Anadolu’ya özel bir yer veren DÜNYA, sanayisinin kendi bölgesi dışına ve dünyaya açılmasının bilgi taşıyıcısı rolünü üstlendi ve Anadolu Kaplanları sürecinin görünmeyen aktörü oldu.
Gazeteniz DÜNYA, diğer gazetelerden farklı olarak sadece İstanbul’da yoğunlaşan finans ve sanayi dünyasına odaklanmaz. İstanbul dışındaki sanayi ve iş alemi, DÜNYA’nın yayın çizgisinde özel bir yere sahiptir. Geride bıraktığımız 39 yılda DÜNYA, bu çizgisini korudu ve Anadolu işdünyası açısından önemli bir misyon üslendi.
DÜNYA, Anadolu sanayicilerinin kendi çevre pazarlarından Türkiye pazarına ve giderek dünya pazarına açılma sürecinin bir parçası oldu. Bu nedenle DÜNYA, “Anadolu Kaplanları” diye tanımlanan öykünün görünmeyen aktörüdür.
Anadolu Kaplanları’nın bu yükselişi, İstanbul Sanayi Odası’nın En büyük 500 Sanayi Kuruluşu (İSO-500) araştırmasının sonuçlarına net bir şekilde yansıyor. Türkiye’de iller ve bölgeler düzeyindeki gelişmeleri çok eski yıllara uzanan ve tek bir seri halinde değerlendirmeye imkan veren veri seti yok. İSO-500 bu kapsamda değerlendirilecek en önemli kaynak durumunda.
İSO-500 araştırması bize 1993’e kadar uzanan bir seri içinde sanayinin devler ligindeki değişimleri inceleme imkanı sunuyor. İSO-500’ün 26 yıllık verilerine Anadolu sanayisinin gelişimi penceresinden baktığımızda, Anadolu sanayisinin yükselişini net bir şekilde görüyoruz.
İşte 26 yıllık verilerin seyrine yansıyan başlıca sonuçlar:
● 1993 yılında sanayinin devler liginin neredeyse yarısını İstanbul merkezli kuruluşlar oluşturuyordu. İstanbul İSO-500 içinde 243 özel şirketle yer alıyordu. O tarihte İSO-500 içinde kamuya ait 66 sanayi kuruluşu yer aldığını da dikkate alırsak, özel sektörde İstanbul’un ağırlığı yarıyı da geçiyor.
● İstanbul dışındaki tüm illerin İSO-500 içindeki temsilcilerinin sayısı 1993 yılında 191 ile sınırlıydı.
● Bu 191 özel sektör sanayi kuruluşu, 35 ile yayılmış durumdaydı. Ancak 191 sanayi devinin 49’u İzmir, 25’i Ankara, 21’i Bursa, 13’ü Adana şirketiydi. 191 sanayi kuruluşunun 108’i 4 ilde toplanmıştı. Kalan 83 sanayi kuruluşu diğer 31 ile dağılmıştı. Yani Anadolu’nun öne çıkan 4 ile dışındaki illerin sanayinin devler ligindeki yeri çok cılızdı.
● Üstelik 35 Anadolu ilinin devler ligine giren temsilcilerinin ezici çoğunluğu gıda ve tekstil gibi tarıma dayalı veya çimento gibi toprağa dayalı düşük teknolojili sektörlerden geliyordu.
● Sonraki yıllarda İSO-500’de özelleştirmelerle bir yandan kamunun ağırlığı azalırken, diğer yandan Anadolu sanayisinin yükselişi ile İstanbul’un ağırlığı azaldı. İSO-500’e giren Anadolu şirketlerinin sayısı, küçük dalgalanmalar göstermekle birlikte yükseliş eğilimini hep korudu.
● 2018 yılına gelindiğinde İSO-500’de İstanbullu özel sanayi kuruluşlarının sayısı 166’ye düşerken, diğer illerin temsilcilerinin sayısı, yarıyı ciddi ölçüde aşarak 325’i buldu. 26 yıl öncesine göre devler ligindeki İstanbul şirketlerinin sayısı 77 düşerken, diğer illerin temsilcilerinin sayısı 134 arttı.
● Bu gelişmenin yıllar içindeki seyrine baktığımızda, ilginç bir diğer olguyla karşılaşıyoruz: Ekonominin kriz yıllarında İSO500’deki İstanbul şirketlerinin sayısı hatırı sayılır düşüşler gösterirken, Anadolu şirketi sayısı etkili artışlar göstermiş. Örneğin 1994 krizinin hemen sonrasında 1995’te İSO500’deki Anadolu şirketi sayısı 16 artarak 191’den 207’ye çıkıyor. 1998 kriz yılında Anadolu şirketi sayısı 17 artarken, İstanbul 14 temsilci kaybediyor. 2001 krizinin devamında 2002’de İstanbul 9 temsilci kaybederken, Anadolu 11 temsilci kazanıyor. 2009 krizinde İstanbul şirketi sayısı 17 düşerken, Anadolu 17 yükseliyor.
● 26 yıllık süreçte İSO-500’deki Anadolu Kaplanı sayısı artarken, devler liginde İstanbul dışında temsil edilen il sayısı da 26’dan 48’e çıktı. 48 il içinde İzmir 37, Ankara ve Bursa 32’şer temsilciyle yine öne çıktı.
●Ama eskisinden farklı olarak İSO-500’de ağırlıklı olarak temsil edilen iller arasına Anadolu’dan yeni aktörler katıldı. Kocaeli 34, Gaziantep 24, Kayseri 18, Manisa 14, Denizli ve Hatay 11’er şirketle devler ligine ağırlık koydular. Adana eskisine göre güç kaybetmesine rağmen 11 temsilciyle bu grupta kaldı.
● Öne çıkan bu grubu, İSO500’de 5-9 arası temsilci ile yer alan Sakarya, Mersin, Kahramanmaraş, Tekirdağ, Konya, Balıkesir ve Antalya izliyor.
● Anadolu illerinin sanayi devleri içindeki ağırlığı artarken, teknoloji düzeyleri de bir gömlek yukarı taşındı. Tekstil, gıda ve çimento gibi taprak ve tarıma dayalı sektörlerin ağırlığı azalırken, motorlu taşıtlar, metal, makine, kimya, petrol ürünleri gibi sektörlerle hem teknoloji düzeyi yükseldi, hem de sektörel çeşitlilik arttı.
● Örneğin İSO500’deki Anadolu şirketi sayısı içinde çimento ve ürünlerinden gelen temsilcilerin oranı yüzde 15.2’den yüzde 4.6’ya, tekstilcilerin oranı yüzde 20.4’ten yüzde 10.2’ye düşerken taşıt araçlarının payı yüzde 6.8’den yüzde 12.6’ya, metal sanayi temsilcilerinin oranı yüzde 6.3’ten yüzde 13.9’a çıktı.
●Sektörel yapıdaki bu değişiklik, Anadolu illerinin ihracat şansını da artırmalarını sağladı. Devler ligine ağırlık koyan Kocaeli, Gaziantep, Kayseri, Manisa ve Denizli aynı zamanda ihracatlarını da kayda değer ölçüde artırabildiler.