Bandırma’nın Yenice Mahallesi ve çevresinde ceviz fidancılığı önemli bir zenginlik kaynağı. Bu kaynağın fırsatlarını kısır çekişmeler, kısa vadeli çıkarlar ve kasaba kültürünün işbirliği yapmaktan uzaklaştıran pusu kurma, arkadan vurma, ben de olmayan başkasında da olmasın mantığına tutsak etmemeliyiz. Ceviz fidancılığı konusunda alınması gereken önlemler ve yatırım ihtiyaçları biliniyor. Akıl çare üretmek için vardır; her alanda olduğu gibi ceviz fidancılığı konusunda da işimize akıl katmanın zamanıdır.
Yörede ceviz fidancılığıyla ilgili “dinamik envanter” hazırlanması atılması gereken ilk adımdır. Tek tek üreticiler, fidan yetiştirilen alan, alanda birim başına elde edilen verim, toprak özellikleri, sulama olanakları, aşı verimlilikleri, satış fiyatları gibi fidan yetiştiriciliği ekosisteminin bütün bileşen ve bağlamları sürekli yenilenen bir kayıt sistemiyle izlenmesi gerekir.
Çağımızda petrolün yerini “verinin” aldığı unutulmamalı. Her yıl yenilenen envanter bizi doğru verilere ulaştırmalıdır. Doğru verilere ulaşmak, ihtiyaçlarımızı abartmadan ve küçümsemeden gerçekçi bir biçimde belirlemeye yardım eder. Veri yoksa-eksikse, veriler ilkesiz bir biçimde saklanıyorsa uzun soluklu gelişme yaratamayız.
Ceviz yetiştirilmesinde “kapama bahçe” ve “ceviz cinsi” ile “piyasada satılabilir olma” arasındaki ilişki akıldan hiç çıkarılmamalı. Başta ABD olmak üzere bazı ülkeler sürekli yeni ceviz türleri geliştiriyor; hem kendi ülkelerindeki verimi yükseltiyor hem de lisans anlaşmalarından para kazanıyor. Bu açıdan Yenici yöresinde üreticilerin “ceviz cini ile üretim ve satış koşulları” konusunda sürekli bilgilerini yenilemeleri sürdürülebilir gelişme yaratmalarının olmazsa olmazıdır.
Prof. Dr. Yaşar Akça, “Mevcut kalem ve göz damızlıkları bakanlık ve üniversitelerle daha etkin izlenmeli, gözlenmeli ve denetlenmeli. Risk taşıyan damızlıklar iptal edilmeli. Kayıt dışı üretim yapan kişilerin sektörden uzaklaştırılmaları için önlemler alınmalı” diyor.
Yenice yöresi “sulama sistemi” de üreticilerin sorunu olduğu kadar, ülkemizde ceviz üretiminin “bileşeni” olarak ele alınmalı. Ceviz fidanlarının pazarlanması ve dağıtımında “etkin koordinasyon” ihtiyacı çok net. Ülke sorunu olan nitelikli ceviz fidancılığında net bilgi, etkin koordinasyon ve odaklanma asla ihmal edilmemeli.
Ceviz fidanı üreticileri “tanıtım ve tutundurma eksikliklerinin” farkında. Farkında olduğumuz sorunu çözemiyorsak, kendimizi, içinde bulunduğumuz ekosistemin bütün aktörlerini sorumluluklarını yerine getirme açısından sorgulamalıyız.
Sürdürülebilir ceviz fidanı ihracatı için Prof. Dr. Yaşar Akça’nın belirttiği gibi, “İhraç edilen fidanların bağımsız bir kurul tarafından denetlenmesi” ortak talebimiz olmalı. Bu iddiayı paylaştığımız üreticiler, “ihraç edilen fidanların Tarım İl ve İlçe Müdürlüğü tarafından sıkı bir denetimden geçiriyor” diyorlar. Zihni bulanıklığı önlemek için sağlam kanıtlarla konunun yetkililer tarafından açıklanmasına ihtiyaç var.
Anaç parsellerinin önemini kavrama, fidan ve ceviz standardı her aşamada uzmanlık bilgilerinin kullanılması gereken hassas bir konular. O nedenle üreticinin sürekli uzmanlık bilgilerini paylaşması ve izleme disiplininden ödün vermemesi gerekir.
Yöre ölçeğinde üreticilerin kendi iç disiplinleri kadar, kamu yetkilerinin, üniversitelerin, sivil toplum inisiyatiflerinin ortak politikaların uygulanması işbirliği yapmaları kendilerinin ve ülkenin yararınadır.
Ceviz fidanı üreticileri, onların örgütleri, Bandırma Ticaret Borsası yetkilileri, üniversitelerde ilgili akademisyenler, Yaşar Akça’nın, “ Kolon ceviz anaç üretimi için doku kültürü laboratuvarı gereklidir” saptaması üzerinde duruyor. Yenice’de görüşme yaptığımız ilgililer bu yazının içeriğinde yer almasını istedikleri Tarım ve Orman Bakanlığı Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü’nün, “2021 Yılı Sertifikalı Fidan/Fide ve Standart Fidan Kullanım Desteği Başvuruları” hakkındaki yazıyı ayrı bir köşe yazısında paylaşacağız.
Doku kültürü ile üretim için “literatür çalışması” mutlaka yapılmalı, bu konuda dünya ölçeğinde alınmış sonuçlar hakkında açık kaynaklar taranmalıdır. Başlangıç noktasına hassas bağlılık ilkesi nedeniyle ciddi bir “meta analizine” ihtiyaç var: Birçok veriye ulaşılabilir. Üniversitelerdeki uzman akademisyenler devrede olmalı. Doku kültürü ceviz fidancılığında karşılaşılan sorunların ve üretilen çözümlerin neler olduğunu bilerek yola çıkmak bize mesafe kazandırabilir. Böylesi bir adım atılmazsa, atılacak yanlış adımların maliyeti yüksek olacaktır; yanlışı düzeltme bize büyük bedeller ödetecektir.
Doku kültürü ile ceviz fidanı yetiştirmek için gerekli laboratuvarın “donanım ihtiyacının” dökümü yapılmalıdır. Proforma faturalarla kurulacak laboratuvara bağlamamız gereken kaynak belirlenmelidir.
Bakanlığın Koyunculuk Araştırma Enstitüsü bünyesinde bulunan doku laboratuvarının donanımının bir listesi çıkarılmalıdır. Laboratuvardaki donanımın hangilerinin ceviz fidancılığı için işlevsel olabileceği, hangilerinin olmayacağı netleştirilmelidir. Bakanlıktan taleplerin gerekçeleri genel ve kategorik talep olmaktan çıkarılarak, sağlıklı gerekçelere dayalı donanım, yazılım ve insan kaynağı bütünü içinde somutlaştırılmalıdır.
Bir laboratuvarı kurmak işin yarısı bile değildir. Asıl önemli olanı, araç-gereçleri işlevsel hale getirecek insan kaynağıdır. Laboratuvara hayat katacak olan insandır. Koyunculuk üzerine ihtisaslaşmış işgücü kaynağının ceviz fidancılığına katkısının ne olacağı bilenerek yola çıkılmalı, eksiklikler ve boşluklar bırakılmadan ilerlenmelidir.
Daha önce ülkemizde özellikle kiraz fidancılığı konusunda çalışmalar yapıldı. Güney Marmara Havzası’nında kamu ve özel kesimin birikimleri var. Yapılan çalışmaların içinde yer alan insanların deneyim ve birikimlerine başvurulması da gerekir.
Ülkemizde çok sayıda üretim alanında üreticiler arasındaki bilinçsiz rekabet nedeniyle ayaklarımıza kurşun sıkma hastalığının onlarcasına tanığız. Zeytin, nar üretimi, doğaltaş satışları, mobilya konusunda istendiği kadar örnek sunabiliriz. Ceviz fidancılığına tanık olduğumuz örnekler, Yaşar Akça’nın, “Kooperatifler daha etkin hale getirilmeli” dedikten sonra “Yeni projelerin fizibilitelerinin yapılması ve uygulama disiplini sağlanmalı” önerisine haklılık kazandırıyor
Patent alınmasının ve lisanslı üretimin önemini kavramalıyız. Kısa dönemli çıkarlar nedeniyle uzun dönemli yararları gözden ırak tutmak tipik bir kasaba kültürüdür. Kendisini disiplin altına alamayan, kendisiyle başa çıkamayan başka hiçbir sorunla başa çıkamaz. Önemli olan kendi şeytanımızla baş etmektir.
Ceviz yetiştiriciliği ve onun önemli bir bileşeni olan “ceviz fidanı yetiştiriciliği” sadece üreticileri ilgilendirmez bir “ulusal sorun” olarak ele alınmalı ve “ulusal strateji” bağlamında yönetilmelidir.
Gelecek hafta: Bakanlığın fidan/fide desteği ve bahçe yaratma desteği