri, son bir yılda sıfırlanmıştır.
Gelelim yurtdışındaki duruma, ilk darbeyi en büyük pirinç ihracatçısı Hindistan vurdu. 23 Temmuz’da ülkeye yetmesi ve iç fiyat artışını durdurmak için basmati olmayan pirincin ihracatını yasakladı. Bu durum Asya için o kadar önemli ki, Singapur kendine istisna tanınması için Hindistan’a başvurdu. Ardından bölgenin ikinci büyük pirinç tedarikçisi Tayland, artan hava sıcaklıkları ve az su nedeni ile üretim miktarının ciddi azalma gösterdiğini açıkladı. Ve son olarak Çin’i etkisi altına alan tayfun, pirinç üretiminin %23’ünü sağlayan 3 eyalette verim kayıpları oluşturduğu bildirildi. Sonuçta uluslararası piyasa da pirinç fiyatları son 15 yılın en yüksek fiyatlarını görmüş oldu. Bu rakam Tayland için ton başına 648 dolara ulaştı. Bu satırları yazarken Sri Lanka Tarım Bakanı Amaraweera 20.000 hektara yakın çeltik tarlasının mevcut kuraklıktan etkilendiğini açıkladı. Büyüklerimizden gördüğümüz tabağında pirinç tanesi kalmayacak sözü, artık sadece o tanenin üretimi için harcanan büyük emeği değil, aynı zamanda fiyatını da bizlere düşündürmesi gerekiyor.
Bangladeş’te sivrisineklerden bulaşan Dang humması gün geçtikçe yayılıyor: yılbaşından bu yana 100bin vaka, 485. ölüm. Bengal kaplanlarının doğaya salınması planı durduruldu. TİKA, Noakhali şehrindeki Vahab Toyuba Hastanesi Kadın Doğum kliniğine tıbbi ekipman sağladı. Ağustos başından bu yana sel ve toprak kaymaları sonucu bir milyondan fazla insan evsiz kaldı ve 55’den fazla kişi hayatını kaybetti.
Çin'de COVID-19 vakalarında Eris varyantı baskın hale geldi. Merkez Bankası bankalardan kredileri arttırmasını istedi. ABD ziyaretine tepki olarak Tayvan çevresinde askeri tatbikat yapıldı. Hilton, Çin'de yeni oteller açmaya devam ediyor. Suudi Arabistan ile Çin 1,33 milyar dolarlık anlaşma imzaladı. İran'dan petrol ithalatı artıyor. Çin'in yurt dışı doğrudan yatırımları ilk çeyrekte % 10,6 arttı.
Endonezya Boeing’den 24 F-15EX savaş uçağı satın alacak. Başkent Jakarta’da kamu personeli hava kirliliğini azaltmak için evden çalışacak. Yılbaşından bu yana 198 turist saygısız davranış ve vize aşımı nedeniyle sınırdışı edildi. Çin, Singapur ve Ukrayna'dan ithal sıcak haddelenmiş levhaya uygulanan antidamping vergisine yönelik inceleme başlatıldı.
Gürcistan'a en çok turist gönderen ve en fazla ihracat yapan ülke Türkiye oldu.
Hindistan'ın uzaya gönderdiği Chandrayaan-3 aracının Ay'a yumuşak iniş yapması bekleniyor. Hindistan tarafından geliştirilen yerli İHA Tapas’ın prototipi düştü. BAE'den alınan 1 milyon varillik petrol dolarla değil, Rupi ile ödendi. Şiddetli sağanaktan 72 kişi öldü. Enflasyonu düşürmek için Rusya'dan ucuz buğday ithal edilecek. Artan fiyatlar nedeniyle McDonald's ve Subway’den sonra Burger King de domatesi hamburgerden çıkarma kararı aldı. Yükselen fiyatları durdurabilmek için soğan ihracatına yeni vergiler getirildi. Apple, Hindistan'da iPhone 15 üretimine başladı. Hindistan Tabipler Birliği, hükümetin ucuz ilaç yazma zorunluluğuna tepki gösterdi
İran İstihbarat Bakanı, hapishanelerde Fransız, İsveç ve İngiliz casusların olduğunu söyledi. Cinayet ve uyuşturucuyla ilgili 8 kişi idam edildi. 75 yaşındaki muhalif gazeteciye 6 yıl hapis cezası verildi. Yeni SİHA Muhacir 10 ile iki yeni balistik füze tanıtıldı. Ülke de sıtma vakaları artıyor. ABD, Rusya'ya kamikaze İHA satışını durdurulmasını istedi. 269 kentin su krizi yaşadığı belirtildi
Japonya'da asgari ücrete 45 yılın en büyük zammı yapıldı. Sıcak sac ve levha sevkiyatları Haziran ayında aylık %6,1 düştü. ABD Başkanı Biden, Japonya Başbakanı Kişida ve Güney Kore Başkanı Yeol bir araya geldi. Japonya ve UNDP, Türkiye’deki deprem enkazın %90 geri dönüşümü için ortak bir projeye imza attı.
Kamboçya Ulusal Meclisi Başkanlığına ilk kez bir kadın seçildi.
Kazakistan ile Vietnam vizesiz seyahat için anlaştı. Kazakistan'da rüşvet alan devlet memurlarının el konan servetleri ile 62 okul inşaa edildi. Almati’de apartmanda çıkan yangında mahsur kalan anne ve 3 çocuğu kurtaran 2 Türk’e devlet madalyası verildi. Rusya’dan tahıl ithalatı yasağı uzatıldı.
Türkmenistan, Rusya'nın Kazakistan ve Özbekistan ile birlikte doğalgaz iş birliği planını kabul etmediğini açıkladı.
Kırgızistan, Kazakistan'ın güneyine su akışını durdurdu. Kazakistan su kıtlığı nedeni ile acil durum ilan etti. Kırgızistan, Issık Göl kıyısındaki 4 tesisi 49 yıllığına Özbekistan'a devredecek. Kırgızistan ile Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi arasında e-ticaret anlaşması imzalandı.
Güney Kore, İran'a ait 6 milyar dolarlık fonu İsviçre'ye transfer etti. Polonya'ya ilk K239 Çok Namlulu Roketatar Sistemi teslimatı gerçekleştirildi.
Kuzey Kore'den yeni yasak: Kadınlar şort giyemeyecek. Kim Jong-un ABD ve Güney Kore'ye gözdağı olarak stratejik seyir füzelerini test etti
Lübnan, BM'ye parasının ödenmemesi halinde Suriyeli mülteci kamplarının elektriğini keseceğini belirtti. Devletin, elektrik üreticilerine borçtan 7 milyon dolarlık ödeme sözüne kamu kuruluşlarındaki kesinti son buldu, günde 4 saat elektrik verilmeye başlandı. Ekonomik ve yönetim krizinde olan malum ülkeler gibi, Lübnan’da halkı oyalamanın yolunun eşcinsellik karşılılığı söylemi olduğunu keşfetti: Din adamları açıklama yaptı, meclise uygunsuz ilişki cezasının 1 yıldan 3 yıla çıkılma önergesi verildi. Libya, Lübnan'dan sağlık durumu kötüleşen Kaddafi'nin oğlunun serbest bırakmasını istedi.
Malezya, kara sularına girme nedeniyle Singapur’u protesto etti. Eski Başbakan Yasin, 50 milyon dolarlık rüşvet suçlamasından beraat etti. Özel jet uçağı düştü: 10 ölü.
Moğolistan'da Göçebe Kültürü Festivali yapıldı.
Özbekistan Ukrayna'ya 10 tondan fazla insani yardım gönderdi. Ukraynalı 45 çocuk rehabilitasyon için Özbekistan’a geldi. Filistin ile Özbekistan arasında ilk işbirliği anlaşması imzalandı. Türk Devletleri Teşkilatına üye ülkelerin Sağlık Bakanları, Özbekistan'da toplandı.
Pakistan'da öğrenciler 914 metre yükseklikte teleferik kablolarının kopmasıyla saatlerce mahsur kaldı. 6 Hindistan vatandaşı uyuşturucu ve silah kaçakçılığından gözaltına alındı. Kiliselere yönelik saldırılardan zarar gören Hristiyan ailelere tazminat ödenecek. Geçici Başbakan Kakar yemin etti. Eski Dışişleri Bakanı Kureyşi devlet sırlarını ifşadan gözaltına alındı.
Singapur'da 750 milyon dolarlık kara para aklama operasyonunda 2’si Kıbrıs Pasaportlu 1’i Türk vatandaşı olmak üzere 10 yabancı tutuklandı. 1 Eylül’de yapılacak Cumhurbaşkanlığı seçiminde 3 aday yarışacak.
Tayland’ın sürgündeki başbakanı 15 yıl sonra geri döndü, 8 yıllık hapis cezası nedeniyle cezaevine gönderildi. Kripto dolandırıcılığı konusunda Meta uyarıldı. Çin tıbbında kullanılan ve nesli tükenen karıncayiyen pangolin isimli hayvanın 1,4 milyon dolarlık pulu ele geçirildi. Tayland'da 145 milyon yıllık yeni bir Dinozor türü keşfedildi.
Türkmenistan ile Macaristan doğal gaz anlaşması yaptı. Rusya'nın Kazakistan ve Özbekistan ile birlikte doğal gaz iş birliği yapma planlarının kabul edilmediği açıklandı. Türkmenistan'ın UNESCO'ya katılmasının 30. yılı kutlandı. Sağlık sisteminde yaşanan ciddi sorunlar nedeniyle vatandaşlar tedavi için İran'a gitmeye başladı.
Ürdün, Suriye sınırında uyuşturucu kaçakçılarını engelledi. Aynı şekilde TNT yüklü İHA düşürüldü.
Vietnam, Kazakistan ile vizesiz seyahat için anlaştı. Türk IC Holdingin de bulunduğu konsorsiyum, Long Thanh Havalimanının 1,5 milyar dolarlık ilk etap ihalesini aldı. Elektrikli araç VinFast'in sahibi Pham Nhat Vuong'un serveti iki günde borsa da %40 eriyerek 26,2 milyar dolara düştü. İsrail’le direkt uçuş anlaşması yapıldı. Çelik ithalatı Temmuz ayında aylık %13,7 arttı.
Yemen’de Dünya Bankası yeniden koordinasyon ofisi açtı. Suudi Arabistan’ın Yemen sınırında yüzlerce fazla Etiyopyalı göçmeni öldürdüğü iddia edildi. Başkent Aden’de yakıt sıkıntısı nedeniyle elektrik sisteminin %80’i durdu.
Sevgi ve Saygılarımla…