Rusya ile Ukrayna arasındaki İstanbul antlaşmasının metni yayımlandı

New York Times (NYT) gazetesi, Şubat-Nisan 2022 tarihleri arasında Rusya ile Ukrayna arasında Türkiye’nin arabulucuğuyla İstanbul’da düzenlenen müzakerelerde, üzerinde anlaşmaya varılan barış anlaşması taslağını yayımladı.

Gazete, taslak metnin 17 Mart ve 15 Nisan 2022 tarihli versiyonlarının yanı sıra 29 Mart’ta İstanbul’da yapılan görüşmelerde kabul edilen ortak bildiriye ‘pdf’ formatında yer verdi.

Tüm belgeler Rusça ve İngilizce olarak eksiksiz bir şekilde yayınlanmış ve gerçeklikleri müzakerelere katılanlar tarafından teyit edilmişti.

Ukrayna güvenlik garantisi istedi

Kiev’in Batılı ülkelere İngilizce versiyonunu gösterdiği 17 Mart tarihli anlaşmaya göre Ukrayna, ikinci bir saldırı durumunda müttefiklerinin (hava sahasını kapatmak da dahil olmak üzere) yardıma gelmesini ve anlaşmanın ülkenin ‘uluslararası tanınmış sınırlarını’ kapsayacağına dair uluslararası güvenlik garantileri talep etti.

Rusya, 2014’ten bu yana uygulanan yaptırımların kaldırılmasını, Kırım’ın Rusya’nın bir parçası olarak tanınmasını ve Ukrayna’nın Donetsk ve Lugansk oblastlarının idari sınırları dahilinde Donetsk ve Lugansk halk cumhuriyetlerinin bağımsızlığının yanı sıra kamuya açık gösteri ve yürüyüşler, anıt ve anıtların dikilmesi ve sokakların yeniden adlandırılması da dahil olmak üzere ‘Nazizm ve neo-Nazizmin her türlü yüceltilmesi ve propagandasının’ yasaklanmasını (cezai sorumlulukla birlikte) talep etti.

İlk taslak Ukrayna Silahlı Kuvvetlerinin ölçeğine ve ülkenin cephaneliğinde bulundurabileceği tank, topçu bataryası, savaş gemisi ve savaş uçağı sayısına sınırlamalar getiriyordu.

NYT, Ukraynalıların bu sınırları kabul etmeye istekli olduklarını ancak üst eşiği yükseltmeye çalıştıklarını belirtti. ABD’li yetkililer dayatılan koşullar karşısında alarma geçti ve üst düzey bir Amerikalı yetkili Ukraynalı muhataplarına “Bu tek taraflı silahsızlanmadır” diye bildirdi.

Rusya ikinci görüşmede az toprak talep etti

Gazeteye konuşan Avrupalı bir diplomata göre Polonya, Almanya ya da Fransa’nın, Ukraynalıları Rusya’nın koşullarını kabul etmeye ikna etmeye çalışmasından endişeliydi.

Birkaç gün sonra, 29 Mart’ta Rusya ve Ukrayna temsilcileri İstanbul’da bir araya geldi. Gazeteye göre bu toplantıda Rusya tarafı, ‘toprak taleplerine daha az önem verdi’.

Ukrayna, önerilen anlaşmayı ‘İstanbul Bildirisi’ başlıklı iki sayfalık bir belgede özetledi. Buna göre:

Kırım’ın statüsünün 10-15 yıl içinde belirlenmesi ve Ukrayna’nın yarımadayı güç kullanarak geri almaya çalışmayacağına dair söz vermesi gerekiyordu,

Vladimir Zelenskiy ve Vladimir Putin’in 2022’de bir araya gelerek bir barış anlaşmasına son şeklini vermeleri ve Ukrayna topraklarının ne kadarının Rusya’nın kontrolü altında kalacağı konusunda anlaşmaya varmaları gerekiyordu,

Türkiye garantör devletler arasında yer aldı

Ukraynalılar için zorunlu güvenlik garantileri; bu garantiler arasında İngiltere, Çin, Rusya, ABD, Fransa, Türkiye, Almanya, Kanada, İtalya, Polonya ve İsrail gibi bir dizi ülkeyle yapılacak anlaşmalar yer alıyordu,

Garantör devletler, ‘Ukrayna’ya yönelik herhangi bir saldırı, silahlı saldırı veya Ukrayna’ya yönelik herhangi bir askeri operasyon’ durumunda, her birinin acil ve derhal istişarede bulunduktan sonra Ukrayna’ya yardım sağlayacağını kabul etmek zorunda olacaktı.

Ukrayna heyetinin adı açıklanmayan bir üyesine göre, ‘Putin taleplerini azaltıyordu’. NYT, aynı zamanda Moskova’nın ‘Kremlin’in anlaşmayı imzalamaya gerçekten hazır olup olmadığı konusunda kamuoyuna karışık sinyaller gönderdiğini’ kaydetti.

Bu nedenle Moskova ile Kiev, WhatsApp üzerinden taslak anlaşmaları paylaşarak çevrim içi görüşme yoluyla müzakerelere geri döndü.

Nisan ayında Roman Abramoviç de müzakerelere dahil oldu. İddiaya göre Putin, ‘müzakerecileri kilit konulara odaklanmaya ve bunları hızla çözmeye çağırdı’. 15 Nisan’da Rus heyeti, Putin’e 17 sayfalık bir anlaşma taslağı gönderdi.

Rusya, Kırım'ın Rus toprağı olarak tanınması istediğinden vazgeçti

Gazete, anlaşmanın ilk sayfalarında tarafların ‘ortak noktalara sahip göründüğünü’ vurguladı. Bu maddelere göre:

Taraflar Ukrayna’nın tarafsız ülke statüsünü pekiştirmesi ve AB’ye katılmasına izin verilmesi konusunda anlaştı, Rusya, Ukrayna’nın Kırım’ı derhal Rus toprağı olarak tanıması talebinden vazgeçti,

Tartışmalı maddelerden biri Ukrayna’nın kullanmasına izin verilen silahların menziliydi: Rusya Ukrayna’nın füzelerinin 40 kilometre ile, Ukrayna ise 280 kilometre ile (Kırım’daki hedefleri vurmaya yetecek kadar) sınırlandırılmasını istiyordu,

Rusya yine de Ukrayna’nın dil ve ulusal kimlikle ilgili yasaları yürürlükten kaldırmasını ve Ukrayna askerlerini ‘daimi konuşlanma yerlerine ya da Rusya Federasyonu ile mutabık kalınan yerlere’ çekmesini istiyordu.

NYT, anlaşmanın Ukrayna’nın ‘garantör ülkeleri’ (İngiltere, Çin, Rusya, ABD ve Fransa) açısından en büyük sorunun beşinci maddeyle alakalı olduğuna işaret etti.

Rusya anlaşmaya, Ukrayna’ya yönelik bir saldırı durumunda misilleme tedbirlerinin ‘tüm garantör ülkeler tarafından kabul edilen bir karar temelinde’ onaylanmasını gerektiren bir madde ekledi.

Kiev ikinci maddeyi kabul etmedi

Diğer yandan Kiev, ikinci maddeyi barış anlaşmasının şartlarının ihlali olarak değerlendirdi. NYT‘ye göre, bu madde esasen Rusya’nın ‘Ukrayna’yı tekrar işgal edebileceği ve ardından herhangi bir askeri müdahaleyi veto edebileceği’ anlamına geliyordu.

Ukrayna müzakere heyeti üyesi, bu değişiklikten sonra Kiev’in müzakere masasından kalktığına dikkat çekti.

Dün Foreign Affairs dergisi, Ukraynalı yetkililerin İstanbul’da Rusya ile yapılan görüşmelerde anlaşmaya varmadan önce ABD’ye danışmadığını yazmış, Rusya lideri Putin de Ukrayna’da çatışmaların durdurulması için gerekli koşulları sıralamıştı.

Bu koşullar arasında Ukrayna birliklerinin Donetsk, Lugansk, Herson ve Zaporojye oblastlarından çekilmesi, bu bölgelerin Rusya toprağı olarak tanınması ve Ukrayna’nın tarafsızlık statüsünü benimsemesi yer alıyor.

Ukrayna lideri Zelenskiy, Putin’in önerilerini ‘ültimatom’ olarak nitelendirdi ve Kiev’in bunlara güvenemeyeceğini söyledi.