ABD’nin yumurta krizi ve Türkiye’ye yansımaları
Kuş gribi pek çok ülkede kümes hayvancılığını olumsuz etkiliyor. Son dönemde en çok etkilenen ülkelerin başında Amerika Birleşik Devletleri (ABD) var. Kuş gribine bağlı olarak ülkede ciddi bir yumurta krizi yaşanıyor. Ülkede son 3 yılda 166 milyon yumurtacı tavuk itlaf edildi. Sadece yılbaşından bu yana itlaf edilen tavuk sayısı 30 milyonu aştı. Yumurta arzının düşmesi nedeniyle fiyatlar uçtu.
Amerika’da hem yeterli miktarda yumurta yok hem de fiyatlar her geçen gün artıyor. Tüketici marketlerden istediği kadar yumurta alamıyor. Birçok markette satın alınacak yumurta sayısı 1 düzine(12 adet) ile sınırlı.
Fiyatı düşürmek ve yumurta arzını artırmak için geçici olarak ithalat kapısı açıldı. İthalatın yapıldığı ülkelerden birisi de Türkiye. Amerikan yetkililerine göre Türkiye’den 70 milyon yumurta alınması için anlaşmaya varıldı. Türkiye ise yurtiçinde yumurta fiyatlarının artmaması için ihracatta kilo başına 50 cent fon koydu. Amerika’ya başlayan ihracat fon nedeniyle büyük oranda azaldı.
Yumurta fiyatı 4 yılda yüzde 237 arttı
Amerika Birleşik Devletleri’nde ana gündem konularından birisi yumurta fiyatları. ABD Başkanı Donald Trump ve Tarım Bakanı Brooke Rollins yumurta fiyatlarındaki artışın kuş gribi nedeniyle arttığını ancak Joe Biden yönetiminin de bu konuda hiçbir önlem almadığını iddia ediyor.
Wall Street Journal’a yumurta fiyatlarını düşürme planını yazan Tarım Bakanı Brooke Rollins, kuş gribiyle mücadele etmek ve Amerikalı ailelerin maliyetlerini düşürmek için beş adımdan oluşan stratejisini açıkladı. Rollins, makalesinde yumurta fiyatlarındaki artış sürecini şöyle anlattı: “Yumurta fiyatları fırladı ve bu sadece enflasyon meselesi değil. Başkan Biden'ın yönetiminde market fiyatları yüzde 20'den fazla arttı, ancak bir düzine yumurtanın ortalama fiyatı Ocak 2021'deki 1,47 dolardan geçen ay (Ocak 2025) 4,95 dolara yüzde 237 arttı. Bu, Amerikan aileleri için önemli çünkü yumurta sağlıklı, erişilebilir ve genellikle uygun fiyatlı bir protein kaynağıdır. Birçok durumda, aileler 6, 7, 10 dolar veya daha fazla fiyatlar görüyor. Bunun nedeni kısmen, son iki yıldır Amerikan kümes hayvanı çiftçilerini mahveden ve yumurta tedarikini azaltan yüksek patojenik kuş gribi salgınlarının devam etmesidir. Ülke çapında, bir düzine büyük Sınıf A yumurtası Şubat ayında yaklaşık 5,90 dolar oldu, bu yeni bir rekor. Önceki en yüksek fiyat bu Ocak ayında 4,95 dolardı; Şubat 2024'te yaklaşık 3 dolardı.”
Krizi çözmek ve fiyatı düşürmek için 1 milyar dolar ayrıldı
ABD Tarım Bakanı Brooke Rollins fiyatları düşürmek için 1 milyar dolar bütçe ayrıldığını belirterek: “Tarım Bakanlığı bu krizi dizginlemek ve yumurtaları tekrar uygun fiyatlı hale getirmek için 1 milyar dolara kadar yatırım yapacak. Yüz milyonlarca dolarlık israfı azaltmak için Hükümet Verimliliği Bakanlığı ile birlikte çalışıyoruz.” diye yazdı.
Ayrılan 1 milyar dolarlık bütçenin bir bölümü 2022'den bu yana yaklaşık 166 milyon yumurta tavuğunun itlaf edilmesine yol açan kuş gribine yönelik uzun vadeli çözümlere yatırım yapmak için kullanılacağını anlatan Rollins, ABD kümes hayvanı üreticilerinin koruyucu ekipman ve kontaminasyon riskini azaltan prosedürlere odaklanarak "altın standart biyogüvenlik önlemlerini" uygulamalarına yardımcı olmak için 500 milyon dolar tahsis edileceğini söyledi.
Çiftçiye 400 milyon dolar, aşı ve ithalata 100 milyon dolar
Rollins’in açıklamalarına göre, bütçenin 400 milyon doları kuş gribinden etkilenen çiftçilere ödenmesi ve 100 milyon dolarlık kısmının ise kuş gribine karşı aşı için ve yumurta ithalatına harcanması öngörülüyor. Rollins: "Aşılar tek başına bir çözüm olmasa da, aşıların ve tedavi edicilerin etkinliğini ve verimliliğini artırmak için 100 milyon dolara kadar araştırma ve geliştirme sağlayacağız. Bu, salgın olan bir çiftlikte tavukları öldürmek anlamına gelen sürüleri 'azaltma' ihtiyacını azaltmaya yardımcı olmalı" dedi.
ABD Tarım Bakanı Brooke Roollins, bakanlık olarak henüz bir aşının kullanımını yetkilendirmediklerini karar vermeden önce eyalet liderlerine, kümes hayvanı ve süt çiftçilerine ve halk sağlığı uzmanlarına danışacaklarını vurguladı.
Çiftçi ve tüketici korunacak
Bakan Rollins “Amerikalı çiftçilerin yardıma, Amerikalı tüketicilerin de uygun fiyatlı gıdaya ihtiyacı var. Yumurta satın almak için mücadele eden her aileye; sizi duyuyoruz, sizin için mücadele ediyoruz ve yardım yolda.” dedi.
Rollins, uygulamaya koyacakları 5 maddelik stratejinin sorunu bir gecede ortadan kaldırmayacağını ancak önümüzdeki üç ila altı ay içinde yumurta pazarında istikrarı yeniden sağlayacağından emin olduğunu, bu yaklaşımın aynı zamanda önümüzdeki dört yıl ve sonrasında istikrarı da sağlayacağını belirtti.
Krizi aşmak ve fiyat istikrarı için 5 maddelik strateji
Amerika Tarım Bakanlığı(USDA) tarafından 26 Şubat 2025’te yayınlanan, yumurta krizini aşmak ve fiyat istikrarını sağlamak için uygulanacak 5 maddelik strateji ile yapılacaklar özetle şöyle ifade edildi: ”ABD Tarım Bakanı Brooke Rollins bugün,yüksek patojenik kuş gribini (HPAI) kontrol altına almak, ABD kümes hayvancılığı endüstrisini korumak ve yumurta fiyatlarını düşürmek için 1 milyar dolarlık kapsamlı bir strateji duyurdu. Bu, halihazırda yetiştiricilere, sürülerin azalması nedeniyle tazminat sağlamak için sağlanan fona ek olarak yapıldı.
Beş yönlü strateji biyogüvenlik önlemleri için ek 500 milyon dolar, etkilenen çiftçiler için 400 milyon dolar mali yardım ve aşı araştırmaları, düzenleyici yükleri azaltma eylemleri ve geçici ithalat seçeneklerinin araştırılması için 100 milyon dolar içeriyor.”
ABD'li alıcılar Türk yumurtası arıyor
Amerika Birleşik Devletleri yumurta krizini aşmak için geçici olarak ithalat kapılarını açtı. İthalat yapılan ülkelerden birisi de Türkiye. Amerika Tarım Bakanlığı (USDA) tarafından 10 Mart 2025’te “ABD'li Alıcılar Türk Yumurtası Arıyor” başlıklı bir rapor yayınladı.
Rapor’da, Amerika’nın Türkiye’den yumurta ithalatının 2024’te iki kat arttığına dikkat çekilerek şu bilgilere yer verildi: “ABD'deki yüksek yumurta fiyatlarına yanıt olarak Türkiye, ABD'ye kırılabilir yumurta sevkiyatlarını artırdı. ABD'nin Türk sofralık/kırılabilir tavuk yumurtası (HS 040721) ithalatı 2024'te iki katından biraz fazla artarak 6,2 milyon düzine yumurtaya ulaştı. Türk endüstrisi bu yılın ilk yarısında ABD'ye yaklaşık 460 milyon (38,3 milyon düzine) yumurta göndermek için sözleşme imzaladığını bildirdi. Türkiye'nin mevcut hayvan sağlığı durumu, yumurtaların yalnızca Amerika Tarım Bakanlığı onaylı bir tesiste işlenmek üzere ithal edilmesine izin veriliyor.
Sektör kaynaklarına göre, Türk yumurta ihracatçıları 20 Şubat itibarıyla bu yılın ilk yarısında ABD'li alıcılara yaklaşık 460 milyon (38,3 milyon düzine) yumurta teslim etmek için sözleşme imzaladı. Sektör kaynaklarına göre, Türkiye, Ocak ayından Şubat ortasına kadar geçen yılın tamamında olduğundan neredeyse aynı miktarda ABD'ye ihracat yaptı ve ihracat yaklaşık 70 milyon (5,83 milyon düzine) yumurtaya ulaştı.”
Kuş gribi Türkiye’de üretimi yüzde 9 düşürdü
Amerika Tarım Bakanlığı raporunda, 2024 yılında Türkiye’nin, yıllık 26 milyar (2,17 milyar düzine) yumurta üretimiyle dünyanın 9. büyük yumurta üreticisi olduğu ve bunun yaklaşık üçte birinin ihraç edildiğine dikkat çekilerek: “Türkiye'nin yumurta üretimi, 2023 sonlarında başlayan ve bugüne kadar devam eden yüksek patojenik kuş gribi(HPAI) vakaları nedeniyle 2024'te bir önceki yıla göre yaklaşık yüzde 9 düştü.Bu tespitler Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü'ne (WOAH) bildirildi ve Türkiye, virüsün yayılmasını durdurmak için karantina önlemleri aldı.Türkiye'nin devam eden kuş gribi vakaları ve genel kümes hayvanı hastalığı durumu nedeniyle, ABD'ye ihraç edilen Türk yumurtaları varışta yalnızca Amerika Tarım Bakanlığı tarafından onaylanmış kırma tesisinde işlenmeye yetkilidir ve doğrudan sofra tüketimine izin verilmez. Bu arada, Türk ihracatçılarının sofralık kalitede yumurta (Türk Sınıfı A) gönderdiği bildiriliyor, ancak Türkiye'nin hastalık durumu nedeniyle yumurtalar yalnızca işlemeye gidebiliyor ve bu nedenle daha düşük bir fiyata satılmak zorunda kalıyor. İhracatçılar, daha yüksek bir fiyat noktasında ve daha fazla sayıda ABD müşterisine satış yapmalarına olanak tanıyacak olan ABD sofralık yumurta pazarına erişmekle ilgileniyorlar. “ bilgisine yer verildi.
Amerika Tarım Bakanlığı tarafından onaylanan ve Türkiye’den ithal edilen yumurtaları işleyen 4 kırma tesisi ise raporda şöyle yer aldı; New York'taki DEB EL Food Products, LLC; Georgia'daki Sonstegard Foods; New Jersey'deki Papetti's Hygrade Egg Product ve Pennsylvania'daki Pappetti's Hygrade Egg Product.
Türkiye’den hızlı başlayan ihracat “fon”a takıldı
ABD Tarım Bakanlığı raporunda da yer verildiği üzere Türkiye, bu ülkeye yumurta ihracatına hızlı başladı. İhracatı daha fazla artırma olanağı varken 25 Şubat 2025 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan Cumhurbaşkanı Kararı ile yumurta ihracatına kilo başına 50 cent fon getirildi. Fon, 26 Şubat 2025’te yürürlüğe girdi. Resmi Gazete’de yayınlanan Cumhurbaşkanı Kararı’na göre yumurta ihracatında kilo başına 50 cent karşılığı Türk Lirası, Destekleme Fiyat İstikrar Fonu(DFİF) kesintisi uygulanıyor.
Türkiye Cumhuriyeti Ticaret Bakanlığı, sofralık yumurta ihracatına uygulanan fon kesintisi ile ilgili yaptığı açıklamada uluslararası piyasalarda yaşanan aşırı fiyat dalgalanmalarının yurt içi fiyatlara da yansıyarak tüketici refahını olumsuz yönde etkileyebileceği,Ramazan ayı dikkate alınarak iç piyasada arz yönlü sıkıntı yaşanmaması ve fiyat artışının önlenmesi amacıyla yumurta ihracatında kilo başına 50 cent fon kesintisi uygulamaya konulduğu ifade edildi.
Kiloda 50 cent fon ihracatı büyük oranda azalttı
Konuştuğumuz yumurta üreticileri ve ihracatçıları Amerika pazarının büyük bir fırsat olduğunu ancak getirilen fon ile birlikte ihracatın durma noktasına geldiğini anlattı. Kuş gribi nedeniyle özellikle Afyon’da üretimin büyük yara aldığını ve yeniden üretim hazırlıkları yapıldığını belirten sektör temsilcileri ihracatla ilgili şu bilgileri verdi: “ Fon konulmadan önce Amerika’ya 80 konteyner yumurta ihraç edilirken, fon geldikten sonra 20 konteynere düştü. Bir konteyner 50-60 bin dolara ihraç edilirken fon 13-14 bin dolara denk geliyor. Çok yüksek. Bu nedenle fon gelince ihracat durma noktasına geldi.”
Özetle, kuş gribi kümes hayvancılığı için en büyük risklerden birisi. Türkiye’de de kısmi olarak yaşanan kuş gribi, üretimi olumsuz etkiliyor. En fazla etkilenen ise Amerika Birleşik Devletleri oldu. Amerika’da hem üretici hem tüketici kuş gribinden büyük zarar gördü. Üretici hayvanlarını, gelirini kaybederken, tüketici çok yüksek fiyata yumurta almak zorunda kalıyor. Amerika’nın yaşadığı krizin Türkiye için fırsat olduğu yapılan ihracatla net olarak görüldü. Ancak, yurt içinde yumurta fiyatlarının artmaması için ihracata konulan fon bu fırsatı büyük oranda ortadan kaldırdı.