Listenin sonunda yer aldı: Türkiye’nin adalete ayırdığı pay kişi başı kaç Euro oldu?

Dünyada görülen ekonomik ve jeopolitik sorunlar, nedeniyle kamu sektörü harcamaları gibi, adalet bütçeleri de son yıllarda pandemi ve Rusya-Ukrayna savaşıyla etkili oldu.

Avrupa genelinde de görülen ekonomilerde bozulma, çok sayıda ülkede mahkemelerde birikmiş iş yükü ve personel eksikliğini daha da arttırdı.

Avrupa Konseyi, Adaletin Etkinliği Komisyonu'nun (CEPEJ) Fas ve İsrail gibi ülkeleri de kapsayan 2022 verilerine göre istatistikler, Avrupa’nın gayri safi yurtiçi hasılasının (GSYİH) yalnızca yüzde 0,31'inin adalete harcadığını gösteriyor. Kişi başına yılda ortalama 85,40 Euro adalete gidiyor.

Euronews'ten James Thomas haberine göre, Komisyon, İsviçre, Monako ve Lüksemburg gibi daha zengin ülkelerin adalet sistemine genellikle daha yüksek bir bütçe ayırdığını ve kişi başına 200 Euro’nun üzerinde olduğunu belirledi.

Karadağ, Ukrayna ve Bosna Hersek gibi daha az varlıklı ülkeler de GSYİH'lerinin daha yüksek bir yüzdesini adalete ayırırken, Türkiye, son sırada yer alan İrlanda ve Norveç’in ardından geldi.

Türkiye listede son sıralarda yer aldı

2022'de uygulanan yargı sistemi bütçesinde (IJSB) GSYİH'nın yüzdesi olarak en üst sırada 0,76 ile Montenegro geliyor. Onu Ukrayna, Bosna Hersek ve Bulgaristan takip ediyor. En son sıralarda 0,07 ile İrlanda, 0,09 ile Norveç ve 0,15 ile Türkiye ve Danimarka geliyor.

Kişi başına adalet için harcanan tutarda ise 245,6 Euro ile İsviçre gelirken, onu 217,4 Euro ile Monaco ve 193 Euro ile Lüksemburg takip ediyor. Son sıralarda da 14,5 Euro ile Gürcistan, 15,6 Euro ile Türkiye ve 15,8 Euro ile Hırvatistan geliyor.

Rakamlar sıralama değil "eğilim" göstergesi

CEPEJ, rakamların bir sıralama olarak görülmemesi gerektiği, daha ziyade eğilimlerin belirlenmesine olanak tanıyan bir ülke karşılaştırması olduğu uyarısında bulunurken, Avrupa genelinde adalet bütçesinin yaklaşık üçte ikisi mahkemelere, dörtte biri savcılığa ve yüzde 11'i adli yardıma harcanıyor.

Avrupa Konseyi'ne göre, mahkemelere harcanan miktar sırasıyla yüzde 11,74 artarken, savcılıklara yapılan harcamalarda artış yüzde 18,75 oranında oldu. Adli yardım harcamalarında 2020'den bu yana yüzde 16'lık bir düşüş yaşandı.

CEPEJ, "Daha zengin ülkeler (kişi başına düşen GSYİH 20 bin Euro’nun üzerinde olan) genellikle adli yardıma daha fazla yatırım yapıyor. Zengin ülkelerde adli yardıma ayrılan adli bütçe ortalama yüzde 24 olurken, daha az zengin ülkelerde ise sadece yüzde 3'ü ayrılıyor” dedi.

Adli yardım 46 üye devletin tamamında mevcut ancak bu yardımdan yararlanma koşulları farklılık gösteriyor. Bazı ülkelerde, aile içi veya cinsel şiddet mağdurları veya sığınmacılar gibi belirli kategorilerdeki kişiler otomatik olarak yararlanıyor.

Kadın hakim ve savcı daha çok

2022 yılında Avrupa'da 100 bin kişi başına ortalama 22 hâkim, 12 savcı ve 180 avukat düştü. Ancak yargı sistemlerindeki farklılıklar ve bir ülkede meslekten olmayan hakimlerin istihdam edilip edilmemesi gibi diğer faktörler nedeniyle ülkeler arasında büyük farklılıklar bulunuyor.

Avrupa genelinde kadın hâkim ve savcı sayısı erkeklerden daha fazla olurken, kadın hâkim oranı yüzde 57, kadın savcı oranı ise yüzde 54 oldu.

CEPEJ, "Bununla birlikte, en yüksek mevkilerdeki kadın sayısının artmaya devam etmesi ile cam tavan kırılmaya başlamış gibi görünse de hâlâ bir gerçeklik" dedi.

Adaleti sağlayanların maaşları ne durumda?

Maaşlar, yargıçların brüt geliri kariyerlerinin başında ortalama maaşlardan 2,5 kat, kariyerlerinin sonunda ise 4,9 kat daha yüksek oldu.

Avrupa Konseyi'ne göre, Cumhuriyet savcılarının brüt maaşları kariyerlerinin başında ortalama olarak ortalama ulusal maaşın 1,9 katı ve bu oran Yargıtay düzeyinde 3,7'ye yükseliyor.

Adalet dijitalleşiyor

Adalete erişim açısından, 44 Avrupa Konseyi ülkesi hukuki metinlere ve içtihat hukukuna ücretsiz online erişim sağlıyor ancak sadece üç ülke (Fransa, Lüksemburg ve İspanya) hukuk ve ceza davalarında mahkeme harcı ödemeyi zorunlu tutuyor.

Mahkeme sayısı azalmaya devam ediyor ancak alternatif uyuşmazlık çözüm mekanizmaları ve dijital çözümler artıyor. Genel olarak mahkemeler Avrupa genelinde daha verimli hale geliyor.

Avrupa Konseyi, COVID-19 salgınının patlak verdiği 2020 yılına kıyasla bir davanın işleme konulması için geçen teorik sürenin genel olarak azaldığını ancak bunun davanın türüne ve yargı düzeyine bağlı olduğunu belirtti.