Cumhuriyet’in 100. yılında okunması gereken 100 kitap

FARUK ŞÜYÜN

Cumhuriyet’imizin 100. yılını kutlayacağımız 29 Ekim’e sadece iki gün kaldı. O tarihten dokuz ay kadar önce Mustafa Kemal Atatürk, 1 Mart 1922'de Türkiye Büyük Millet Meclisi’ni açarken yaptığı konuşmada, “Cumhurbaşkanı olmasa idiniz ne olmak isterdiniz? diye soruyorlar. ‘Millî Eğitim Bakanı olarak eğitim davasına hizmet etmek isterdim” demişti. Gayet iyi biliyordu ki yıllarca millî eğitimin ışığından yoksun bırakılan bir millet söz konusuydu. Doğal olarak millî eğitim politikamızın ilk hedefleri arasında insanlarımıza okuma yazma öğretmek de yer alacıktı.

Bu amaçla, 1 Kasım 1928 günü Latin kökenli yeni Türk Alfabesi kabul edildi. Atatürk bir konuşmasında şöyle anlatır o günden sonra yapılması gerekenleri:

“Türk harflerini her yurttaşa, kadına, erkeğe, hamala, sandalcıya öğretiniz. Bunu yurtseverlik ödevi biliniz. Bu ödevi yaparken düşününüz ki bir ulusun, bir sosyal topluluğun yüzde 10’u, 20’si okuma yazma bilir, yüzde 80-90’ı bilmezse bu ayıptır. Bundan insan olarak utanmak gerekir..."

Sıra, okuma yazma öğrenenlerin kitaplarla rahat rahat buluşabilecekleri kütüphanelere gelmişti. Cumhuriyet’in kurulmasıyla birlikte, Osmanlı döneminden kalan kütüphanelerin yeniden düzenlenmesinin yanı sıra yeni kütüphanelerin açılmasına başlanacaktı.

İstanbul’da eski kitapların satın alınabileceği sahaflar ve Sahaflar Çarşısı vardı. Ve tabii ki her zaman kitap koleksiyonerleri, nadir kitapları biriktirenler de söz konusuydu. Mutlaka duymuşsunuzdur dönemin başbakanı, vezir-i azam Ahmet Vefik Paşa, dostu Sait Halim Paşa’nın misafiri olur. Şahsi kütüphanesini gezerken birkaç kitabı beğenir. "Bunları bana ödünç verir misin?” der. Sait Halim Paşa da “Biliyorsun bu kütüphaneyi ben ödünç alıp da vermediğim kitaplarla kurdum. Bu sebeple veremem!” diye cevaplar...

Cumhuriyet’le birlikte ‘kitap kültürü’ artık yalnızca bir kesimin elinde değildir, eskide olduğundan daha geniş bir kitleye ulaşmaktadır. Kitap toplama merakı, okuma sevgisi ve sahip olma tutkusu gelişmekte, koleksiyonerlerin sayısı artmaktadır. Örneğin Cumhuriyet dönemi yazarlarından çevirmen, düşünür ve sosyolog Cemil Meriç belki biraz abartıyor, “kitap bir limandı benim için. Kitaplarda yaşadım. Ve kitaplardaki insanları sokaktakilerden daha çok sevdim!" diyordu.

Kitap koleksiyonculuğuna bibliyofili (kitapseverlik) ve bu tür uğ­raşa gönül vermiş kimselere bibliyofil (kitap sever) deniyor. Sınır­sız ve ölçüsüz derecede kitap toplama düşkünlüğüne kapılmış koleksiyonculara ise bibliyoman (kitap delisi). 

Bibliyofili ile bibliyomani arasındaki ince çizgide yürüyen bir kitap tutkunlarından birisi de Erol Üyepazarcı. Kendisine kitap çokseveri diyor. Üyepazarcı’nın kütüphanesinde 35 bine yakın kitap bulunuyor.

Erol Bey, “Kütüphane sözcüğü benim için önemli bir kavram. ‘Kitaplık’ ile ‘kütüphane’nin farklı anlamları olduğuna inanırım. Bir kitaplığa ‘kütüphane’ denilebilmesi kişisel değer yargılarıma göre iki kritere bağlıdır” diyor ve şöyle anlatıyor:

“Kitapların sayısına –kanımca- kütüphane denmesi için en az 2 bin 500 kitap olmalıdır.

Kitap adedi kadar hatta daha önemlisi kütüphane düzeni olmasıdır. Bundan kitapların kayıt altına alınmış olmasını kastediyorum. Eğer kitaplar belli bir düzende kayıt altında değilse adedin hiç önemi yoktur ve ‘kütüphane’ kavramı bu kitaplık için kullanılamaz.”

Erol Üyepazarcı’nın bütün kitapları kayıt altına alınmış. Bu nedenle bu özel sayıda hazırlayacağım “Cumhuriyet’imizin 100. Yılında Okunması Gereken 100 Kitap” sayfası için kitap seçimi ondan rica ettim. Hemen bilgisayarın başına geçti ve engin okuma birikiminin de katkısıyla kayıtlı kitaplar arasından 100’ünü seçti. Bu seçimi nasıl yaptığını ise şöyle anlattı:

“Önce kitap kayıtlarımda ‘ana konu’ olarak ‘İstiklal Savaşı’ ve ‘Cumhuriyet Tarihi’ butonlarına basıp bu konudaki kütüphanemdeki kitapları gözden geçirdim.

Daha sonra bu kitapları altı bölüm altında tasnif ettim. İlk bölüm ‘İstiklal Savaşı’ ile ilgili eserleri kapsıyordu. İkinci bölüm ‘Atatürk Dönemi’ olan ‘1923-1938 dönem’ini içeren yapıtlardı. Üçüncü bölüm ‘1938-1950 arası dönem’di. Dördüncü bölüm olarak ‘1950 sonrası dönem’i aldım. Ancak bu dönemin 1950-1990 arasını kapsadığını belirtmek isterim. 1990 sonrasını içinde yaşadığımız günler olarak kabul edip henüz ‘tarih olmamış dönem’ kabul ettim. Beşinci bölüm ise, yukarıda söz konusu ettiğim dönemlerin hepsini içeren ‘genel anlamdaki kitaplar’a ayırdım. Son bölüm ise sevgili Faruk’un haklı uyarısı üzerine araştırdığım edebi yapıtlara daha doğrusu bu dönemlere ait romanlara ayrıldı. Bu bölümleri saptarken amacım meraklı okuyucuya kolaylık sağlamaktı.

Seçtiğim bu 100 kitap pek doğal olarak benim değer yargılarımla belirlenmiş yapıtlardır. Başkaları benim dikkate almadığım yapıtlara öncelik verebilirler ve haklı da olabilirler. Bunun göz önüne alınmasını okuyucularımızdan rica ederim.”

İşte 100 yılı anlatan 100 kitap

İSTİKLAL SAVAŞI İLE İLGİLİ KİTAPLAR

1- ADIVAR Halide Edip, Türk’ün Ateşle İmtihanı, Çan Yayınları, 1962

2- AĞAOĞLU Samet, Kuvay-ı Millîye Ruhu, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1981

3- AKŞİN Sina, İstanbul Hükümeti ve Millî Mücadele, Cem Yayınevi, 1983

4- ALTAY Fahrettin, İstiklal Harbi’nde Süvari Kolordusu, İnsel Yayınları, 1970

5- ATATÜRK Mustafa Kemal, Nutuk, Cilt:I-III, 1927

6- AVCIOĞLU Doğan, Millî Kurtuluş Tarihi, Cilt:I-IV, Tekin Yayınları,  1976

7- BİLSEL M. Cemil, Lozan, Cilt:I-II, 1933

8- CRISS Bilge, İşgal Altında İstanbul, İletişim Yayınları, 1993

9- DEMİREL Ahmet, Birinci Meclis’te Muhalefet, İletişim Yayınları, 1999

10- DİNAMO Hasan İzzettin, Kutsal İsyan, Cilt: I-VIII, May Yayınları, 1966-1967

11- DURU Orhan, Amerikan Gizli Belgeleriyle Türkiye’nin Kurtuluş Savaşı, Milliyet Yayınları, 1978

12- EBÜZZİYA Velit, Lozan Mektupları, IQ Kültür Sanat Yayınları, 2007

13- GOLOĞLU Mahmut, Erzurum Kongresi, Goloğlu Yayınları, 1968

14- GOLOĞLU Mahmut, Üçüncü Meşrutiyet, Goloğlu Yayınları, 1970

15- GOLOĞLU Mahmut, Cumhuriyet’e Doğru, Goloğlu Yayınları, 1971

16- GÖKBİLGİN M. Tayyip, Millî Mücadele Başlarken, Cilt:I-II, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1959

17- GÜNDÜZ Asım, Garp Cephesi Kurmay Başkanı Asım Gündüz’ün Hatıratı, Kervan Yayınları, 1973

18- JAESCHKE Gothard, Türk Kurtuluş Savaşı ile İlgili İngiliz Belgeleri, Türk Tarih Kurumu Yayını, 1971

19- KARABEKİR Kâzım, İstiklal Harbimiz, 1989

20- KARACAN Ali Naci, Lozan, Milliyet Yayınları, 1971

21- MERAY Seha L., Lozan Barış Konferansı, Cilt:I-IV, Yapı Kredi Yayınları, 1993

22- MÜDERRİSOĞLU Alptekin, Kurtuluş Savaşı’nın Mali Kaynakları, Cilt:I-II, Kastaş Yayınları, 1988

23- ÖZALP Kâzım, Millî Mücadele 1919-1922, Türk Tarih Kurumu Yayını, 1971

24- SELEK Sabahattin, Millî Mücadele – Anadolu İhtilali, Cilt: I-II, Selek Yayınları, 1965

25- ŞAPOLYO Enver Behnan, Mustafa Kemal ve Millî Mücadele’nin İç Alemi, İnkılâp ve Aka Kitabevi, 1967

26- ŞİMŞİR Bilal N., İngiliz Belgeleriyle Sakarya’dan İzmir’e, Bilgi Yayınevi, 1989

27- ŞİMŞİR Bilal N., Lozan Telgrafları, Türk Tarih Kurumu Yayını, 1990

28- TANSEL Selahattin, Mondros’tan Mudanya’ya Kadar, Cilt:I-IV, Türk Tarih Kurumu Yayını, 1977-1978

29- TBMM Gizli Zabıtları, Cilt:I-IV, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1985

30- TENGİRŞENK Yusuf Kemal, Vatan Hizmetinde, Kültür Bakanlığı Yayını, 1981

ATATÜRK DÖNEMİ (1923-1938) İLE İLGİLİ KİTAPLAR

31- AĞAOĞLU Ahmet, Senbest Fırka Hatıraları, 1969

32- ATAY Falih Rıfkı, Çankaya, Dünya Yayınları,1960 (2. bsm.)

33- AYBARS Ergun, İstiklal Mahkemeleri 1923-1927, Kültür Bakanlığı Yayını, 1982

34- AYDEMİR Şevket Süreyya, Tek Adam, Cilt:I-III, Remzi Kitabevi, 1963-1965

35- BERKES Niyazi, Atatürk ve Devrimler, Adam Yayınları, 1982

36- CEBESOY Ali Fuat, Siyasi Hatıralarım, Cilt:I-II, Vatan Neşriyat, 1957

37- GOLOĞLU Mahmut, Türkiye Cumhuriyeti 1923, Goloğlu Yayınları, 1971

38- GOLOĞLU Mahmut, Devrimler ve Tepkileri 1924-1930, Goloğlu Yayınları, 1972

39- KANSU Mazhar Müfit, Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk ile Beraber, Cilt:I-II, Türk Tarih Kurumu Yayını, 1966

40- KARAOSMANOĞLU Yakup Kadri, Vatan Yolunda, Selek Yayınları, 1958

41- KINROSS, Lord, Atatürk-Bir Milletin Doğuşu, Sander Yayınları, 1984

42- LEWIS Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Türk Tarih Kurumu Yayını, 1984

43- MANGO Andrew, Atatürk, Sabah Yayınları, 2000

44- ŞİMŞİR Bilal N., İngiliz Belgeleriyle Atatürk, Cilt:I-IV, Türk Tarih Kurumu Yayını, 1979

45- TİMUR Taner, Türk Devrimi ve Sonrası, Doğan Yayınları, 1971

46- TOYNBEE Arthur, Türkiye - Bir Devletin Yeniden Doğuşu, Milliyet Yayınları, 1971

47- TUNÇAY Mete, Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması, Yurt Yayınları, 1981

İSMET İNÖNÜ DÖNEMİ (1938-1950) İLE İLGİLİ KİTAPLAR

48- AYDEMİR Şevket Süreyya, İkinci Adam, Cilt:I-III, Remzi Kitabevi, 1966

49- BİRAND Mehmet Ali- DÜNDAR Can -ÇAĞLA Bülent, Demirkırat- Bir Demokrasi Doğuşu, Milliyet Yayınları, 1991

50- FEROZ AHMED, Türkiye’de Çok Partili Politikanın Açıklamalı Kronolojisi, Bilgi Yayınevi, 1976

51- GOLOĞLU MAHMUT, Demokrasiye Geçiş1946-1950, Kaynak Yayınları, 1982

52- GOLOĞLU MAHMUT, Millî Şef Dönemi, 1939-1946, Goloğlu Yayınları, 1974

53- KOÇAK Cemil, Türkiye’de Millî Şef Dönemi 1938-1945, Yurt Yayınları, 1986

54- TANER Timur, Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş, İletişim Yayınları, 1981

55- TOKER Metin, Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları, Cilt:I-IV, Bilgi Yayınevi, 1982

56- TOKER Metin, Tek Partiden Çok Partiye, Milliyet Yayınları, 1970

1950-2023 ARASI KİTAPLAR

57- ARCAYÜREK Cüneyt, Bir İktidar- Bir İhtilal, Bilgi Yayınevi, 1984

58- ARCAYÜREK Cüneyt, Çankaya’ya Giden Yol, 1971-1973, Bilgi Yayınevi, 1985

59- ARCAYÜREK Cüneyt, Demirel Dönemi – 12 Mart Darbesi (1965-1971), Bilgi Yayınevi, 1985

60- ARCAYÜREK Cüneyt, Darbeler ve Gizli Servisler (1950-1988), Bilgi Yayınevi, 1989

61- ARCAYÜREK Cüneyt, Demokrasi Dur, Bilgi Yayınevi, 1986

62- ARCAYÜREK Cüneyt, Demokrasinin İlk Yılları, Bilgi Yayınevi, 1983

63- ARCAYÜREK Cüneyt, Demokrasinin Sonbaharı (1979-1980), Bilgi Yayınevi, 1985

64- ARCAYÜREK Cüneyt, Müdahalenin Ayak Sesleri (1978-1979), Bilgi Yayınevi, 1985

65- ARCAYÜREK Cüneyt, 12 Eylül’e Doğru Koşar Adım, Bilgi Yayınevi, 1986

66- ARCAYÜREK Cüneyt, Yeni Demokrasi – Yeni Arayışlar (1960-1965), Bilgi Yayınevi, 1984

67- ARCAYÜREK Cüneyt, Yeni İktidar, Yeni Dönem (1951-1954), Bilgi Yayınevi, 1984

68- AYDEMİR Şevket Süreyya, İhtilalin Mantığı ve 27 Mayıs, Remzi Kitabevi, 1985

69- AYDEMİR Şevket Süreyya, Menderes’in Dramı, Remzi Kitabevi, 1971

70- URAS Güngör, Ekonomide Özallı Yıllar,1980-1990, Afa Yayınları, 1993

GENEL ESERLER

71- CEM İsmail, Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi, Cem Yayınları, 1977

72- Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt:I-X, İletişim Yayınları, 1983-1985

73- ÇAKMAK Fevzi, Mareşal, Mareşal Fevzi Çakmak ve Günlükleri, Cilt:I-II, Yapı Kredi Yayınları, 2002

74- KARAOSMANOĞLU Yakup Kadri, Politikada 45 Yıl, Bilgi Yayınevi, 1968

75- OKYAR Ali Fethi, Fethi Okyar’ın Anıları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1997

76- ORBAY Rauf, Rauf Orbay’ın Anıları, Yakın Tarihimiz dergisinde tefrika, 1985

77- PARLA Taha, Türkiye’nin Siyasal Rejimi, İletişim Yayınları, 1993

78- TUNÇAY Mete, Türkiye’de Sol Akımlar, Cilt:I-II, BDS Yayınları, 1991

79- YALÇIN Hüseyin Cahit, Siyasal Anılar, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1976

80- YALMAN Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim Geçirdiklerim, Cilt:I-IV, Rey Yayınları, 1969

ROMANLAR

81- ADIVAR Halide Edip, Ateşten Gömlek, Atlas Kitabevi, 1981 (16. bsm.)

82- ADIVAR Halide Edip, Vurun Kahpeye, Remzi Kitabevi, 1970 (5. bsm.)

83- BUĞRA Tarık, Küçük Ağa, Bilgi Yayınevi, 1974

84- BUĞRA Tarık, Küçük Ağa Ankara’da, Bilgi Yayınevi, 1975

85- GÜNTEKİN Reşat Nuri, Yeşil Gece, İnkılap ve Aka Kitabevi, 1978 (7. bsm.)

86- İLHAN Attilâ, O Sarışın Kurt, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2008

87- İLHAN Attilâ, Allah’ın Süngüleri: Reis Paşa, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2002

88- KARAKURT ESAT MAHMUT, Allahaısmarladık, İnkılâp ve Aka Kitabevi, 1973 (12. bsm.)

89- KARAOSMANOĞLU Yakup Kadri, Sodom ve Gomore, Bilgi Yayınevi, 1972 (2. bsm.)

90- KARAOSMANOĞLU Yakup Kadri, Yaban, Birikim Yayınları, 1977 (6. bsm.)

91- KARAOSMANOĞLU Yakup Kadri, Ankara, Remzi Kitabevi, 1972 (4. bsm.)

92- KEMAL TAHİR, Esir Şehrin İnsanları, Sander Yayınları, 1969

93- KEMAL TAHİR, Esir Şehrin Mahpusu, Sander Yayınları, 1970

94- KEMAL TAHİR, Yorgun Savaşçı, Remzi Kitabevi, 1965

95- KEMAL TAHİR, Yol Ayrımı, Sander Yayınları, 1971

96- KEMAL TAHİR, Kurt Kanunu, Bilgi Yayınevi, 1969

97-KOCAGÖZ Samim, Kalpaklılar, Yazko Yayınları, 1981

98- KOCAGÖZ Samim, Doludizgin, Yazko Yayınları, 1981

99- ÖZAKMAN Turgut, Şu Çılgın Türkler, Bilgi Yayınevi, 2005 (6. bsm.)

100- SELÇUK İlhan, Yüzbaşı Selahattin’in Romanı, Cilt:I-II, Remzi Kitabevi, 1984 (3. bsm.)