✔Varsayalım akaryakıtta bugün geçerli olan fiyatlar ay sonuna kadar bir daha hiç artmadı. Şu durumda bile akaryakıttan mart enflasyonuna gelecek etki 1.5 puanı buldu.
✔ TÜFE'de diğer mal ve hizmetlere hiç zam yapılmasa, akaryakıtın dolaylı etkisi de olmasa bile mart ayı TÜFE artışında yüzde 1.5 kesin.
Akaryakıta bu ay kaç kez mi zam geldi, günleri saymak yeterli görünüyordu. Bugünden geçerli olmak üzere bir zam daha yapılmıştı ki dün akşam pek alışık olunmayan bir gelişme yaşandı ve zamlar geri alındı. Zammın geri alınma gerekçesi Türkiye'deki fiyat oluşumunda esas olan uluslararası piyasalardaki ürün fiyatlarının büyük ölçüde gerilemesi olarak açıklandı. Böylece benzine yapılan 79 kuruşluk ve motorine yapılan 2.25 liralık zam uygulanmadan geri alınmış oldu.
Akaryakıta çok sık zam yapılması, bu zamların TÜFE'ye ne kadar etkide bulunacağına dönük hesaplamamızı da sürekli güncellememizi gerektirdi. Bugün için ilk hesaplamayı iptal edilen zamların uygulanacağı varsayımıyla yapmıştık; ama şimdi bu hesaplamayı da revize etmek gerekiyor.
İptalden sonra bile 1.5 puan
Varsayımımız belli; bugün geçerli olan fiyatlar ay sonuna kadar değişmezse, akaryakıt fiyatları mart ayı tüketici fiyatları endeksini ne kadar etkileyecek?
Bulduğumuz oranı belirttik; 1.5 puan.
Bugünkü fiyatlar ay sonuna kadar değişmese benzinin mart ayı ortalama fiyatı 19.83, motorinin ortalama fiyatı 21.82, otogazın ortalama fiyatı ise 10.83 olacak.
Buna göre şubat ortalamasına kıyasla benzin yüzde 30.1, motorin yüzde 40.7, otogaz ise yüzde 16.4 zam görmüş durumda.
Bu zam oranlarının söz konusu ürünlerin TÜFE'deki ağırlıklarına uygulanması sonucu bulunan etki 1.5 puan.
Ancak şu ayrıntıyı göz önünde bulundurmak gerek. TÜFE kapsamındaki ürünlerin ağırlıkları yıl içinde değişmemekle birlikte önceki aylardaki zam oranlarının düzeyine bağlı olarak hesap yapılan aya olan etki farklılık gösterebiliyor. Akaryakıtta ilk iki aydaki zam oranı da genel TÜFE artışından yüksek olduğu için mart ayına yansıma, görünürde 1.5 puan olmakla birlikte TÜİK tarafından yapılacak detaylı ve teknik hesaplamada bu düzeyin üstünde oluşacaktır. Ama kesin olan akaryakıttan mart endeksine gelecek etkinin en az 1.5 puan olacağıdır. Bu etki 1.55 ya da 1.60 puana kadar bile yükselebilir.
1.5 puan, yalnızca akaryakıttan ve akaryakıta gelen zamların doğrudan yansımasından gelecek bir etki. Akaryakıt zamlarından, özellikle de motorin zammından etkilenmeyecek mal ve hizmet bulunmadığına göre dolaylı etki de çok büyük olacaktır.
Akaryakıtın etkisini birkaç gün önce o günkü zamlara göre 1.07 puan hesaplamış ve bunu yazmıştık. Bu etkiyi düşük bulan okurlar oldu. Unutmayalım TÜFE 400'den fazla mal ve hizmetten oluşuyor. Akaryakıt derken yalnızca üç kalemi kastetmiş oluyoruz ve akaryakıtın TÜFE içindeki ağırlığı da yaklaşık yüzde 5.
Ağırlığı yüzde 5'e yakın olan bir ürün grubundan toplam TÜFE artışına 1.5 puanlık etki gelmesi aslında çok önemli.
Şöyle söyleyelim; akaryakıt dışındaki mal ve hizmetlere hiç zam gelmese bile mart ayı fiyat artışı şu durumda yüzde 1.5 olacak.
Ve bir hatırlatma yapalım; geçen yılın mart ayındaki toplam TÜFE artışı yüzde 1.08 düzeyindeydi. Yani şimdiden geçen yılı aştık bile.
Çift hane olasılığı
Tüm hızıyla sürmekte olan savaşın etkisi keşke yalnızca enerji fiyatlarıyla sınırlı olsaydı. Enerji fiyatları bile Türkiye gibi bu konuda neredeyse tümüyle dışa bağımlı bir ülke için ekonomik yıkım sayılır. Kaldı ki enerjiyle birlikte özellikle gıda maddelerinde de fiyatlar çok hızlı artış gösteriyor.
Dolayısıyla bir yandan enerji ve gıda maddelerindeki fiyat artışı, bir yandan da TL'nin değer kaybetmesiyle bu zamların daha yıkıcı bir hale dönüşmesi mart ayı için çift haneli bir enflasyonu gündeme getiriyor.
Zaten mart enflasyonunun 1.5 puanı şimdiden kesinleşmiş durumda. Yine hep vurguladığımız gibi akaryakıt zammı suya atılan taş değil, adeta kaya! Bu zam kaçınılmaz olarak halka halka yayılacak. İşte mart ayı için çift hane olasılığından söz ederken bu gerçeklerden yola çıkıyoruz.
Ham petrol fiyatlarında genel bir artış vardı, tamam...
Bu artış Rusya-Ukrayna savaşıyla birlikte daha da belirginleşti, ona da tamam... Gerçi dün akşam saatlerinde keskin bir geri dönüş oldu ve petrolün varili 130 dolarlardan 112 dolara indi ama yine de genel yön yukarıydı.
Ancak bizim maliyetimizi artıran tek etken ham petrolün fiyatı değil ki. Bir aydır zaman zaman bu konuya değiniyoruz. İlk olarak 7 Şubat'ta yazmıştık. Biz ham petrolü daha pahalı mal etmemize yol açan çok temel bir yanlışlık yaptık ve o yanlıştan geri de dönemiyoruz.
Yapılan yanlış çok açık; faizi indirdik ve kurun tırmanmasına yol açtık.
Benzin 20 liranın üstünde, motorin de 23 liraya dayandı. Kaldı ki dün geri alınan zamlar uygulansaydı benzin ve motorin 21 ve 25 lirayı geçmiş olacaktı.
Bu arada Türkiye'de motorinin daha ucuz satılmasına alışkınız ama savaş sürecinde motorin talebinin artması, benzinde ise arz fazlası oluşması bu dengeyi tersine çevirdi. Motorin artık benzinden daha pahalı.
Dönelim yine maliyet hesabına...
Hep şu hesabı yapıyoruz, herkesin de yapması gerek.
"Eylülde başlayarak faizi indirmeyip döviz kurunun normal seyrinde artmasını sağlasaydık, acaba şu an akaryakıt kaç lira olurdu?"
Kimse "Ama petrol fiyatları artıyor" gerekçesine sığınmasın!
Kimse "Ama savaş yüzünden fiyatlar tırmandı gitti" gerekçesini öne sürmesin!
Tamam bunları biliyoruz, görüyoruz ama biz kuru normal artışla götürseydik ne olurdu, ona bakmak gerektiğini söylüyoruz.
Tüm veriler ortada. Doların altı ayda yaklaşık yüzde 12 artarak 8.50'den 9.50'ye gelmesi gerekirdi. Normali buydu. Buna göre kur artışı+petroldeki pahalanma sonucu bir varilin maliyeti yüzde 79 kadar artardı. Geçen yılın eylülündeki akaryakıt fiyatlarını yüzde 79'luk maliyet artışı kadar artırsak şimdi benzini 14 liradan, motorini 13 liradan alabilirdik. Hadi diyelim motorinde sıkıntı var ve fiyatı daha fazla arttı, olsun olsun 15 lira olurdu.
Benzin bugün 20 lira, olması gereken 14 civarıydı, 6 lira fazla ödüyoruz.
Motorin bugün 23 lira, olması gereken 15 civarıydı, 8 lira fazla ödüyoruz.
Bu fazla fazla ödemeyi niye yapıyoruz?
Faizi indirdiğimiz için!
Peki faiz indirmenin neye ve kime yararı oldu?
(*) Yazımın girişinde de vurguladığım gibi benzin ve motorine bugünden geçerli olmak üzere yapıldığı ilan edilen zamlar akşam saatlerinde geri alındı. Zammın geri alınmasına ilişkin açıklama geç saatte yapıldı. Bu yüzden gazetedeki yazım zam uygulamaya girmiş gibi çıktı, onu değiştirme şansım yoktu. Buradaki yazımda, geçerli fiyatları ve onun yansımalarını aktarıyorum.