Enflasyon sadece ekonomik tabir midir? Değildir elbette… Eğer talepten fazlası söz konusu ise her şeyin enflasyonu olabilir. Misal fert başına 2 şairin düştüğü doğu toplumlarında şair enflasyonundan, medyası abartmaya yatkın uluslarda her sesi yüksek çıkanın diva ilan edilmesinden, sanatçı enflasyonu doğacaktır.
Biz gelelim ekonomideki enflasyona. ÜFE ve TÜFE’ye… Her ay Türkiye İstatistik Kurumu tarafından enflasyon verilerinin açıklanmasının ardından iki kısaltmayı kaleme alıyoruz ÜFE: Üretici Fiyat Endeksi ve TÜFE: Tüketici Fiyat Endeksi. Bu verilerin sepet içerikleri ile oynandığından bu yana güvenirlikleri tartışılır olsa da bir gösterge niteliğini taşıyorlar.
ÜFE; Türkiye’de üretilen ürünlerin vergiler hariç satış fiyatlarını kapsıyor. TÜFE hesaplanırken ise örnek bir hane halkının tüketmek için satın aldığı mal ve hizmetlerin fiyatları dikkate alınır. Her iki endeks de fiyat değişimlerini takip etmek için kullanılır, ancak ikisi arasında önemli farklar bulunur.
Peki, bu iki kavram birbiriyle ilişkili mi?
Elbette üretici fiyatlarındaki artışın, tüketici fiyatları üzerinde etkili olması beklenir. Örneğin, ÜFE’nin alt kalemlerinden biri olan kereste fiyatlarında yaşanan bir artışın, mobilya fiyatlarına yansıyacağı tahmin edilebilir. Ancak bazen kapsam farklılığı nedeniyle iki değişkenin seyri farklılaşabilir.
İki veriden ÜFE, döviz kuru ve ithal girdi mallarının fiyatlarından kolay etkilenir. Bu nedenle, ÜFE TÜFE’ye göre daha yüksek seviyelerde bulunur ve daha dalgalı bir şekilde hareket eder. Bunu 2021’de doların 18,36’yı test etmesi ile gördük. Enflasyon yılı %36,08’den kapattı. Yıla da %48,69’dan başladı.
İKİ SORU İKİ CEVAP
TÜFE hızlı artmaya başladıysa neden kaynaklanır?
Eğer TÜFE ÜFE’den daha hızlı artıyorsa, nihai fiyatların artışı başka nedenlerden kaynaklanıyor demektir. Örneğin, KDV oranları arttığında, ÜFE bu değişiklikten etkilenmezken, nihai ürünlerin fiyatları ve TÜFE’de artış gözlemlenir. Enflasyon, sadece mal ve hizmet üretimi ile talebi arasındaki farktan oluşmaz. Siyasilerin beklenti yönetimindeki başarısızlıkları da enflasyon doğurur.
ÜFE ve TÜFE ayrı mı hareket eder?
Kısa vadede farklılaşmalar gözlemlense de, uzun vadede TÜFE ve ÜFE birbiriyle uyumlu hareket eder.
NOT
ENFLASYON İNMEYECEK
Enflasyon, meslek hayatımın izdüşümü gibi oldu. 40 yıllık ekonomi editörlüğümde; 40X12 eşittir 480 ay boyunca onu yazdım, yazdırdım, onu yorumladım ve onunla yaşadım. Bu süreçte iktidarda hangi parti olursa olsun, enflasyona dair temennası sabit olmuştur; enflasyon düşecek… Aslında her hükümetin, enflasyonu düşürmek için yürümeyen bir planı olmuştur. Ya ip kısa gelmiştir (gelir) ya da kuyu derin olmuştur (harcama).
Enflasyonla mücadele, üretim ve tüketim dengesini kurmaktan geçer. Bunda görece başarılı dönemlerimiz olmuştur. Aklımda kalan; üretime odaklandığımız dönemlerde enflasyonun gerilediği, kendi liramıza hürmet ettiğimiz zamanlarda, en aza indiğidir.
Eğer ülke; büyümeyi hızlandırmak için gelir arttırıcı yatırımlar yerine dış kaynak veya borçlanmaya yol açan yatırımlara yönelirse, enflasyon asla inmeyecektir. Zira sisteme giren her yeni kaynak; yeniden üretim için değil, rant için harcanacaktır.