Piyasada döviz bulmak zorlaştı

Şebnem TURHAN

Rusya-Ukrayna savaşının etkisiyle artan ithalat maliyetleri, Türk Lirası’nı tutmak için yapılan müdahaleler, şirketlerin ithalat ödemeleri ve Merkez Bankası’ndan kamuya döviz satışı Türkiye ekonomisinin yabancı paraya olan ihtiyacını artırıyor. Dövize olan ihtiyaç artarken Türkiye’ye yabancı yatırımcı girişinin olmaması da arzın yetersiz kalmasına neden oluyor. Talebin yükselmeyi sürdürmesi arzın da olmaması piyasalarda döviz sıkışıklığı yaşanması sonucunu doğurdu. Başta kamu bankaları olmak üzere bankaların döviz mevduatına uyguladıkları faizler yükselirken kur korumalı mevduat hesabında şirketler için vadenin 3 aya indirilmesi de tam bu ihtiyaçtan doğdu.

Yabancı döviz arzı yaratmıyor

Yabancı yatırımcı Türkiye hisse senedi piyasasında son 4 yılda 9 milyar dolara yakın çıkış yaptı. Bu yılın ilk iki ayında ise 526 milyon dolar daha yabancı satışı var. Geçen yıl ise 1.8 milyar dolarlık çıkış yapmıştı. 26 Aralık haftasından bu yana yabancının hisse senedinden çıkışı 1.7 milyar lirayı buldu. Devlet iç borçlanma senetlerinde yabancının payı son yıllarda yüzde 3,5 seviyesine kadar geriledi. Merkez Bankası verilerine göre de son iki haftada 556 milyon dolarlık net satış yaptı yabancı yatırımcılar.

Bunun yanı sıra FX piyasalarında da son kalan yabancı yatırımcıların da bu haftayla birlikte satışa geçtiği belirtiliyor. Konuya yakın kaynakların verdiği bilgiye göre 1 milyar dolar seviyesinde FX piyasasında bulunan yabancının TL satışı hızlandı.

Enerji ile ithalat faturası katlanıyor

Yabancının çıkışı ve yeniden sıcak para olarak bile TL varlıklara dönüş yapmaması zaten bir döviz sıkıntısı yaratıyordu. Ancak Rusya Ukrayna savaşı bu sıkıntının daha da artmasına yol açıyor. Emtia fiyatlarında aşırı yükseliş ve özellikle enerji emtialarının her gün yeni bir rekor kırması Türkiye’nin ithalat maliyetlerini yükseltiyor. 2020 yılında Türkiye'nin enerji ithalatındaki açığı 24 milyar dolar iken 2021'de 42 milyar dolara çıkmıştı. 2022’nin sadece iki ayında 18 milyar dolarlık bir enerji ithalatından kaynaklanan ticaret açığı yaşanıyor. Petrol fiyatlarındaki her 10 dolarlık artış Türkiye cari açıkta 5 milyar dolarlık yükseliş yaratıyor ki bu da döviz talebinin artışı anlamına geliyor. Analistler enerji faturası bu tempoda artmaya devam ederse uzmanların hesabına göre yılı 100 milyar dolar ile tamamlayabilir. Bu dövize olan ihtiyacın çok daha yüksek seviyelere çıkmasına yol açacak.

Hükümetin ve şirketlerin borç ödemeleri

Öte yandan Hazine ve Maliye Bakanlığı verilerine göre kamu ve özel sektörün bu yıl 63.8 milyar dolarlık dış borç ödemesi olduğu unutulmamalı. Bu ödemelerin mart ayında 2.5 milyar dolarının gerçekleşmesi bekleniyor. Kamunun 2022 yılında ödeyeceği toplam borç 23.2 milyar dolar seviyesinde. Hükümetin yanı sıra Hazine verilerine göre özel sektörün de bu yıl 40.5 milyar dolarlık dış borç ödemesi var. Bunun yanı sıra artan maliyetler şirketlerin ithalat faturasını da kabartıyor. Son dönemde bankacılık kaynaklarının verdiği bilgiye göre şirketlerin döviz talebi arttı. Bu durum da döviz sıkıntısının daha ağır hissedilmesine neden oluyor.

Dolar/TL bugün 14.60 liranın üzerine çıktı. Uzmanların yaptıkları hesaplara göre TL’nin değerinin daha fazla düşmemesi için geçen haftalarda kamu ve Merkez Bankası tarafından döviz satışı yapıldı. Bu miktarın 2.5 milyar doları aştığı belirtiliyor. Yarın açıklanacak Merkez Bankası net uluslararası rezervlerinde de 1 milyar dolarlık bir kayıp ortaya çıkması bekleniyor.

KİT’lere son 4 ayda 15.1 milyar dolar satıldı

Öte yandan Merkez Bankası'nın başta enerji olmak üzere kamu kurumlarına yaptığı ucuz döviz satışı da artarak devam ediyor. Merkez Bankası verilerine göre şubatta kamu iktisadi teşekküllerinede 5.37 milyar dolar ile rekor döviz satışı yapıldı. Son 4 ayda büyük bölümü BOTAŞ'ın oluşturduğu KİT'lerin döviz talebinin 15.1 milyar doları piyasaya girmeden TCMB rezervlerinden karşılandı. Artan enerji maliyetleriyle Merkez Bankası’nın kamuya döviz satışının de hızlanması bekleniyor.

Tüm bu nedenlerin ışığında bir bankacılık uzmanı piyasada bir döviz sıkışıklığının bulunduğunu vurgulayarak bu nedenle bankalarda döviz mevduatına uygulanan faizlerin yükseldiğini belirtti. Yabancı çıkışının sürmesinin sıkıntılı olduğunu belirten aynı kaynak TL’yi tutmak için yapılan döviz satışlarının ise sonunun gelebileceğini vurguladı.

Bir başka bankacı ise döviz mevduatında faiz oranlarının yüzde 3’ü aştığını dile getirerek piyasada döviz bulmanın zorlandığını ifade etti.

KKM ile gelen döviz miktarı 308.6 milyar lira

Dolar/TL’deki yükselişin önüne geçmek ve var olan dövizi sisteme TL’ye dönüştürmek için uygulamaya konulan kur korumalı mevduat ürününde de Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati’nin verdiği bilgiye göre 4 Mart itibariyle toplam tutar 539 milyar TL’yi geçti. Bu tutarın yüzde 57,3’ü yani 308.6 milyar TL’si TCMB kapsamında dönüşümlerden oldu. Merkez Bankası dönüşümü döviz mevduattan TL’ye dönüşü gösteriyor. Kalan yüzde 42,7’si yani 230.5 milyar TL’si de Hazine kapsamındaki dönüşümlerden oluşuyor. 853 bini gerçek ve 27 bini tüzel kişi olmak üzere KKM hesapları toplamda 880 bin müşteri sayısına ulaştı.