Yatırımlar 2022'de dolar bazında yüzde 20 küçüldü!

İbrahim EKİNCİ

Geçen yıl milyar liradan fazla yatırım öngören 51 proje başladı. Yıl toplamında yüzde 50 artışla 579 milyarlık proje teşvik belgesi aldı. Tablo bu düzeyde oldukça olumlu bir görünüm veriyor. Ancak yatırımlara dolar bazında veya TÜFE, ÜFE enflasyonlarını dikkate alarak reel artış – azalış yönünden bakınca tablonun olumlu olmadığı görülüyor. 2022’de başlayan projelerin öngördüğü toplam yatırım değeri dolar bazında yüzde 20 düştü. TÜFE’ye göre yüzde 8,9 küçülme oldu. Şirketler sözkonusu olduğunda ÜFE rakamını dikkate almak daha gerçekçi. ÜFE’ye göre küçülme yüzde 24,3’le oldukça yüksek oranda gerçekleşti.

Salgın yılında neler oldu?

Aslında tablo son beş yıl olarak bakıldığında da 2020 yılı hariç parlak değil. 2020 yılında yatırımların değeri TL olarak yüzde 52, dolar bazında yüzde 24, ÜFE – TÜFE’ye göre de sırasıyla yüzde 33 ve yüzde 21,8 artmıştı. Bilindiği gibi 2020 yılı salgın yılıydı ve hükümet şirketleri, yatırımları, büyümeyi desteklemek için oldukça hacimli ve avantajlı destek paketleri açıklamış, uygulamıştı. Diğer yıllarda (2018 – 2019 – 2021 - 2022) yatırımlar dolara ve enflasyondan arındırılmış rakamlara göre küçüldü. Sadece 2019 yılında ÜFE’ye göre yüzde 1.9 gibi küçük bir artış vardı. Genel tabloda 2019 yılı, düşük oranlı küçülmeyle kapanmıştı. Değerler reel olarak 2018’e yakındı. 2020 yılı ise dolar, enflasyon nereden bakılırsa pozitif sonuçlanmıştı. 2018 – 2021 – 2022'yi kapsayan diğer üç yılda ise oldukça derin küçülmeler dikkat çekiyor.

Son 5 yılın 4'ünde azalma var

Bunların dışında iki önemli olgu daha var. Kişi başına yatırım değerinin 5 yıl içinde yarıdan fazla küçülmesi, proje başına yatırım değerinin ise yine 5 yıl içinde 3 kattan fazla küçülmesi... 2018 yılında Türkiye’de 1 kişilik istihdam için yapılması gereken yatırım 192 bin dolardı. 2022’de bu değer 98 bin dolara geriledi. 2018 yılı yatırım tablosunda proje başına ortalama yatırım değeri 8.3 milyon dolardı. 2022’de bu değer 2.6 milyon dolara geriledi. Kuşkusuz bu tabloda dolar kurunun etkisi var. Bununla birlikte, enflasyon açısından bakıldığında da genel tablo değişmiyor. Son 5 yılın 4’ünde yatırımlar azaldı, küçüldü.

Öngörülen istihdam azaldı. 2018 yılında 228 milyar liralık yatırım projesi 247 bin kişilik istihdam öngörüyordu. 2022’de 579 milyar liralık yatırım projesinde öngörülen istihdam ise 357 bin kişi… İki yıl kıyaslamasında yatırım değerinde yüzde 154 artışa rağmen, öngörülen istihdamdaki artış yüzde 44,5’ta kalıyor. Başka bir ifade ile Türkiye’de yatırımların istihdam yaratma kapasitesi düşüyor. Veriler iki şeyi gösteriyor: Birincisi, teknoloji yoğun yatırımların payının azalıyor. İkincisi, muhtemelen belirsizlik ortamı nedeniyle büyük yatırımlar değil küçük yatırımlar gerçekleştiriliyor. Bilindiği gibi teknoloji yoğun yatırımlarda yatırım değeri yüksek, öngörülen istihdam düşük kalıyor. Genel tablo bu açıdan olumsuz. Türkiye’nin teknoloji yoğun üretim, ihracatta yüksek teknoloji payı gibi yapısal sorunlar yönünden de düşündürücü.

115 milyar yatırım öngören 51 adet “milyarlık proje” başladı

Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’nın 2022 yılı aralık ayı verilerini açıklaması ile birlikte 2022 yıl bazında başlayan yatırımların genel tablosu da ortaya çıkmış oldu. Buna göre Türkiye’de geçen yıl teşvik belgesi alarak fiilen yatırımı başlatılan 13 bin 653 proje içinde, yatırım değeri 10 milyar lira üzerinde 2, yatırım değeri 1 milyar lira üzerinde 51 proje yer aldı. En büyük 2 yatırım projesinden birini Turkcell (10 milyar 750 milyon TL), diğerini Fraport TAV (10 milyar 250 milyon lira) başlattı. Üçüncü sırada 6.2 milyarlık proje ile Başkent Doğalgaz var. Yatırım değeri milyar lira üzerindeki 51 projede öngörülen toplam yatırım 115 milyar lirayı buluyor. Bu büyük projeler, 2022’de başlayan toplam projelerin yatırım değerinin de (579 milyar lira) yüzde 20’sini oluşturuyor.