Türkiye İstatistik Kurumu’nun bölgesel gayrısafi yurt içi hasıla (GSYH) verilerini irdelemeye devam ediyoruz. Bu konudaki ilk yazımızda iller düzeyindeki gelişmeleri ele almıştık. İkinci yazımızda kalkınma ajanslarının bölgelerinin GSYH ve büyüme performanslarını karşılaştırdık. Şimdi konuya bir de teşvik bölgeleri penceresinden bakacağız. 6 teşvik bölgesinin GSYH ve büyüme performanslarını, teşvik mantığı açısından değerlendireceğiz.
2009 yılında yapılan değişikliklerin bir devamı olarak 2012’de yürürlüğe giren mevcut teşvik sistemi, 81 ili sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyine göre sıralayarak 6 gruba ayırıyor. Sistemin kağıt üzerindeki hedefi, en geri illerin daha hızlı kalkınmasını sağlayarak bölgeler arası dengesizliği azaltmak.
Bölgesel GSYH verileri, 2018’de teşvik sisteminin hedeflerinin tam tersi denecek sonuçların ortaya çıktığını gösteriyor.
● 2018’de büyüme hızı en düşük bölge, en geri illerden oluşan 6. Bölge oldu. Buna karşın en gelişmiş illerin yer aldığı 1. Bölge en hızlı büyüyen teşvik bölgelerinden birisi oldu.
● 1. Bölge’de büyüme hızı yüzde 3.03’ü buldu. Orta düzeyde gelişmiş illeri kapsayan 3. Bölge ise yüzde 3.15 ile en hızlı büyüyen teşvik bölgesi oldu.
● 6. Bölge’nin büyüme hızı ise yüzde 2.06 ile bu bölgelerin 1 puan kadar altında kaldı. Diğer geri kalmış illeri kapsayan 4. Bölge’nin büyüme hızı yüzde 2.22, 5. Bölge’nin büyüme hızı da yüzde 2.26 ile yine çok düşük düzeylerde kaldı.
● Buna bağlı olarak en gelişmiş 1. Bölge’nin GSYH içindeki payı artarken, geri bölgelerin payı daha da azaldı. 2, 4 ve 6. bölgelerin payı 0.04’er puan azalırken, bu bölgelerin kaybı tek başına 1. Bölge’ye gitti ve 1. Bölge’nin payı 0.12 puan arttı.
● Bölgeler arasındaki dengesizliği daha da artıran bu durum kendini kişi başına GSYH boyutunda da gösteriyor. En yoksul 6. Bölge’de kişi başına GSYH, reel olarak yüzde 0.32 artarken, en gelişmiş 1. Bölge’de yüzde 1.73 arttı. Yani en gelişmiş bölgedeki kişi başına gelir artış hızı, en geri bölgenin neredeyse 6 katını buldu.
● 2017’de 1. Bölge’de kişi başına GSYH 6. Bölge’nin 3.5 katı iken bu fark 2018’de 4 kata çıktı.
● Sanayi ve inşaatın reel olarak küçüldüğü iki teşvik bölgesinden birinin en gelişmiş 1. Bölge, diğerinin en geri 6. Bölge olması dikkat çekici bir durum. Sanayi-inşaat 1. Bölge’de reel olarak yüzde 0.47, 6. Bölge’de ise yüzde 0.20 küçüldü.
● En gelişmiş 1. Bölge ile en geri 6. Bölge arasındaki bir diğer benzerlik de tarım ve sanayi-inşaatın bölge ekonomisi içindeki payı azalırken hizmetlerin payının her ikisinde de artması.
● 6 teşvik bölgesinin hepsinde hizmetlerin bölge ekonomisi içindeki payı arttı. Ancak en yüksek pay artışı 1. Bölge ile 6. Bölge’de oldu. Kendi bölgesinin GSYH’sı içinde hizmetlerin payı 1. Bölge’de 1.02 puan, 6. Bölge’de 2.12 puan arttı.
● Tamamı Doğu ve Güneydoğu illerinden oluşan 6. Bölge’de hizmetler sektörünün yüzde 6.06 gibi yüksek bir büyüme hızına ulaşmasının ardında, bölgedeki güvenlik harcamalarının belirleyici rolü olduğunu söyleyebiliriz. Bu durumu hesaba kattığımızda 6. Bölge ile diğer bölgeler arasındaki farkın, rakamlara yansıyandan daha fazla olduğu ortaya çıkıyor.