Yatırım teşvik sisteminin sağladığı diğer avantajlar, temel istatistikler ve bölgesel dağılım

Dr. Mehmet Yurdal ŞAHİN - Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdür v
Harun KAPLAN - Sanayi ve Teknoloji Uzmanı

Bu yazı dizisinde yatırımlara ilişkin destekleri yatırım teşvik sistemi kapsamında ele almaya, yatırım teşvik sisteminin temellerini kavramaya ve farklı teşvik mekanizmaları hakkında bilgi vermeye çalıştık. Yazı dizimizin bu son bölümünde yatırımlara sağlanan diğer avantajlara değinmek ve yatırım teşvik sistemimize ilişkin bazı temel istatistikleri paylaşmak istiyoruz.

Yatırım teşvik sistemi dışında yatırımlara sağlanan devlet yardımları nelerdir?

Yatırım teşvik sistemi her tür yatırımı kapsamamaktadır. Yatırım teşvik sisteminden yararlanmak için mal ya da hizmet üretilmesi gerekmektedir. Buna göre ticarete yönelik yatırımlar yatırım teşvik sistemi dışında kalmaktadır. Ayrıca yatırım teşvik sistemi tutar ve/veya kapasite açısından belirli bir ölçeğin üzerindeki yatırımlara yönelik olup görece düşük ölçekli yatırımlar yatırım teşvik sistemi kapsamına girmemektedir. Bu ve buna benzer yatırım teşvik sisteminin dışında kalan konularda, gerek Bakanlığımız gerekse de diğer kamu kurumları bünyesinde çok çeşitli destekler verilmektedir.

Örneğin, ihracatın desteklenmesi için Ticaret Bakanlığı’nın çeşitli destekleri bulunmaktadır. Ayrıca bakanlığımızın Ar-Ge Teşvikleri, KOSGEB teşvikleri, Kalkınma Ajansları tarafından yürütülen programlar kapsamında sağlanan teşvikler gibi yatırımlara yönelik destek mekanizmaları bulunmaktadır. Yatırımcılarımızın desteklenmesini talep ettikleri faaliyetlerini ve buna yönelik destekleri doğru tespit ederek ilgili kurumlara başvurmaları yerinde olacaktır.

Yatırım Teşvik Belgesi’nde belirtilmeyen diğer destek unsurları

Yatırım teşvik sistemi kapsamında desteklenen yatırımların hangi desteklerden ne şartlarda yararlandığına ilişkin olarak yatırım teşvik belgesi düzenlendiğini belirtmiştik. Söz konusu belgede yer almayan ancak yatırım ortamının iyileştirilmesi ve yatırım süreçlerine ilişkin maliyetlerin azaltılmasına yönelik olarak ilgili mevzuatlarda yapılan düzenlemelere göre yatırım teşvik belgesi sahibi yatırımcıların yararlanabileceği önemli destek unsurları bulunmaktadır. Buna göre;

• Yatırım mallarına ilişkin olarak bu malların üreticileri ve tedarikçileri arasında düzenlenen kâğıtlara,

• Yatırımlara yönelik gayri maddi hakların kiralanması veya satın alınmasına ilişkin düzenlenen kâğıtlara,

• Sabit kıymet yatırımlarının imal ve inşasına yönelik düzenlenen sözleşmeler, taahhütnameler, teminatlar ve bu mahiyetteki kâğıtlara,

• Danışmanlık ve teknik müşavirlik hizmetlerine ilişkin düzenlenen kâğıtlara, damga vergisi istisnası sağlanmış ve bu kâğıtlar Harçlar Kanunu’nda yazılı harçlardan müstesna tutulmuştur. Bununla birlikte;

• İnşa edilen binalar için, inşalarının sona erdiği tarihi takip eden bütçe yılından itibaren beş yıl süre ile geçici emlak vergisi muafiyeti,

• İktisap olunan veya tahsis edilen araziler için, yatırım teşvik belgesi süresince geçici arazi vergisi muafiyeti,

sağlanmıştır.

Yine, Belediye Gelirleri Kanunu kapsamında yer alan bina inşaat harcı ile imara ilişkin diğer harçlar için istisna getirilmiştir.

Ayrıca,

• Sermaye şirketlerin nakdi sermaye artırımları ve yeni kurulan şirketlerin ödenmiş sermayesinin nakdi olarak karşılanan kısmı için Kurumlar Vergisi Kanunu’nda sağlanan indirim oranının daha yüksek uygulanması,

• Yatırım teşvik belgesi kapsamında kredi kullanımlarında ve vadeli ithalat işlemlerinde Kaynak Kullanımı Destekleme Fonu (KKDF) muafiyeti,

• Döviz ya da dövize endeksli kredi kullanımlarında döviz geliri beyan etmeksizin kredi kullanabilme,

• Kredi kullanmada öncelik ve kalkınma yatırım bankalarından uygun koşullu kredi kullanabilme hakkı,

• Finansal kiralama işlemlerinde kira ödemelerine ilişkin KDV’nin indirimli olarak uygulanması imkânları sağlanmıştır.

Yatırım teşvik sistemi kapsamında gerçekleştirilen yatırımlara ilişkin istatistikler

Önceki bölümlerde yatırım teşvik sistemi kapsamında düzenlenmiş olan yatırım teşvik belgelerine ilişkin bazı istatistiklere yer vermiştik. Burada ise 2012/3305 Sayılı Karar kapsamında destek sağlanarak devam eden ve tamamlanan yatırımlara ilişkin bazı istatistikleri sizlerle paylaşmak istiyoruz.

Belge adedi

İptal edilen belgeler hariç olmak üzere 2012-2020 (ilk 6 ay) yılları arasında karar kapsamında 42 bin 376 yatırım için teşvik belgesi düzenlenmiş olup bunlardan 27 bin 336 yatırım halen devam etmektedir. Düzenlenen belgelerin yıllar itibari ile dağılımı aşağıdaki grafiklerle gösterilmiştir. Düzenlenen belge sayısı, genel ekonomik konjonktürün etkisi ile dalgalanmalar göstermekle birlikte yıllar itibari ile artan bir eğilim içindedir. Salgına karşın 2020 yılının ilk yarısında düzenlediğimiz belge sayısı önceki yıllardan daha fazla gerçekleşmiştir. Belge sayısı açısından rekor kırdığımız aylar 2020 yılına ait aylar oldu (Ocak, Mart ve Haziran). Önümüzdeki dönemde de trendin sürmesini temenni ediyoruz.

Karar kapsamında günümüze kadar toplam 15 bin 40 yatırımın tamamlama vizesi yapılmış olup, yatırımların yapıldığı dönemin fiyatlarıyla yaklaşık 235 milyar TL tutarında sabit yatırım gerçekleştirilmiştir. Bu yatırımlar kapsamında 633 bin 620 kişi için istihdam imkânları sağlanmıştır.

Hali hazırda yatırımı devam eden 27 bin 336 yatırımın 25 bin 857’si (%94) yerli, 1.479’u (%6)’u uluslararası sermayeli yatırımcılar tarafından yapılmaktadır. Benzer biçimde, faaliyete geçmiş olan 15.040 yatırımın 14.282 (%95)’si yerli sermayeli firmalar tarafından, 758’i (%5) ise uluslararası sermayeli firmalar tarafından gerçekleştirilmiştir.

Tablolara göre görece en az gelişmiş bölgemiz olan altıncı bölgede karar kapsamında gerek tamamlanmış gerekse de devam eden yatırım sayısı dördüncü bölgeden daha fazla olarak gerçekleşmiştir. Bölgeler arası dengesizliklerin giderilmesi adına özellikle altıncı bölge için istihdam destekleri yoğunlaştırılmıştır. Bu çabamızın karşılığı olarak yatırım teşvik sistemi kapsamında gerçekleştirilen yatırımlarla bölgede 134 bin 584 kişiye istihdam imkânları sağlanmıştır. Yine halen devam eden yatırımların tamamlanması ile birlikte 156 bin 526 kişiye daha istihdam sağlanması beklenmektedir. Halen devam eden yatırımların tamamlanması ile ülkemizde toplam 932 bin 295 kişiye istihdam alanı açılması öngörülürken bunların %16.79’unun altıncı bölgede olması beklenmektedir. Karar bazında ülkemizin tamamında gerçekleştirilmiş olan yatırımlarla sağlanan istihdamın %21.24’si altıncı bölgededir. Bölgedeki belge sayısı ve yatırım tutarlarına göre oldukça yüksek seviyelere ulaşan istihdam seviyesi bölgedeki işsizlikle mücadelede önemli katkılar sunmakta, bölgeler arası dengesizliklerin giderilmesi için önemli bir umut kapısı olmaktadır.