Tarım piyasalarında artık dönüş yok!
Dünyanın gündemi gıda fiyatlarındaki artış. Tarımsal emtia fiyatları bu yıl yüzde 20 yükseldi. Yeni yılda da fiyat artışları sürecek. Güçlü talep, artan üretim maliyetleri ve tedarik tarafında yaşanan sıkıntılar nedeniyle 2022'de fiyatlar, daha ılımlı olmakla birlikte artmaya devam edecek.
Evrim Küçük |Evrim KÜÇÜK
Dünya halen pandeminin ekonomik ve sosyal sonuçlarıyla mücadele ediyor. COVID-19 üretim ve talep dengelerini yeniden şekillendirdi ve emtia piyasalarının yönünü tayin etti. 2021’de dünyada tarım ürünleri fiyatları yüzde 20’den fazla arttı. Yeni yıl kapıda ve fiyatların 2022’de yönünün nereye gideceği merak konusu. Finans kuruluşlarına göre tarımsal emtia fiyatlarının pandemi öncesi seviyelere dönmesi mümkün görünmüyor. 2022’de özellikle mısır, kakao ve şeker fiyatlarında sert yükselişlerin sürebileceği tahmin ediliyor. Buğday ve palm yağı da yukarı yönlü baskı altında kalmaya devam edecek ürünler arasında gösteriliyor.
Pandemi kaynaklı arz-talep değişimlerinin yanında fiyatları birçok faktörün etkisi altında. Birçok coğrafyada aşırı yağışlar, kuraklık ya da don gibi hava olayları mahsulü vurdu. Enerji maliyetindeki artış, biyoyakıt talebindeki büyüme, gübre fiyatlarındaki rekor seviyeler, işgücü sıkıntısı fiyatların son yılların en yüksek seviyelere yükselmesine neden oldu. Yükselen fiyatların artırdığı panik alımlar ve stok tutma eğilimi de fiyatları besledi. Bu durum nakliye fiyatlarındaki artışla zaten stres altındaki tedarik zincirleri üzerindeki baskıyı artırdı. Tarım bankacılığı uzmanı Rabobank, ‘Tarımsal Emtia Piyasaları Görünümü 2022’ raporunda gıda fiyatlarının yeni yılda pandemi öncesine dönmesinin mümkün görünmediğini söylüyor.
Bankanın raporunda, “2022’de COVID kaynaklı kısıtlamalar azalacak fakat tarımsal emtia fiyatlarında normalleşmeden uzak bir görünüm var. Bu alandaki enflasyon 'geçici' değil. Birçok tarımsal emtia yeni yıla düşük stokla giriyor, bu da piyasalarda volatiliteye yol açacaktır” deniliyor. Raporda, emtia fiyatlarının enflasyon tarafından desteklenmesi nedeniyle, gıda fiyatlarının 2022'de beş veya on yıllık ortalamalara geri dönmesinin olası görülmediği ifade ediliyor.
La Nina, artan maliyetler ve ihracat kısıtlamaları yine gündemde
2022’de tarım piyasalarının görünümünü şekillendirebilecek gelişmeler raporda şöyle özetleniyor:
● ABD: Yeni yılda ABD’nin kuzey ve orta kesimlerinde beklenen kuraklık ile yüksek gübre maliyetlerinin olumsuz etkileri bir araya gelerek buğday ve mısır üretimini azaltabilir. Artan biyodizel ve etanol talebi de soya yağı ve mısır arzı üzerinde baskı yaratabilir.
● Avrupa: Düşük buğday stokları ve artan girdi maliyetleri, en büyük tahıl ihracatçılarından Avrupa’nın satışlarını kısıtlayabilir.
● Rusya: Buğdayda ‘süper güç’ olarak tanımlanan ülkedeki ihracat vergileri yurtdışı satışları üzerinde baskı yaratarak yüksek fiyatları dizginlemek için arz desteği sağlanmasını engelleyebilir.
● Çin: Ülkenin dev tahıl ithalatının devam etmesi ve küresel arz üzerinde baskı oluşturmaya devam etmesi bekleniyor.
● Brezilya ve Arjantin: Bu ülkelerin güney kesimlerine kuraklık getiren La Nina hava olayı yine devrede. La Nina; Brezilya ile Arjantin’de soya fasulyesi, mısır, pamuk, şeker ve kahve gibi ürünlerin için risk yaratıyor.
●Afrika ve Ortadoğu: Gıda enflasyonu Afrika ve Ortadoğu ülkeleri için ciddi bir hal almaya başladı. Bu bölgelerde toplumsal huzursuz olasılığı güçleniyor.
■ Buğday: ABD’de üretimin La Nina baskısı hissetmesi ve Rusya’da üretimin yüksek ihracat vergisi nedeniyle baskılanması fiyatlara yükseliş olarak yansıyabilir. Diğer taraftan Arjantin de iç piyasada fiyatları dizginlemek amacıyla buğday ihracatına vergiyi gündemine alabilir. Ayrıca petrol ihracatından elde ettiği gelirleri artan Ortadoğu ülkeleri alımlarını artırabilir. Böyle bir senaryoda buğday fiyatları 2022’de kile başına 10 dolara çıkabilir.
■ Mısır: CBOT’da mısır fiyatlarının, bu yıla göre daha ılımlı olmakla birlikte, 2022’de yükselmesi bekleniyor. ABD’nin ardından ikinci büyük ihracatçı Brezilya’da üretimin yıllık bazda yüzde 18 gerilemesi, 2022’nin ilk yarısında talebin karşılanmasını güçleştirebilir. Fiyatların 2022’de kile başına 6.50 dolara yakın seyretmesi beklenebilir.
■ Palm yağı: 2021/22’de bitkisel yağ piyasası açık vermeyi sürdürecek. Bu da yeni yılda palm yağı fiyatlarını destekleyecek. Fiyatların 2021’e göre yüzde artarak ton başına 4.425 dolardan işlem görmesini bekliyoruz. Ancak başlıca üreticiler Malezya’da işgücü sıkıntısının büyümesi ve Endonezya’da biyodizel tüketiminin artması halinde fiyatların ortalama 5.225 tona çıkması mümkün.
■ Soya: 2021’deki büyük rallinin 2022’de tekrarlanması beklenmiyor. Fiyatların zaten çok yüksek seviyelere gelmiş olması, talebin yavaşlaması fiyatlarda yeni bir sıçramayı engelleyebilir. Temel senaryo fiyatların 2022’de kile başına 12.50 dolar ile 13.00 dolar arasında seyretmesi. Fiyatlar için en önemli tetikçi La Nina olabilir. Üretimin La Nina tarafından baskılanması halinde 14.25 dolara doğru çıkış yaşanabilir.
■ Kahve: 2020/21 döneminde 13 milyon çuval fazla veren küresel kahve piyasasında 2021/22 sezonunda 5.2 milyon çuval açık oluştu. Yani verilen açık, verilen fazladan daha ılımlı. Bu yıl yaşanan fiyat artışlarının üretim sıkıntısından ziyade konteyner sıkışıklığına karşı tedbir olarak panik alımlarının bir sonucu olduğunu düşünüyoruz. Brezilya’nın üretiminin 2023/34 dönemine kadar baskı altında kalabilir fakat artan fiyatlardan faydalanmak isteyen Kolombiya gibi ülkelerin üretimindeki artış temel senaryomuza göre fiyatları 2022 sonunda pound başına 1.66 dolarda tutacak. Ancak yüksek gübre maliyetleri ve La Nina’nın üretimi baltaladığı senaryoda fiyatlar 2022 ortasında 2.50 dolar civarında öngörülüyor.
■ Kakao: Bu piyasada azalan üretime karşın artan talep var. Fiyatlarda gelecek 12 ayda fiyatlar yukarı yönlü hareket edebilir. 2021/22’de küresel kakao piyasasında 128 bin ton açık bekliyoruz. 2022/23’de ise talep tarafında nakliye sorunlarının hafifl emesiyle yüzde 2.3 artış görülecek. Bu yılın üçüncü çeyreğinde New York’ta 2.519 dolar/ton olan fiyatların 2022’nin son çeyreğinde 2.700 doları aşmasını bekliyoruz.
■ Şeker: ICE’de yılın ilk çeyreğinde ortalama 15.5 sent/lb seviyesinden işlem gören şeker, 2022’de yükselişini sürdürecek. 2022’nin son çeyreğinde beklentimiz 20.8 sent. Bu piyasada art arda iki dönemdir açık veriliyor. 2021/22’de 2.3 milyon ton olan açık fazla büyük olmasa da boğa bir görünüm oluşturuyor. Özelikle Brezilya’da artan etanol fiyatları şeker talebini artıyor. Ayrıca tedarik zinciri sorunları da fiyatlara da destek olmaya devam edecek gibi duruyor.