Kurumlar vergisi matrahının hesaplanmasında çok sayıda indirim ve istisna var. İndirim ve istisnaların hem nitelikleri farklı, hem yasal düzenlemesi farklı. Bunlardan bir kısmı kazancın varlığı halinde kullanılabiliyor, bir kısmı kazanç yoksa sonraki yıllara aktarılabiliyor. Bir kısmı sonraki yıllarda belli bir oranla endekslenerek devrediliyor, bir kısmı endekslenmeden. Sonraki yılarda kullanılabilenlerin bir kısmı süre sınırı olmaksızın ilerideki yıllarda kullanılabiliyor, bir kısmı belli bir süre indirim konusu yapılmazsa indirim olanağı son buluyor. Bütün bu farklılıklar, indirim ve istisnaların indirim sırasını önemli hale getiriyor.
Kurumlar vergisi beyanname dizaynına göre, ticari bilanço kârına kanunen kabul edilmeyen giderler eklendikten sonra, safi kurum kazancına ulaşmak için sırasıyla aşağıdaki indirim ve istisnaların dikkate alınması gerekiyor.
- Zarar olsa dahi indirilecek istisna ve indirimler (iştirak kazançları, yurt dışı inşaat ve onarım işlerinden elde edilen kazançlar, serbest bölgelerde elde edilen kazançlar vb).
- Geçmiş yıllara ilişkin zararlar.
- Kazancın bulunması halinde indirilecek istisna ve indirimler (Ar-Ge ve tasarım indirimi, sponsorluk harcamaları, bağış ve yardımlar, nakdi sermaye artırımından kaynaklanan faiz indirimi, yatırım indirimi istisnası, vb).
Safi kurum kazancına (kurumlar ergisi matrahına) ulaşırken, öncelikle zarar olsa dahi indirilecek istisna ve indirimlerin yapılması gerekiyor. Bu indirimden sonra pozitif bir tutarın kalması halinde, zarar mahsubu yapılıyor. Bu sıralama konusunda benim de farklı bir değerlendirmem yok. Ancak zarar mahsubu sonrasında Ar-Ge ve tasarım indirimi ile diğer indirimlerin sıralaması konusunda farklı yorumlar yapılıyor.
Önce Gelir İdaresinin görüşünü netleştireyim. Beyanname dizaynından anlaşılan, Gelir İdaresi, önce Ar-Ge ve tasarım indiriminin dikkate alınması, sonra diğer indirimlerin yapılması gerektiğini düşünüyor. Bu konuda tespit edebildiğim bir tebliğ açıklaması veya özelge yok. Ancak Gelir İdaresince Şubat 2023 tarihinde yayınlanan “Vergi mevzuatı yönünden bağış ve yardımlar rehberi”nde, konuyla ilgili şu açıklama yapılmış:
“Kurumlar vergisi beyannamesinde yer alan sıraya göre, öncelikle risturnlar, Ar-Ge indirimi, tasarım indirimi ve sponsorluk harcamalarının indirime konu edilmesi sonrasında bir kazanç kalmış ise bu tutardan bağış ve yardımların indirilmesi gerekmektedir.”
Bu açıklamadan Gelir İdaresinin özetlediğim görüşünün net olduğu anlaşılıyor.
Kurumlar vergisi Beyannamesinin “Kazancın bulunması halinde indirilecek istisna ve indirimler” bölümü, risturnlarla başlıyor, arkasından üç satır Ar-Ge indirimine (Kurumlar Vergisi Kanunu madde 10/1-a, 5746 sayılı Kanun madde 3 ve 3/A), bir satır da tasarım indirimine ilişkin.
Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 10/1-a maddesi 2016 yılında kaldırıldı, bu maddede yer alan indirim 5746 sayılı Kanun’un 3/A maddesinde yeniden düzenlendi. Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 10/1-a maddesinde yer alan indirimden hala yararlanılacak bir bakiye kalmış mıdır bilmiyorum, muhtemelen kalmamıştır ama kaldıysa bu indirimin sırası konusunda bir tereddüt yok. 10. maddenin birinci fıkrasında açıkça maddede sayılan indirimlerin sırasıyla yapılacağı hükme bağlanmış durumda. Dolayısıyla konu net.
5746 sayılı Kanun’un 3 ve 3/A maddelerinde yer alan Ar-Ge ve tasarım indirimine gelince, bu maddelerde, Ar-Ge ve tasarım indiriminin sırasına ilişkin bir hüküm yok. Dolayısıyla bu indirimlerin Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 10. maddesinde yer alan indirimlerden önce yapılması zorunlu değil.
Konu yakın zamanda ihtilaf konusu da olmuş ve yargı kararı da aynı şekilde sonuçlanmış. İlgilenenler için kararı kısaca özetleyeyim.
Ticari kazancın tespitinde önce bağış ve yardım indiriminin, sonra Ar-Ge indiriminin dikkate alınması gerektiği ihtirazi kaydıyla verilen kurumlar vergisi beyannamesine göre yapılan tahakkuk üzerine, bağış ve yardım indirimi hakkının kullanılmaması nedeniyle Ar-Ge indiriminin haksız yere fazladan kullanıldığı ve devreden Ar-Ge indiriminin haksız yere azaltıldığı ileri sürülerek açılan davayı görüşen Vergi Mahkemesi;
- Ar-Ge faaliyetinden kaynaklanan indirimler, yasal değişiklik öncesinde Kurumlar Vergisi Kanunu'nun 10. maddesinin 1/a bendi kapsamında ilk sırada matrahtan indirim konusu yapılmakta iken, yapılan yasal değişiklikle Ar-Ge indirimlerinin sadece 5746 sayılı Kanun kapsamında düzenlendiği,
- Gerek Kurumlar Vergisi Kanunu’nda gerekse 5746 sayılı Kanun'da Ar-Ge indiriminin sırasına ilişkin bir hükme yer verilmediği, ancak yasal değişiklik ile Kurumlar Vergisi Kanunu'ndaki indirim sırasından çıkarılması nedeniyle Kanun koyucunun bu indirimi ilk sırada yapılmasını uygun görmediği,
gerekçeleriyle, davacı şirketin kurumlar vergisi matrahından önce Ar-Ge faaliyetinden kaynaklı indirimin daha sonra bağış yardım indiriminin uygulanması suretiyle Ar-Ge indiriminin hukuka aykırı olarak eksik hesaplandığı sonucuna varmış ve davanın kabulüne karar vermiş.
İstinaf talebini inceleyen Bölge İdare Mahkemesi, istinaf başvurusunu, kararı temyizen inceleyen Danıştay Dördüncü Dairesi ise aynı gerekçelerle temyiz istemini reddetmiş. (Danıştay Dördüncü Dairesi’nin 21.02i2023 tarih ve E:2022/1600 K:2023/867 sayılı kararı.)
Yukarıda da ifade ettiğim gibi, bence de Ar-Ge ve tasarım indiriminden önce bağış ve yardımların indirimine yasal bir engel yok.
Bağış ve yardımların sadece ilgili dönem kazancıyla sınırlı olması ve sonraki dönemlere devredilememesi, buna karşılık Ar-Ge ve tasarım indiriminin dönem sınırı olmaksızın ve devredilen tutarın sonraki yıllarda yeniden değerleme oranında artırılarak dikkate alınabilmesi, bu sıralamayı önemli hale getiriyor.