Dr. Onur Yarar
İstanbul Okan Üniversitesi Öğretim Üyesi
Her ülkenin unutamadığı krizler vardır, Türkiye’de kriz çoktur ama 2001 krizi hep akıldadır. Uzakdoğu’da da 1997 Asya Krizi bu şekilde finansal hafızalarda yer almıştır. Şimdi gelelim kilit noktaya: 97 Asya Krizinin tetikleyicisi, o dönem Tayland Bahtına yapılan devalüasyondu. Asya ülkeleri domino taşı gibi devrilmişti. Şu anda da Tayland Bahtı (THB) dolar karşısında son 15 yılın en düşük düzeyine ulaştı. Ya tarih tekerrür ederse?
Krizler aslında bir bahane arar. Vücutta enfeksiyon vardır ama ortaya çıkması için bir olay, bardağı taşıran son damla gerekir. Örneğin Anayasa kitapçığının fırlatılması gibi. 97 Asya krizi de böyle başlamıştı. Öncesinde batılı yatırımcılar gelişmekte olan ülkelerden ve özellikle Doğu Asya’dan çekilmeye başlamışlardı. Cari açık ve kırılganlık arttı. Batının Çin’e yönelmeye başlamasıyla da ekonomilerde zayıflamalar görüldü. Tayland Bahtının dalgalanmaya bırakılması ile (kriz Tayland’da Tom Yum Kung olarak adlandırılır) önce Güney Kore ve Endonezya, sonrasında da Hong Kong, Laos, Malezya, Filipinler, Singapur etkilendi. IMF devreye girdi, Endonezya devlet başkanı istifa etti. 2001’de Tayland kendini bir ölçü de toparladı, 2003’de Güney Kore, 2005’de Malezya, 2007’de Filipinler krizin etkilerini bitirdi. En az etkilenenler ise Japonya ve Çin oldu.
Günümüze gelecek olursak, 15 Temmuz’da Tayland Bahtı dolar karşısında 36,73’e düşerek son 15 yılın en alt seviyesini test etti. Temmuzun ikinci haftası yabancı yatırımcılar 1 milyar bahtlık hisse senedi sattı, yılbaşından bu yana da 2 milyar bahtlık tahvil çıkışı oldu. Tabi bu düşüşü, Covit sonrası Turizm de oluşan hareketlenme ile avantaja çevrileceğini düşünenler de var. Ülke de GSYİH’ın yaklaşık %12’sini yabancı turistlerden sağlanan gelir oluşturuyor. Ayrıca düşük Baht’ın ihracatı olumlu etkileyeceğini söyleyenler de var. Bakalım bu düşüş nereye kadar sürecek.
Geçtiğimiz hafta ASEAN +3 bölgesinde neler oldu, ekonomi ağırlıklı kısa kısa özetleyelim.
Türk Ticaret Bakanlığı bölge de Çin, Japonya, Güney Kore, Endonezya, Malezya, Tayland, Filipinler ve Vietnam’da market rafları kiralayacağını açıkladı.
Galiba haftanın gündemini Çin’deki bankaların tank koruması altına alındığı “sanılan” görüntüler oluşturdu. Gayrimenkulde de paralarını alamayan Çin’li tedarikçilerin boykota hazırlandığı haberleri dolaşıyor. Çin Devlet Döviz İdaresi (SAFE) FED’in para politikasını sıkılaştırmasının etkisini yakından izlediklerini açıkladı. Demir-çelik üretimi ve ticareti yapan şirketlerin satıcılarla ilişkilerini tek elden yürütecek Çin Maden Kaynakları adlı demir cevheri şirketi kuruldu. Dünya’daki cevherin %70’i Çin tarafından satın alınıyor,
Çin’deki bir restoranın avlusunda, dünyanın en büyük dinozor türü olan Sauropodan 100 milyon yıllık ayak izleri bulundu. Sıfır Koronavirüs politikası izleyen Çin, tatil kenti Beihai’de iki binden fazla turist mahsur bıraktı. Çin, ABD'nin Tayvan'a yapacağı 108 milyon dolarlık potansiyel silah satışının derhal iptal etmesini istedi. Çin Devlet Başkanı Şi, 8 yıl aradan sonra Sincan'ı ziyaret etti. Çin, Tianlian II-03 uydusunu uzaya gönderdi.
Endonezya Anayasa Mahkemesi esrarın tıbbi kullanımının yasallaşmasını reddetti. Sosyal medyayı ablukaya alacak lisanslamanın bir örneğini de Endonezya uygulayacak.
Filipinler Merkez Bankası (BSP), 13 Temmuz’da gecelik ters repo faizini 75 baz puan artırarak %3,25’e çıkarttı. Çoğunluğu Katolik olan ülkede kürtaj yasadışı olduğundan yılda bir milyondan fazla kadının başka seçenekler seçtiği açıklandı. Oğul Markos’un işbaşına geçmesiyle yurtdışındaki Filipinlilerin yasaklanma ihtimaline karşı o dönemi anlatan kitaplara hücum ettiği söyleniyor. Çin, Filipinlerle yeni altyapı projelerinde yer almak istediğini açıkladı. Filipin ordusu Hindistan’dan gelişmiş ALH hafif helikopter tedariki yapmayı düşünüyor. Ayrıca İsrail’den iki adet zırhlı araca monteli köprü (AVLB) teslim aldı. Filipinli Cebu Pacific, Singapur uçuşlarına yeniden başladı
Japonya'da gıda dışı tüketici fiyatları Haziran'da yıllık yüzde 2,2 arttı. 2022 yılı için enflasyona göre düzeltilmiş ekonomik büyüme tahminini yüzde 3,2’den %2'ye düşürülmesi planlanıyor. Japonya'da haziran ayında ihracat geçen yıla göre yüzde 19,4 yükseldi. Çalışanlar için ofiste ayakta uyuyabilecekleri uyku bölmeleri tasarlandı! 7. Dalga Japonya’da, günlük Kovid-19 vaka sayısı 150 binin üzerine çıktı. 2023 Nissan X-Trail Japonya'da tanıtıldı. İngiltere 6. Nesil savaş uçağı Tempest ve FX için Japonya’yla birlikte konsept analizi yapacağını duyurdu. Kışın elektrik sıkıntısı ihtimali üzerine Japonya nükleer enerji kullanımını arttıracak.
Güney Kore ve Japonya, Japonların 1910-1945 arası Korelileri zorla çalıştırması konusunda ortaya çıkan tazminat davalarına çözüm getirilmesi konusunda uzlaştı. Güney Kore, Kuzey Kore televizyonları ve basınına uyguladığı yasağı kaldırmayı planlıyor
Kamboçya ve Myanmar Yazı Aletleri Pazarının 2032’nin sonunda 65,1 Milyon ABD Dolarına ulaşacağı tahmini yayınlandı. Katar telekom şirketi Ooredoo, Myanmar’dan çıkmaya çalışıyor.
Güney Kore`de üretici fiyatlarında artış çift haneye ulaştı sayılır (%9,9). Pandemi sonrası kapılarını açan Güney Kore’ye mayıs ayında 175bin turist geldi. Seul Güney Bölge Savcılığı, kripto ile ilgili olarak Upbit, Bithumb, Coinone, Korbit ve Copax borsalarının da dahil olduğu 15 firma ofisine baskın düzenledi. Güney Kore ilk yerli savaş uçağı KF-21’i test etti. Kuzey Koreli işçileri Rus Büyükelçi, işgal altındaki Donbas'ın tekrar inşasına davet etti.
Laos, son yılların en kötü ekonomik krizleri ile boğuşuyor, geçen ay enflasyon yüzde 23,6 ile 22 yılın en yüksek seviyesine ulaştı.
Malezya'da tamamen yerel dijital İslam Bankası uygulamasını başlattı. Samsung elektrikli araçlar ve elektronik cihazlar için ikinci pil tesisini kuracak. 121 öğrenciye Türk Okçuluk eğitimi verildi. 18 milyon dolarlık altı ton fildişi, pangolin pulu, gergedan boynuzu yakalandı.
Malezya’nın sömürge dönemi son sultanı Sulu’nun varisleri 15 milyar dolar tazminat peşinde. Ancak o düzen eski de kaldı, yeni devlet bağımsızlığına kavuştu.
Singapur Merkez Bankası Başkanı, merkezinin Singapur’da olduğu söylenen kripto firmalarının aslında Singapur’la bağlantısı yok dedi. 2019’da kurulan Intellect, A Serisi yatırım turunda 10 milyon dolar "ek" yatırım aldı. ExxonMobil, Singapur Changi Havalimanına ilk sürdürülebilir havacılık yakıtı (SAF)nı teslim etti.
Tayland’da bir an da ilgi odağı olan iki yüzlü kedi, ancak 4 gün yaşayabildi. Tayland Dijital Ekonomi ve Toplum Bakanı, İsrailli casus yazılım olan Pegasus’u kullandıklarını söyledi. Tayland merkezli kripto borsası Zipmex çekim işlemlerini durdurdu. Çin’in Güneydoğu Asya’ya ilk e-lokomotif ihracatı Tayland’a oldu.
Vietnam Hava Yolları ile THY, İngiltere de mutabakat bildirisi imzaladı. THY’nın başkent Ho Chi Minh ve Hanoi’ye az sayı da uçuşu bulunuyor. Aynı zaman da Vietnam, bölge de Türkiye’ye vize uygulayan nadir ülkelerden biri. Hoa Phat Group Meksika’ya ilk defa inşaat demiri ihracatı yapacak.
Bangkok’dan sevgi ve saygılarımla…