Yatırım ve tüketimde güçlü TL ile büyüdük

Şebnem TURHAN

Türkiye ekonomisi yılın ilk çeyreğinde geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 7 büyüyerek beklentilerin biraz üstünde bir performans sergiledi. Hem ekonomik açılmanın etkisi, hem TL’nin görece güçlenmesi hem yurtdışı pazarlardaki aşılama ile artan ihracat, hem de fiyatlarda artış beklentisiyle öne çekilen talebin devreye girmesiyle sağlanan büyümenin yılın ikinci çeyreğinde baz etkisiyle çift haneli devam etmesi bekleniyor. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) verilerine göre ilk çeyrekteki yüzde 7 büyüme 2018 ilk çeyreğinden bu yana en yüksek büyüme rakamı olurken Türkiye dünyada ise Çin ve Tayvan’ın ardından ilk çeyrekte en hızlı büyüyen ülke olma başarısı gösterdi.

TÜİK verilerine göre birinci çeyrekte Türkiye ekonomisinin büyüklüğü TL bazında cari fiyatlarla 1 trilyon 386 milyar 347 milyon lira olurken, dolar bazında 188 milyar 65 milyon dolar olarak gerçekleşti. Kişi başı milli gelir ise ilk çeyrek itibariyle hesaplandığında 8 bin 736 dolara yükseldi. 2020 sonuna göre yükselişte TL’deki yılın ilk çeyreğinde yaşanan güçlenme etkili oldu.

Sanayi istikrarlı seyrini sürdürdü

TÜİK’in üretim yöntemiyle hesabına göre sanayi üretiminde ilk çeyrekteki güçlü performans ile hizmetler sektöründe açılmanın etkisiyle yaşanan büyüme dikkat çekti. Sanayi üretimi geçen yılın ilk çeyreğine göre yüzde 11,7 büyüme göstererek ekonomiye 2.46 puanlık katkı yarattı. İmalat sanayi ise 12,2'lik bir performansla 2.12 puanlık katkı yaratmayı başardı. Yılın ikinci çeyreğinde geçen yıl pandemi etkisiyle yaşanan kapanmaların baz etkisiyle sanayi ve imalat sanayinde çift haneli yüksek büyüme rakamlarına ulaşılması bekleniyor. Tarım sektöründe yüzde 7,5’lik büyüme 0,21 puanlık katkı yarattı.

İnşaatta geçen yılın son çeyreğindeki daralmanın ardından ilk çeyrekte yeniden bir toparlanma çabası görülüyor. Geçen yılın ilk çeyreğinde küçülen inşaat sektörü bu yılın ilk çeyreğinde biraz da baz etkisiyle yüzde 2,8 büyüdü. Ve bu büyüme 0,17 puanlık katkı yarattı. İkinci çeyrekte de geçen yılki daralmayla hafif bir artış gözlenebilir.

Açılma hizmetleri toparladı

Hizmetler sektöründe ilk çeyrekte yüzde 5,9’luk büyüme ile 1.35 puanlık katkı dikkat çekti. Sektörde açılmanın etkisiyle yaşanan bu toparlanmada ikinci çeyrekte her ne kadar baz etkisi görülecek olsa bile yeniden kapanmanın olumsuz sonuçları görülecek. Bilgi iletişim sektörü pandemi boyunca güçlü büyümesini sürdürmüştü ve ilk çeyrekte de sonuç değişmedi. Talebin de etkisiyle bilgi iletişim sektöründe yüzde 18,10’luk ilk çeyrek büyümesinin ekonomiye katkısı 0.54 puan.

Finans diğer çeyreklerde negatif etkileyebilir

Finans sektörü parasal sıkılaşmanın etkisinin en çok hissedildiği sektör olarak öne çıkıyor. Geçen yıl ikinci ve üçüncü çeyrekteki yüksek büyümelerin yaşandığı sektörde bu yıl ilk çeyrekte yüzde 2,9’luk büyüme var. Bunun ekonomiye katkısı 0.15 puan. 2021’in ikinci ve üçüncü çeyreğinde sektörde çok düşük büyüme veya geçen yılın baz etkisiyle daralma görülmesi muhtemel.

Gayrimenkul sektörü istikrarlı seyrini sürdürdü ve yüzde 2,4 büyüme ile 0.22 puanlık katkı yarattı. İdari destek hizmet faaliyetlerinde yüzde 5,3’lük büyüme var. Sektör geçen yılın ilk çeyreğinden bu yana ilk kez ekonomik büyümeye olumlu katkıda bulundu. Kamu yönetimi, eğitim, sağlık ve sosyal hizmet faaliyetlerinde yüzde 3,7'lik büyümenin 0.44 puanlık katkı yarattı. Diğer hizmet faaliyetleri de yine açılmanın etkisiyle yüzde 14,4 büyüdü 0.34 puanlık katkı sağladı.

TL’deki güçlenme tüketimi öne çekti

TÜİK’in tüketim yöntemiyle hesabında vatandaşın tüketimi, yatırımlar ve ihracattan bu çeyrekteki pozitif katkı öne çıkıyor. Vatandaş ekonomideki açılmanın ve TL’deki güçlenmenin etkisiyle harcamalarını öne çekmiş görünüyor. Bu yılın ilk çeyreğinde vatandaşın tüketimi yüzde 7,4 büyüdü ve yüzde 7’lik büyümenin 4.42 puanı sadece tüketimden geldi. İkinci çeyrekte hem kapanmanın etkisi hem de TL’deki zayıflamanın vatandaşın tüketimini yavaşlatması bekleniyor. Ama geçen yılın ikinci çeyreğindeki yüzde 9,6’lık daralmanın yaratacağı baz etkisi bu yavaşlamaya rağmen güçlü bir ikinci çeyrek büyümesi yaşanacağını gösteriyor.

Yatırımlar ilk çeyrekte düşük kurla arttı

Devletin tüketimi ilk çeyrekte yüzde 1,3’lük daha düşük bir büyüme gösterdi. 0.2 puanlık katkı sağlayan devlet tüketimine karşılık yine TL’deki güçlenmeyle ithal makine ve teçhizat makinesi yatırımlarının artması toplam yatırımlarda yüzde 11,4’lük güçlü bir büyüme yarattı. Yatırımlardaki bu büyüme 2.85 puanlık katkı sağladı ekonomiye.

İhracat ise dış pazarlarda aşılama ve açılmanın etkisiyle artan taleple yüzde 3,3 büyüdü ve 0.81 puanlık katkı sağladı. İthalat ise yüzde 1,1 gerileyerek 0.25 puan büyümemize yardımcı oldu. Dikkat çeken ise hem ihracat hem de iç talep için sanayicinin stoklarını kullanması oldu. Stoklardaki erime büyümeyi 1.53 puan geriye çekti.

Makine teçhizat yatırımında yüzde 30,5 büyüme

TÜİK verilerine göre makine ve teçhizat yatırımlarında geçen yılın ilk çeyreğine göre yüzde 30,5’lik büyüme sağlandı. İkinci çeyrekte ise TL’deki zayıflamanın ve dolar kurundaki yükselişin makine ve teçhizat yatırımlarında ivme kaybına neden olabilir. Ancak inşaatta negatif seyir devam etti. Geçen yılın sadece üçüncü çeyreğinde düşük faiz kampanyalarının etkisiyle büyüyebilen inşaat sektörü son iki çeyrektir daralmasını sürdürüyor. Yılın ikinci çeyreğinde de inşaat yatırımlarında düşüşün devam etmesi muhtemel.

Vatandaşın otomobil aşkı sürdü

Vatandaşın tüketiminde ise dayanıklı tüketim mallarındaki artışın hızlı büyümesini sürdürdüğü görülüyor. Bu hızlı büyümede TL’deki güçlenmenin etkisi büyük. Özellikle otomobilde fiyatların yeniden yükselebileceği endişesiyle vatandaş talebini öne çekti ve ilk çeyrekte dayanıklı tüketim mallarındaki büyüme yüzde 58,2 oldu. Yarı dayanıklı mallarda da ekonomik açılmanın etkisi büyük. Yüzde 34’lük büyüme yaşandı yarı dayanıklı tüketim malı harcamalarında. Dayanıksız tüketim malları yüzde 26,2 arttı ve yine açılmanın etkisiyle hizmetler sektörü harcamaları da yüzde 12,5’lik büyüme gösterdi.

İkinci çeyrekte çift haneli büyüme

Geçen yılın ikinci çeyreğinde pandeminin en sert dönemleri ve yaşanan kapanmaların etkisiyle ekonomi yüzde 10,3 daralmıştı. Her ne kadar bu yılın ikinci çeyreğinde de kısmi kapanma yaşansa ve dolar kurunda yeni rekor seviyeler görülse de baz etkisi büyümenin çift hanelere ulaşabileceğini gösteriyor. Üçüncü ve dördüncü çeyrekte ise sıkılaşmanın ve aşılamanın seyri belirleyici olacak. Ekonomistlerin yıllık büyüme beklentileri yüzde 5,5 seviyelerinde oluşuyor. Tahminler yüzde 4,5 ile 7 arası değişiyor.