Hep birlikte umutlandığımız “2023 Hedefleri” neden saptı? “Sistem algımız sapmaları ne ölçüde etkiledi?” Önce bir genellemeyi paylaşmak istiyorum: Rekabet gücü yaratma etkilerini analiz eden bilim insanları, rekabet gücünün yarısını “teknoloji” oluşturuyorsa, öteki yarısını da “ekosistem kavrayışının” oluşturduğunu ileri sürüyor. 2023 hedeflerine ulaşılamamışsa, sapmaların ne ölçüde “sistem algımızdan etkilendiğini” de sorgulamalıyız.
Hedefler saptanırken, dünya genelindeki eğilimleri dikkate aldık mı? Büyük resme baktık mı? Sistemlerin işleyişini dikkate aldık mı? Sistemlerin sisteminin işleyişini gerektiği kadar analiz edip, olası etkilerini sorguladık mı? Sistem algımızdaki hangi eksiklikler hedef şaşmasına yol açtı?
Hukuk sistemi en önemlisi
Hedeflere bizi götürecek sistemlerin en önemlisi “hukuk sistemi”. Hukuk sistemiyle ilgili hangi eksiklerimizin beklentilerimizi gerçekleştirmeyi engellediğini aydınlatmadan “2023 Hedefleri” konusunda nesnel sonuçlar üretemeyiz.
“Bilim ve teknoloji sistemimizin düzeyi” de önemli bir belirleyici. Yarı-iletken ve mikro-elektronik teknolojisindeki konumumuzu 2023 hedefleri bağlamında sorgulamazsak, korkarım ki olup bitenden dersler çıkaramayız. Geleneksel teknolojiler, yarı-iletken ve mikro-elektronik teknoloji bağlamında “durum değerlendirmesi” ne kadar net yapılırsa, bir sonraki aşamada erişilebilir hedefler belirleme o denli kolaylaşır.
“İktisadi olmayan itikat güçsüz kalır” diyen bir özlü sözümüz var. Kendimizi inandırdığımız hedeflerin iktisadi yönünde “finans sisteminin araç çeşitliliği ve erişilebilirliği” belirleyicidir. 2023 Hedefleri ile finansman sisteminin araç zenginliği ve erişilebilirliği bağlamında da net değerlendirmeler yapmalıyız ki, geçmişin yanlışlarını sürekli tekrarlamayalım.
“Ticaret sistemlerinde eşdeğerlilik kurallarına uluslararası entegrasyon” konusunda hedefleri etkileyen değişkenler de enine boyuna, derinliğine sorgulanmalı. Eğer geçmişin hatalarından ders alarak daha sağlıklı bir gelecek kuracaksak, ticaret sistemini düzenleyen özel hukuk alanında ne durumda olduğumuzu, yapısal reformlar ile hedefler arasındaki etkileşimini belge ve bilgiye dayalı sorgulamalıyız.
Vergi sistemimiz ne durumda?
Dingin bir zihinle 2023 Hedefleri ile vergi sistemi arasındaki etkileşimi sorgulamak zorundayız. Vergi sistemimiz “geliştirici mi, caydırıcı mı?”. Vergi sistemimiz “adil mi?”.
“Siyasi sistemimizin” 2023 Hedefleri bağlamı analiz edilmeden, sapmaları net olarak belirlenmeden de hedef sapmaları gerektiği gibi kavranamaz. Siyaset dilinden başlayarak, parlamenterlerin bağımsız davranmasını etkileyen düzenlemelere, yasamanın gözetim-denetim işlevine kadar uzanan siyaset alanının kalkınma hedeflerini etkileme düzeyini de analiz etmemiz önemli bir adım. Siyasette oy verme davranışlarımızı etkileyen kültürel birikimlerimiz ile iktidar oyunu arasındaki bağlantılar iyi analiz edilmeden, hedef sapmalarını anlamamız ve anlamlandırmamız çok güç.
Siyasal sistemin “kurumlara bakışı” da 2023 Hedefleri bağlamında ele alınması gereken temel tartışma konularından bir diğeri. Kendini aşırı değerlendiren, devlet yerine koyan bürokrasi ile ne yaptığını bilmeyen imza atmaktan korkan bürokrasilerin varlığı ile ulusal hedeflerin sapması arasındaki etkileşim mutlaka sorgulanmalı. “Kurumsal boşluk” yaratan etkenler saptanmadan, “kapsayıcı kurum” olgusu bağlamında da öngörülen hedefler sorgulanmadan sağlıklı gelecek için dersler çıkaramayız.
Yönetişim kalitemiz ne durumda?
“Mehmet’in çıkarları ile memleketin çıkarlarını dengeleme sanatı” olan “yönetişim kalitesi” ile 2023 Hedeflerindeki sapmaların etkileşimi de önemli bir tartışma alanı olmalı. Bildiklerimiz, inandıklarımız ve beklentilerimiz davranışlarımızı etkiliyor. Bir toplumun kendisi için koyduğu hedefler konusunda bir “ortak inanç” varsa, süreçlerin işleyişinde o ortak bilgi, inanç ve beklentinin her noktada harekete geçirilmesi gerekir. O zaman toplumun enerjisi daha etkili dönüştürülerek maddi ve kültürel zenginlik üretilir.
Dijital teknoloji yeni platformlar ve oluşturduğu yeni sistemler bağlamında da 2023 Hedefleri ele alınarak, “uyum” için gerekenlerin yapılıp yapılmadığı sorgulanmalı. Birikimlerimiz, metod ve modellerimiz ve sistem kavrayışımızın bütününü dikkate alan 2023 Hedefleri ve gerçekleşmeleri analizler; belge ve bilgiye dayalı tartışmalar yapılırsa daha sağlıklı gelecekler inşa edebiliriz.
Üç yazılık bu denemede, bir tartışma önerisi yapılmaktadır. Denemedeki her sözcük eleştiriye açıktır. Eksikleri tamamlanır, yanlışları düzeltilirse hepimizin bilgi, anlama ve anlamlandırma yetkinliği artar. Hep birlikte kazanır; kendimize iyilik ederiz.