Sakıp Sabancı’nın değerleri yapay zeka ile yaşatılıyor

Erdal Kaplanseren

Yapay zeka, günümüzde hayatımızın pek çok alanında çığır açan projelere imkan sağlıyor. Geçtiğimiz günlerde merhum Sakıp Sabancı'yı anma töreninde buna bir kez daha şahit olduk. Sabancı Ailesi, Sakıp Bey'in düşüncelerini ve değerlerini yapay zeka aracılığıyla geleceğe taşımayı başardı. Ben de bu anlamlı etkinliğe katılma ve Melisa Sabancı Tapan ile özel bir röportaj yapma fırsatı buldum. Bu röportajda Melisa Hanım, Sakıp Bey'in vizyonunu geleceğe taşıyan yapay zeka modelinin nasıl geliştirildiğini ve bu modelin gelecek nesiller için ne ifade ettiğini anlattı.

Sakıp Sabancı’nın vizyonunu geleceğe taşımak için geliştirilen bu yapay zeka modeli fikri nasıl doğdu? Bu sürecin arka planını bizimle paylaşır mısınız?

Dedem Sakıp Sabancı'nın aramızdan ayrılışının 20. yılında, onun vizyonunu, düşünsel mirasını ve değerlerini yaşatmak için bir yol aradık. Dedemin düşüncelerini ve öğretilerini bugünün dünyasında nasıl anlamlandırabiliriz diye düşündüğümüz bu süreçte, ilk olarak, Sakıp Sabancı Araştırma Ödülleri’nde Jüri Özel Ödülü alan üç değerli profesörle bir panel planladık. Amacımız, bu buluşmada dedemin değerlerinin günümüz dünyasındaki yerini tartışmaktı. Onu değerleriyle hatırlamak istedik.

Panel vesilesiyle yapıtlarını, zekasını ve düşünsel mirasını insan zekası yoluyla paylaşmaya hazırlanırken, paralelinde, “Onun düşünce biçimine en yakın şekilde temsil edebilecek bir model geliştirebilir miyiz?” sorusunu sorgulamaya başladık.

“Sakıp Sabancı, bugün aramızda olabilseydi, bizlere hangi mesajı vermek isterdi?” Bu soruya yanıt ararken, dedemin teknoloji konusundaki öğütlerinden de faydalanarak, yaşamı boyunca bizlerle paylaştığı bilgi, konuşma, röportaj ve kitaplarını veriye dönüştürdük. Böylece, onun düşünce tarzını ve vizyonunu yansıtan bir model oluşturduk.

Dedeniz Sakıp Bey'in dijital bir modelle yeniden hayat bulması sizin için ne ifade ediyor? Bu deneyim size nasıl duygular yaşattı?

Takdir edersiniz ki, bu deneyim benim için ve ailem için yoğun duygular barındırıyordu. Dedemin bu sohbet sırasında toplumsal fayda, sürdürülebilirlik ve gelecek vizyonuna odaklanan söylemleri hepimizi etkiledi. Onun her konuda birlik ve beraberlik arayışı içinde olması, iyimser düşünce tarzı, hiçbir ayrım gözetmeksizin insana insan olduğu için verdiği değer… Tüm bunlar yolumu aydınlatıyor. Onu hafızamda koşullar ne olursa olsun kaybetmediği neşesiyle yaşatıyorum.

Dedemle dijital model üzerinden etkileşime geçmek, vizyonunu anlamak açısından büyüleyici ve değerliydi. Konuşmalarımızda aramızdaki bağın ne kadar güçlü olduğunu bir kez daha hissettim. Bu sebeple, kişisel yolculuğumda köklendiğimi düşünüyorum.

Aynı zamanda, bu süreçte çok değerli bir takımla birlikte çalıştık. Profesyonel yolculuğumda bana ilham veren bu takımla, teknolojinin sınırlarını zorlarken dedeme bu denli yaklaşabilmekten aldığım doyumu tarif etmek zor. Bir yandan teknolojinin sunduğu olanakları keşfetmek, diğer yandan dedeme bu denli yakın olabilmek benim için anlamlı, duygulandırıcı ve heyecan vericiydi.

Geçmişle geleceğin geçişkenliğini deneyimlerken, böylesine kişisel ve etki alanı büyük bir projede bulunmak çok özel bir deneyimdi. Kalbim yaşayabileceği bütün güzel duyguları yaşadı.

Sakıp Sabancı’nın yapay zeka modelini geliştirme sürecinde hangi teknolojiler ve metodolojiler kullanıldı?

Projede dedemin online video, ses, görüntü verileriyle özel online ve offline verileri birleştirilerek fine-tuned bir LLM (özelleştirilmiş bir büyük dil modeli) oluşturuldu. Bu model, dedemin düşüncelerine ve vizyonuna mümkün olan en yakın metinsel çıktıları üretecek şekilde tasarlandı. Bu çıktılar da dedem için özel olarak geliştirilen bir ses modeliyle entegre edildi.

Projenin hayata geçmesinde en büyük şanslarımızdan biri, Türkiye’de ve dünyada örnek eğitim kurumlarından biri olarak gösterilen Sabancı Üniversitesi oldu. Sabancı Üniversitesi’nde her yıl eğitimi desteklemek, toplumsal ilerlemeye katkıda bulunmak hedefiyle pek çok uygulamalı ve stratejik proje hayata geçiriliyor. Hem günümüzün hem de geleceğin toplumsal ve teknolojik gereksinimlerini karşılamak için birçok çalışma yürütülüyor. Bu projede Sabancı Üniversitesi’nin yenilikçi teknolojiler konusundaki uzun yıllara dayanan bilgi birikiminden ve güçlü ilişkilerinden faydalandık.

Modelin geliştirilmesinde, işbirlikçimiz Conscious Lab ekibinin büyük emeği var. Onların bu alandaki yetkinlikleri projenin sorunsuz bir şekilde ilerlemesini sağladı.

Sakıp Sabancı’nın zihnini ve düşünce tarzını simüle etmek için hangi tür içerikler kullanıldı? Bu içeriklerin seçimi ve işlenmesi nasıl gerçekleşti?

Teknolojiden en iyi sonucu almak için büyük bir ekiple titiz ve özverili bir hazırlık süreci geçirdik. Sakıp Sabancı’nın tüm dijital ve fiziksel arşivi detaylı bir şekilde incelendi. Hayatı boyunca yaptığı konuşmalar, yazdığı metinler, kitaplar ve ses kayıtları özenle toplandı ve analiz edildi. Toplanan tüm veriler yapay zeka modeline entegre edilerek onun düşünce ve bakış açısını yansıtabilecek bir formatta işlendi.

Modelin geliştirilmesinde, özel olarak tasarlanmış algoritmalar ve veri işleme teknikleri kullanıldı. Bu teknikler, dedemin düşüncelerini ve vizyonunu en doğru şekilde yansıtmak için optimize edildi. Ayrıca, modelin çıktılarının doğruluğunu ve tutarlılığını sağlamak için sürekli olarak güncellemeler ve iyileştirmeler üzerinde çalıştık. Bu titiz çalışma, dedemin zihnini ve düşünce tarzını simüle etmeyi amaçlayan bir yapay zeka modelinin ortaya çıkmasını sağladı.

Sakıp Sabancı'nın sürdürülebilirlik ve teknolojinin entegrasyonu konusundaki düşüncelerini yapay zeka modeli üzerinden günümüze taşımanız neler sundu?

Törendeki sunum öncesinde dedeme soracağım soruları belirlemek zorlandığım aşamalardan biri oldu çünkü dedeme sormak ve fikirlerini dinlemek; onunla paylaşmak istediğim birçok konu var. Yaptığımız sohbette yapay zeka modeline yönelttiğim sorulardan biri “Bugün aramızda bulunsaydın bize hangi tavsiyeleri verirdin?” sorusuydu. Bu soruya karşılık aldığım yanıt, hızla ilerleyen teknolojinin işlere entegre edilmesi ve topraklarımıza, suyumuza iyi bakmak oldu.

Jargonlar, söyleyiş biçimleri ve kelimeler değişse de dedemin bahsettiği değerlerin günümüzde bu kadar belirleyici olması bizi oldukça etkiledi. Bu süreç, geçmişten gelen değerlerin hangilerini bugüne taşımamız, hangilerini değiştirmemiz ve hangilerinden vazgeçmemiz gerektiğini düşünmemize neden oldu. Böylelikle, bir sonraki yılın Sakıp Sabancı Uluslararası Araştırma Ödül konusunu da belirlemiş olduk: “Dönüşen dünya düzeninde değerleri yeniden tasarlamak: Neler korunmalı, neler yeniden değerlendirilmeli ve tanımlanmalı?”

Bu yapay zeka modeli, Sakıp Sabancı’nın vizyonunu ve değerlerini gelecek nesillere aktarmada nasıl bir rol oynayacak?

Projeye başlarken amacımız Sakıp Sabancı'nın vizyonunu günümüze taşımak, onun vizyoner bakış açısından yararlanmayı sürdürmekti. Yapay zeka modeli sayesinde dedemin vizyonunu ve değerlerini genç nesillere aktarma fırsatı bulduğumuz için çok mutluyum. Projenin özünde dedemin fikir ve söylemleriyle birebir örtüştüğünü ve bu çalışmanın dedemin ileri görüşlülüğünün bir yansıması olduğunu düşünüyorum. O her fırsatta insana değer vermenin önemini vurgular, birlikten güç doğacağını savunurdu. Bu model de kolektif bir çalışmanın ürünü olarak ortaya çıktı ve bu şekilde gelişmeye devam etmesini planlıyoruz.

Gelecekte bu yapay zeka modelini nasıl geliştirmeyi ve hangi yeni projelere yön vermeyi planlıyorsunuz?

Bildiğim kadarıyla bu proje ile Türkiye'de bir ilki gerçekleştirdik. Daha önce bir şahsiyetin, yaşamış bir insanın bilincini ve düşüncelerini en yakın şekilde yansıtmayı amaçlayan ve kamuya açık olarak paylaşılması hedeflenen böyle bir model geliştirilmemişti.

Sakıp Sabancı chatbot bizim için tek ve tamamlanmış bir proje değil. Tam tersine kalıcı, bize yol gösterecek, dinamik bir ürün. Teknoloji kendi içinde hızla gelişiyor ve bizim ürünümüz de buna bağlı olarak öğrenmeye, gelişmeye devam ediyor. Hedefimiz bu dil modelini daha da ileriye taşımak. Bunun için veri yüklemeleri ve analizler devam ediyor. Bu vesileyle elinde Sakıp Sabancı’ya ait gerçek video, fotoğraf, doküman, ses kayıtları olanlardan ya da onunla ilgili anısı bulunanlardan bunları sabanciaward@sabanciuniv.edu e-posta adresine ileterek katkı vermelerini rica ediyoruz.