Katılım finans, bankacılık sistemi dışına çıkartılıyor

Hüseyin GÖKÇE / ANKARA

● Hâlen 5411 sayılı Bankacılık Kanunu kapsamında faaliyetini sürdüren katılım bankaları, Katılım Finans Strateji Belgesi ile yeni bir yapıya kavuşuyor. Belge uyarınca Katılım Finans Kanunu adlı yeni bir kanun çıkarılacak, Katılım Finans Kuruluşları adıyla yeni bir yapı kurulacak.

● Cumhurbaşkanı Erdoğan, Strateji Belgesi tanıtım toplantısında, “Katılım finans kuruluşlarının bankalardan bir farkı olmadığına ilişkin genel bir algı toplumumuzda yer etmiş durumdadır” sözleriyle bu ayrışmanın ilk işaretini vermişti.

Dünyada İslami Finans olarak adlandırılan, Türkiye’de ise artık Katılım Finans olarak anılacak olan “faizsiz finans sisteminin geliştirilmesi, finansman sistemi içindeki payının artması ve reel sektöre daha fazla katkı sağlaması” amacıyla hazırlanan Katılım Finans Strateji Belgesi (2022-2025) açıklandı. Cumhurbaşkanlığı Finans Ofisi tarafından açıklanan 165 sayfalık belgede, 5 temel amaç, 18 hedef ve 84 eylem bulunuyor.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın hafta başında İstanbul’da tanıtımını yaptığı Katılım Finans Strateji Belgesi temel olarak katılım finans kuruluşlarının reel sektöre daha fazla katkıda bulunmasını öngörüyor. Belgede, İstanbul Finans Merkezi’nin en önemli ayaklarından birisinin de katılım finans olduğuna değinilirken, Türkiye’de 1984 yılından bu yana işleyen sistemin cazibesinin artırılması için köklü değişiklikler yapılmasını öngörüyor. Sektöre yönelik Katılım Finans Kanunu çıkarılması ve Katılım Finans Kuruluşları adıyla yeni bir yapı kurulmasını esas alan Strateji Belgesi, sistemin kamuoyunda daha iyi anlaşılmasını sağlayacak çeşitli önlemleri de içeriyor. Kanun, hâlen tebliğ düzeyinde mevzuatla işleyen katılım sigortacılığını da sisteme dahil ederek, yasal altyapıya kavuşturulmasını sağlamış olacak.

Katılım Finans Strateji Belgesi’nde öngörülen eylemlerin tamamının hayata geçirilmesi durumunda, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın da ‘bankacılık sistemiyle karıştırıldığı’ yönündeki tespitinden hareketle, faizsiz finans sistemi bankacılık sisteminden yöntemler bakımından kesin bir çizgiyle ayrışmış bir yapıya kavuşmuş olacak.

Kitle fonlama platformları

TOBB tarafından mikro işletmeler, erken aşama girişimler ve projelerin risk-paylaşımına dayalı sözleşmelerle finansmanının sağlanmasına yönelik katılım esaslı bir kitle fonlama platformu faaliyete geçirilecek. TOBB üyelerinin de bu kitle fonlaması platformuna yatırım yapmaları teşvik edilecek. Ayrıca; TOKİ, KOSGEB ve Kızılay tarafından da katılım esaslı bir kitle fonlama platformu faaliyete geçirilecek.

“GSYH’ye dayalı kira sertifikası”

Fıkhi olarak doğru kurgulanması koşuluyla, ihraç edilmesi açısından uygun bir konjonktürün bulunduğu değerlendirilen GSYH’ye dayalı kira sertifikası ihracına yönelik çalışmalar yapılacak.

Reel sektör şirketlerinin sermaye piyasası üzerinden finansmana erişimini kolaylaştırmak ve kira sertifikası ihraçlarını teşvik etmek amacıyla Kira Sertifikası Garanti Fonu’nun kurulması sağlanacak.

TOBB bünyesinde Karz-ı Hasen (faizsiz borç) sandıkları kurulacak

TOBB bünyesindeki oda ve borsalarda Karz-ı Hasen sandıkları oluşturulacak. Karz-ı Hasen, borcu olan ihtiyaç sahibi kişiye haramlardan uzak durması ve harama bulaşmaması için ihtiyacını giderecek meblağı faizsiz olarak temin etmek olarak tanımlanıyor. Bu kapsamda hâlen MÜSİAD bünyesinde böyle bir sandık bulunuyor. Strateji Belgesi’nde ise Karz-ı Hasen; misli bir malın aynı miktarda geri alınmak üzere borç verilmesi olarak tanımlanıyor.

BIST bünyesinde kira sertifikaları, elektronik ürün senetleri ve katılım esaslı pay senetleri gibi katılım sermaye piyasası ürünlerinin münhasıran işlem göreceği Katılım Pazarı kurulacak.

Ürün ve hizmet çeşitliliğini artıracak öneriler

Ürün ve hizmet çeşitliliğinin artırılması hedefi kapsamında Strateji Belgesi’nde şu öneriler yer alıyor:

* Katılım finans holding şirketi ve ihtisaslaşmış katılım finansman kuruluşları gibi yenilikçi yapılar kurulmalı

* Risk-paylaşımına dayalı finansal sözleşmeler teşvik edilmeli

* Farklı katılım finans sektörlerini birbiriyle ilişkilendirecek yenilikçi ürün ve hizmetler kullanılmalı

* Kamu kesimi tarafından altyapı projelerinin finansmanında risk-paylaşımına dayalı kira sertifikaları gibi yeni kamu finansmanı modelleri uygulanmalı

* Kamu öncülüğünde hac ve umre fonu gibi yeni kurumlar oluşturulmalı

Odak alanlara yönelik vergi indirimi teşviki

Belgede, odak alanlar kapsamında yer alan ürün, hizmet ve faaliyetlerin kendilerinin veya bunları uygulayan katılım finans kuruluşlarının çeşitli mali teşviklerden faydalanabileceği mekanizmanın kurulması öngörülüyor.

Ayrıca, birden fazla odak alan kapsamındaki ürün, hizmet ve faaliyetlerin de doğrusal olmayan bir şekilde mali teşviklerden faydalanabileceği düşünülüyor.

Bu kapsamda; finansman alanı, ürün yapısı, müşteri segmenti ve sürdürülebilirliğe ilişkin vergi indirimi gibi mekanizmaların kurgulanabileceği öneriliyor.

Sermaye yeterliliği rasyolarında özendirici düzenleme

Strateji Belgesinde, katılım finans kuruluşlarının odak alanlara yönelik faaliyetlerinde mali teşvikler verilmesi yanı sıra çeşitli mevzuat engellerinin kaldırılması ve uygulamaya dönük teşviklerin de oldukça önemli olduğuna vurgu yapılıyor.

Özellikle, katılım finans kuruluşlarının finansman portföyü içinde risk-paylaşımına dayalı ürünlerin ağırlığını arttırmaları açısından mevzuat düzenlemeleri ve standartların geliştirilmesinin mali teşviklerden daha önemli olabileceğine değiniliyor.

Mevcut durumda katılım bankaları açısından risk-paylaşımına dayalı finansman kullandırımının, sermaye yeterliliği rasyoları açısından çok yüksek oranlı risk ağırlıklarına katlanmalarını gerektirdiğine dikkat çekilerek, Basel ve IFSB standartları da göz önünde bulundurularak, risk-paylaşımına dayalı finansal ürünlerin kullanımında risk ağırlıklarında yeni düzenleme yapılması öneriliyor.

Uluslararası Katılım Finans Tahkim Merkezi

Belgede, dünyada uluslararası İslami finans merkezi olmayı hedefl eyen finans merkezleri İslami finans tahkim ve arabuluculuk merkezlerinin kurulmasına önem verildiği belirtilirken, İstanbul Finans Merkezi’nin küresel bir İslami finans merkezi olma vizyonu çerçevesinde İstanbul Uluslararası Tahkim Merkezi’nin kurulmasına ilişkin çalışmaların devam ettiği bildirildi.

Bu kapsamda İstanbul Uluslararası Tahkim Merkezi bünyesinde uluslararası bir katılım finans tahkim merkezinin kurulmasının katılım finansın gelişiminde önemli olduğu kaydedildi.

Yardım için bağışa dayalı kitle fonlaması platformu

Belediyelerin sosyal destek faaliyetleri kapsamında, SMA gibi özel hastalık masrafl arına, ihtiyaç sahiplerinin temel gıda ve barınma ihtiyaçlarına yönelik valilik onaylı bağışa dayalı kitle fonlaması platformları kurulması teşvik edilecek.

Katılım Finans Holding

İçlerinden en az birisi katılım bankası olmak koşuluyla, birden çok katılım finans kuruluşunu bünyesinde barındıran, firmalarla risk-paylaşımına dayalı ortaklık kurabilen, bu firmaların yönetim kurullarında yer alabilen, mal ve hizmet ticareti alanında da faaliyet gösterebilen

Katılım Finans Holding adıyla yeni bir katılım finans kuruluşu yapısı kurulması öneriliyor.

Helal OSB kurulacak

Yeni dönemde, helal ekonomi kapsamındaki faaliyetlerin daha etkin gerçekleştirilmesi amacıyla Helal Park adı verilen bir kümelenme modelinin kurulması da öngörülüyor. Belgede, helal parkların, başta üreticiler olmak üzere helal değer zincirinin paydaş kurum ve kuruluşlarının belirli coğrafi alanlarda kümelenmesiyle oluşturulan organize sanayi ve ticaret bölgeleri olduğu belirtilirken, OSB’lere benzer şekilde aktörler arasında etkin koordinasyon sağlamasının hedeflendiği bildirildi.

Hac ve Umre Fonu nasıl çalışacak?

Belgede kurulması öngörülen Hac ve Umre Fonu ile BES’e benzer bir yapı oluşturulacak. Burada fona giren katılımcılar her ay düzenli olarak küçük miktarda yapacağı katkılar, Fon tarafından değerlendirilecek. Dönem sonunda ise Hac ve Umre seyahatlerinin masrafı Fon’da biriken paradan karşılanacak.

Belgede öne çıkan başlıklar

* Reel sektörün finansmana erişimi için Kira Sertifikası Garanti Fonu kurulacak.

* Sermaye yeterliliği rasyosu açısından avantaj sağlanacak.

* GSYH’ye dayalı kira sertifikası ihracatına yönelik çalışma yapılacak.

* TOBB ve odalarda faizsiz borç verilmesini içeren Karz-ı Hasen sandıkları kurulacak.

* Kamu altyapı projelerinin finansmanında riskpaylaşımına dayalı kira sertifikaları çıkarılacak.

* Katılım Finans Kuruluşları Birliği kurulacak.

* Katılım OSB veya Katılım Teknopark gibi alanlar oluşturulacak.

* BİST bünyesinde Katılım Pazarı kurulacak.

* Kamu öncülüğünde Hac ve Umre Fonu oluşturulacak.

* Katılım sigortacılığı da sisteme dahil ederek, yasal altyapıya kavuşturulacak.

* Katılım Finans Kanunu çıkarılacak.