Orhan Ökmen
SESMİR Başkanı
Türkiye ekonomisinin 2022 yılı TÜFE oranının, üst banda yakınsamak kaydıyla % 68.42- %72.98 aralığında oluşacağı öngörülmektedir: Küresel düzeyde sıkılaşan mali koşulların, talepte başlayan soğumanın, para ve maliye politikalarında başlayan normalleşme eğilimlerinin, Rusya ve Ukrayna’da devam eden savaşın ve COVID-19 salgınının ekonomi üzerindeki yarattığı baskıların bir müddet daha devam edeceği, içerde ise kamusal zamların ve TL’nin dışı değer kayıplarının önemli ölçüde olmayacağı, para politikasının aşırı şekilde gevşek tutulmaya devam edileceği varsayımları altında; 2022 yılının TÜFE oranını %68.42 - %72.98 aralığında, 2023 yılının TÜFE oranını da % 47.82- %73.53 aralığında oluşacağını ve realizasyonların da daha çok üst bantlara yakınsayacağını öngörüyoruz.
Baz etkisi (Base Effect) , politika görünümünde, bozulmuş olan algıları yetersiz de olsa genel olarak pozitif yöne çevirecek, politika yapıcılara ilave manevra alanları yaratacaktır. Esasında bugünkü verilere göre enflasyon beklentilerinin daha da kötüleşeceği beklenmekle beraber, 2021 yılı aralık ayında oluşan ve etkisi 2022 aralık ayından itibaren ani ve hızlı bir şekilde başlayacak olan baz etkisi, politika görünümünü pozitife çevirecektir. Baz etkisi, iki dönem arasındaki gelişim ve değişim hesaplamalarında, meydana gelen değişim için başlangıç noktası olarak referans alınan dönemde, standart sapması yüksek anormal büyüklükte düşük veya yüksek bir gerçekleşme olması halinde, değişim hesaplandığı döneme yansıyan anormal etkiyi işaret etmektedir. Dolayısıyla baz etkisi yükseltme veya düşürme şeklinde her iki yönde de hareket edebilmektedir.
Türkiye ekonomisi 2022 yılının tamamını, şu anda ulaşmış olduğu %85,51 oranının altında bir TÜFE ile kapatacaktır: TÜİK tarafından 2022 Ekim ayı için açıklanan TÜFE oranı yıllık %85,51 dir. Yılın geri kalanında, yani Kasım ve aralık aylarında Eki ayına göre iki aylık artış oranı %17,62 seviyesinde olması halinde 2022 yılının tamamını %85,51 enflasyon oranıyla kapatılmış olunacaktır. Ancak, 2022 Ekim ayına göre, yılın kalan son iki ayında enflasyonun %17,62 oranında oldukça yüksek bir artış göstermesini beklemek oldukça uzak bir ihtimaldir. Dolayısıyla, 2022 yılının geri kalan son iki ayındaki enflasyon artışı %17.62 nin altında gerçekleşeceği neredeyse kesindir. Bu durumda Türkiye ekonomisi 2022 yılının tamamını %85,51 oranının altında bir enflasyonla kapatacağını şimdiden söylemek yanlış olmayacaktır.
Enflasyonda baz etkisi, fiyat düşmesi ya da artması değildir
2021 yılında Ocak-Kasım ayları arasındaki aylık ortalama enflasyon artışı %17.91 iken, 2021 Aralık ayında aylık enflasyon artışı % 36.8 oranına yani ortalamanın iki katına fırlamıştır. İşte 2021 yılının aralık ayında yaşanan yüksek seviyeli Enflasyon artışı, 2022 yılının aralık ayında yaşanacak olan artışın önemli bir bölümünü öne, yani 2021 yılına çekmiş ve 2022 yılını rahatlatmıştır. İşte enflasyon artışını öne çekerek bir sonraki yıldaki artışı matematiksel olarak daha düşük hesaplanmasını sağlayan bu olaya literatürde Baz etkisi denilmektedir. Aslında baz etkisi fiili yaşamda gerçekleşen fiyat artışları açısından hiçbir şeyi değiştirmemekte sadece oluşan artışların ya da duruma göre düşüşlerin kayıtlama dönemlerini yer değiştirmektedir. Sonuçta enflasyonda baz etkisi, fiyat düşmesi ya da artması değildir.
Türkiye ekonomisinin 2023 yılı TÜFE oranının üst banda yakınsamak kaydıyla % 47.82- %73.53 aralığında oluşacağı öngörülmektedir: Şimdi Türkiye ekonomisinin 2022 yılının tamamını %85,51 oranının altında bir enflasyonla kapatacağını söylüyoruz, ancak, hangi noktada kapatabileceğine ilişkin öngörü tahminleri neler olabilir sorusuna yanıt arayabiliriz. Öngörülerimizin oluşturulmasında, kamusal zamların ve TL’nin dışı değer kayıplarının önemli ölçüde olmayacağı varsayımları yapılmıştır.
2022 yılının geri kalan son iki ayında oluşacak aylık enflasyon artışının, 2022 Ocak-Ekim ayları arasındaki 10 aylık veya son Eylül-Ekim arasındaki iki aylık ortalamalarını baz alarak hesaplanması istatistik açısından yanlış olmayacaktır. 2022 Ocak-Ekim ayları arasındaki 10 aylık dönemde oluşan aylık enflasyon artış ortalaması %4.7, yine 2022 Eylül-Ekim arasındaki 2 aylık dönemde oluşan aylık enflasyon artış ortalaması %3.31’dir.
Yılın geri kalan döneminde aylık artış oranının % 4.7 olması halinde Türkiye ekonomisi yıllık TÜFE oranı %72.98 olarak gerçekleşecektir. Aylık artış oranının aynı şekilde devam etmesi halinde de 2023 yılının Nisan ayına kadar düşüş devam ederek %57,82 seviyelerine inecek, ancak 2023 Mayıs ayından itibaren baz etkisi biteceği için tekrar yükselmeye devem ederek 2023 yılının TÜFE’sini %74 seviyesine yükseltecektir.
Aynı şekilde Yılın geri kalan döneminde aylık artış oranının % 3.1 olması halinde Türkiye ekonomisi yıllık TÜFE’yi % 68.42 olarak tamamlayacaktır. Aylık artış oranının aynı şekilde devam etmesi halinde de 2023 yılının haziran ayına kadar düşüş devam ederek %43,84 seviyelerine inecek, ancak 2023 Mayıs ayından itibaren baz etkisi biteceği için hafif yükselmelerle yatay seyrini koruyacak ve 2023 yılının TÜFE’sini %47.82 seviyesine taşıyacaktır.
Baz etkisi, mevcut % 85.51 düzeyinde olan enflasyonu, 2023 yılının ilk 4 ayının sonuna kadar % 46.66- % 57.82 aralığına indirebileceği daha sonraki aylarda tekrar artışa geçeceği hesaplanmaktadır. Ayrıca, 2023 yılının enflasyonunun %47- % 74 bandı aralığında gerçekleşeceği öngörüsünde bulunmak yanlış olmayacaktır.
Yaklaşan seçimlerin zamanlaması olarak, baz etkisinin enflasyonu dip yaptıracağı tarih olarak 2023 Nisan ayını işaret etmektedir: Bu durumda, siyasetin ekonomi ile şekil bulduğu bu konjonktürde, enflasyon risklerinin hala yukarı yönlü olması sebebiyle, yaklaşan seçimlerin zamanlaması olarak baz etkisinin enflasyonu dip yaptıracağı 2023 Nisan ayını işaret etmektedir. Seçim sonrasında ise, şu sıralarda ve bilumum seçim öncesinde uygulanan anormal politikaların, yeniden Ortodoks politikalara dönüşeceği ve bu durumda da enflasyon rotasının yönünün yapısal dönüşüm geçireceği öngörülmektedir.