Cem PERDAR
İhracat Yöneticisi
Yüzölçümüne göre Asya’nın ardından gelen ikinci en büyük toprak parçasına sahip Afrika, önceleri coğrafi keşiflere, daha sonra da siyasi iktidar çekişmelerine sahne olurken, günümüzde ise gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin ticari rekabet sahasına evrilmiştir. Kıtada bulunan 5 Kuzey Afrika ülkesi ve Güney Afrika Cumhuriyeti hariç, Sahra Altı coğrafyanın hemen hepsinin ekonomileri ithalata dayalıdır. Bu ülkelerin tamamında lokal üretim olsa da, özellikle sivil savunma, inşaat, makine, tekstil, kimya ve gıda ürünlerinin çok büyük bir bölümünü dış ülkelerden temin etmekteler.
Sahra altında bulunan ve ağırlığı Swahili kültürü olan Kenya, Tanzanya, Rwanda, Burundi, Uganda ve Güney Sudan’dan oluşan 6 Doğu Afrika ülkesinin ortak özellikleri çoğunun geçmişinde İngiliz idaresinin hakim olması ve yereldeki ticaretlerinin daha çok Hint asıllı tüccarlar tarafından idame ettirilmesidir. Türkiye’nin 2020 ve 2021 ihracat karnelerine baktığımız zaman, bu 6 ülkeye yapılan ticaretin azımsanmayacak bir oranda geliştiğini görüyoruz. Ülkemizin 2020 yılını 479 milyon dolar ihracatla kapattığı Swahili havzası ülkelerindeki ticari hacim, 2021 yılında ciddi bir artış trendine girerek, yüzde 46 oranındaki bir yükselişle 699 milyon dolar seviyesine çıkmıştır. Bu rakamlar Türkiye’nin 2021 genel Afrika ihracat cirosu pastası içinde, çok da büyük bir dilim gibi görünmese de (%3,6), yakın zaman içinde gelişmeye açık olduğu çok aşikar.
Bir Güney Afrika bankası olan RMB’nin 2021 yılı sonunda yayınladığı ‘Afrika’nın yatırım için en çekici 10 ülkesi’ listesinde, Sahra altı Doğu Afrika, yani nam-ı diyar Swahili ülkelerinden 3 tanesi de kendine yer bulmuştur.
Bu ülkeler arasında gerek siyasi otoritesinin istikrarı, gerek stabil ekonomisi gerekse de batıya dönük olan yüzü ile Ruanda ilk sırada gelmektedir. 90’ların başında yaşadığı iç savaşın izlerini hızlıca silen Ruanda, 2000 yılında devlet başkanı Paul Kagame önderliğinde açık ara Sahra Altı Afrika’nın en iyisi olma konusunda bayrağı açık ara elinde tutmaktadır. Ruanda’da bulunan Volkswagen fabrikası 2018 yılında faaliyete geçmiştir. Ruanda’nın başkenti Kigali’de havalimanından hemen çıkışta sizi VW Passat taksiler karşıdır, hepsi de Ruanda’da üretilmiş araçlardır. Buna ek olarak Ruanda kendi tasarlayıp, ürettiği akıllı cep telefonunu da 2019 yılından beri Afrika sahasında pazarlamaktadır. Parlementosunda yüzde 61,3 oranında kadın milletvekili bulunduran Ruanda, bu alanda da dünyada bir numaradır.
Ruanda – Türkiye ilişkilerine bakacak olursak, ticari boyutta da olumlu gelişmeler mevcuttur. 2011 yılında sadece 6,9 milyon dolar olan ihracat rakamımız, 2021 yılı itibariyle 76 milyon dolar seviyesine ulaşmıştır. Ruanda’nın genel ticari istatistik rakamlarına baktığımız zaman ise, 2020 yılındaki dünya ile olan ihracatı 1,1 milyar dolar seviyesindedir, buna karşılık ithalatı ise 3,5 milyar dolar olmuştur. Ruanda, endüstri 4.0 devrimi konusunda her ne kadar Afrika’da en ciddi adımları atan ülke olsa da, ekonomisinin çok ciddi anlamda ithalata dayalı olduğunu görüyoruz.
Swahili havzasının diğer ağır top ülkelerine bakacak olursak, Kenya ve Tanzanya’da başı çekmektedir. Bu iki ülke ile Türkiye arasındaki ticari hacim de 2020-2021 yılları arasındaki geçişte ciddi bir sıçrama ile yapmıştır. Kayda geçen istatistiklere göre 2020 yılı Kenya ihracatımız 208 milyon dolar iken, bu rakam 2021 yılında 306 milyon dolar seviyesine yükselmiştir. Aynı durum Tanzanya için de geçerlidir. Ülkemizin Tanzanya ihracatı da artış yönünde bir rota çizmiştir. 2020 yılında 184 milyon dolar olan bu rakam 2021 yılında 249 milyon dolara ulaşmıştır.
Son grupta ise potansiyeli oldukça yüksek, lakin ülkemizle olan ihracat bağlarında biraz daha zamana ve güçlendirilmeye ihtiyacı olan ülkeleri masaya yatıracağız. Bunlar Uganda, Burundi ve Güney Sudan’dır. Bu üç ülke arasında açık ara Uganda öne çıksa da, gelişmişlik düzeyi, siyasi istikrarı ve ekonomik gücüne rağmen Uganda ile ticari ilişkilerimiz hala istenilen düzeyde değildir. Türkiye’nin 2021 yılındaki yüksek ihracat artış treninin maalesef arka vagonlarında kendine yer bulan Uganda ile ülkemizin 2020 yılı ihracatı 52 milyon dolardır. 2021 yılında bu rakam sadece yüzde 6 oranında bir artış göstererek 55 milyon dolara çıkmıştır.
Güney Sudan ise 2011 yılında Sudan’dan ayrıldıktan sonra maalesef siyasi ve ekonomik istikrarı bulamamıştır. Ülkede sıklıkla boy gösteren iç karışıkların da yanında, yerel para birimi olan Güney Sudan Pound’u da ciddi devalüasyonlar görmüştür. Bütün bunlara rağmen Türkiye ile olan ticari hacmi 2020 yılında 6,4 milyon dolar iken, bu rakam 2021 yılında yüzde 69 artarak, 10,8 milyon dolar seviyesi çıkmıştır. Lokal üretimi yok denecek kadar az bir seviyede bulunan Güney Sudan’ın ekonomisi tamamen ithalata dayalıdır.
Son sıramızda ise Tanganyika gölünün kıyısında, etrafı Ruanda, Kongo ve Tanzanya ile çevrili, Burundi’yi buluyoruz. Türkiye’nin 2021 yılındaki ihracat yapılan ülkeler sıralamasında 2,2 milyon dolar ile kendine 199. sırada yer bulmuştur. Burundi ile Türkiye arasında da ticari hacim gelişmeye çok açıktır.
Bahsi geçen 6 ülkenin 5’i (Güney Sudan hariç), Comesa birliği içindedir. Comesa birliği içlerinden Kuzey Afrika havzasından Mısır’ın da bulunduğu ama çoğunluğu Sahra Altı Doğu Afrika ve Güney Afrika bloğunda bulunan 19 ülkenin ortak olarak oluşturduğu bir ticaret platformudur. Bu resmi akit sayesinde 19 ülke kendi arasında çeşitli gümrük vergilerinden muaf olarak ticaret yapabilmektedir. Şahsi görüşüm ise, Comesa’dan en fazla yarar sağlayan iki ülkenin Güney Afrika ve Mısır olduğudur. Kıta üzerinde bulunan limitli kapasitedeki üretim faaliyetlerinin önemli bir bölümünü elinde tutan bu iki ülke, Swahili havzası da dahil olmak üzere, kıtanın doğusuna önemli miktarlarda ihracat yapmaktadırlar. Ancak tüm bunlara karşı, Türkiye’de bölgedeki etkinliğini yıldan yıla net olarak attırmaktadır. Bunun en önemli kanıtı da 2021 yılındaki müspet ticari hacim artışıdır.
Swahili havzasında bulunan 6 ülkenin 2021 yılı boyunca Türkiye’den yaptığı ithalatlardaki cirolarda en çok yer tutan beş ürün grubu;
- Kenya’ya 306 milyon dolar ihracat: Türkiye’nin 2021 yılında Kenya’ya yaptığı toplam 306 milyon dolarlık ihracatın 220 milyon dolarlık kısmını ilk sırada kimyevi maddeler yer alırken, gıda maddesi, makine ve teçhizat, elektronik, tekstil ürünleri.
- Raunda’ya 76 milyon dolarlık ihracat: 55 milyon dolarlık kısmını savunma-havacılık, gıda, demir çelik, elektronik ve iklimlendirme ürünleri.
- Uganda’ya 56 milyon dolarlık ihracat: 32 milyon dolarlık kısmını elektronik, savunma-havacılık, kimya, gıda, makine ürünleri.
- Güney Sudan’a 10.8 milyon dolarlık ihracat: 8.7 milyon dolarlık kısmı gıda, kimya, demir çelik, mobilya ürünleri
- Burundi’ye 2.2 milyon dolarlık ihracat: 1.7 milyon dolarlık kısmı Çelik, gıda, mobilya, iklimlendirme, tekstil ürünleri
1 Mısır
2 Fas
3 Güney Afrika
4 Ruanda
5 Botswana
6 Gana
7 Morityus
8 Fildişi sahilleri
9 Kenya
10 Tanzanya