Yatırım teşvik sisteminde seçilmiş istatistikler

Dr. Mehmet Yurdal ŞAHİN
Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdür v

Dizinin önceki bölümünde yatırım teşviklerine ilişkin bölgesel dağılıma ilişkin bilgiler aktardık. Bu bölümde ise teşviklerin sektörel ve teknolojik dağılımları üzerinde duracağız. Son dönemlerde yaşanan gelişmelere de değinerek yazı dizisini sonlandıracağız.

Sektörel dağılım

Teşvik politikalarını belirlerken dikkat ettiğimiz en önemli hususların başında yatırımların sektörel olarak yönlendirilmesi gelmektedir. Ülkemizin sanayileşmesi için yatırımlarda -başta imalat sanayi olmak üzere- sanayi kollarının paylarının artırılmasını önemsiyoruz. Teşvik belgeli olarak sürdürülen yatırımların karar döneminde sektörler itibariyle dağılımı ve bunlara ilişkin grafikler aşağıda paylaşılmıştır.

Görüldüğü üzere, imalat sanayimizin teşvik belgeli yatırımlar arasındaki payı belge adedi ve istihdam açısından %55’in üzerindedir. Enerji sektörünün sermaye yoğun bir sektör olmasının etkisiyle imalat sanayinin yatırım tutarları açısından payı %42 seviyesinde gerçekleşse de madencilik ve tarım kategorilerinde yer alan sanayi yatırımlarını da değerlendirmeye aldığımızda yatırım teşviklerimizin çok önemli bir kısmını sanayi yatırımları oluşturmaktadır. Teşvik sistemimizin katkılarıyla, sanayileşmede çok daha yükseklere koyduğumuz seviyelere ulaşacağımıza inancımız tamdır.

Teşvik belgeli olarak bu karar kapsamında tamamlanmış yatırımların sektörel dağılımı da grafik II’de özetlenmiştir. Yatırım teşviklerinde imalat sanayimizin başat güç konumu, hayata geçmiş yatırımlar açısından da benzer görünüme sahiptir. Özellikle imalat sanayimizin sağlamış olduğu istihdam imkânlarının daha da artmasını bekliyoruz. Burada özellikle her bir yeni istihdam için ilgili sektörlerde yapılması gereken yatırım tutarını gösterir istatistiklere dikkat çekmek istiyoruz. Enerji sektöründe yapısı gereği yüksek sermaye/emek oranına sahiptir. İmalat sanayinde yaklaşık her 250 bin TL yatırım bir kişiye istihdam yaratmaktadır. Bu tutarla tarım sektöründen sonra birim yatırım tutarı başına en yüksek istihdam yaratma kapasitesine sahip sektör olarak öne çıkmaktadır.

Teknolojik sınıflandırma

Teknoloji sınıfı olarak orta-yüksek ve yüksek teknolojik yatırımlar öncelikli alanlarımız olup, bu alanlarda yapılmakta olan yatırımları daha yüksek destek yoğunlukları ile destekliyoruz. Halen yatırım sürecinde bulunan yatırımların içerisinde orta-yüksek ve yüksek teknolojiye sahip yatırımların toplam devam eden yatırımlar içerisindeki yüzdesini gösteren aşağıdaki grafikte de görüldüğü üzere eğilim pozitif yönlüdür. Diğer bir ifadeyle, orta yüksek ve yüksek teknoloji yatırımların payı giderek artmaktadır. 2015 ve 2016 yıllarından itibaren sırasıyla yüksek ve orta-yüksek teknoloji sınıfındaki yatırımların daha yoğun biçimde desteklenmeye başlamasıyla bu yatırımların toplam yatırımlar içindeki payının artış trendine girmesi teşvik politikalarının sektörü doğrudan ve hızlı biçimde yönlendirme kapasitesinin çarpıcı bir örneği olarak durmaktadır.

Karar kapsamında gerçekleştirilmiş olan yatırımların OECD Teknoloji Sınıflandırmasına göre dağılımı tablo 2’de özetlenmiştir.

Birden fazla teknoloji sınıfına giren yatırımlar diğer kategorisinde değerlendirilmekle birlikte ülkemizde yatırımların yoğunlaşması istenilen orta yüksek ve yüksek teknoloji sınıfı yatırımlar, gerek tamamlanan yatırım sayısı, gerekse de yatırım tutarı ve istihdam sayılarında toplam yatırımların %10-12 arasındaki kısmını oluşturmuştur. Karar kapsamında, 2016 yılı itibari ile orta yüksek ve yüksek teknoloji sınıfı yatırımlara ilişkin düzenlenen belgelerin toplam düzenlenen belgeler içerisindeki payı %9.51 seviyesinde iken bu teknoloji yoğunluğundaki yatırımlara sağlanan destekleri de artırmamızın etkisiyle 2020 yılı ilk yarısında oran %21.79 seviyesine çıkmıştır. Bu teknoloji seviyelerinde yapılan yatırımların önümüzdeki yıllarda daha da artmasını bekliyoruz.

Öncelikli yatırımlar

Farklı amaçlara yönelik olarak ülkemizin her yerinde yüksek yoğunluklarla desteklenmekte olan öncelikli yatırımlarda öne çıkan sektörler tablo III’te belirtilmiştir. Öncelikli yatırım konuları arasında gerek yatırım sayısı gerekse de istihdam konusunda öne çıkan sektör eğitim olmuştur. Eğitim verilerinde gelişmiş ülkelerin seviyelerini yakalamak konusundaki hedefe ulaşmak adına öncelikli olarak değerlendirdiğimiz eğitim hizmetleri aynı zamanda önemli bir istihdam potansiyelini de harekete geçirmiştir. Aynı zamanda salgın döneminde okulların fiziki şartlarının öne çıkması bu alanda teşvik sisteminin yaptığı katkıyı daha da değerli kılmaktadır. Yüksek teknolojili yatırımlar olan ve ülkemizin önemli ihracat malları arasında yer alan otomotive yönelik yatırımlar yüksek montanlı yatırımlar olduğu için belge sayısında görece geride kalsa da yatırım tutarları açısından önemli bir yer teşkil etmektedir. Ülkemiz sanayisinin dönüşümünde önemli bir yerinin olduğuna inandığımız sektörün daha da gelişme potansiyeli bulunduğuna inanıyoruz.

Stratejik yatırımlar

Özellikle cari açığının azaltılmasına katkı sağlamasına yönelik yatırımların desteklendiği stratejik yatırımlar kapsamında karar dönemi boyunca iptal edilen belgeler hariç olmak üzere 55 belge düzenlenmiştir. Söz konusu 55 yatırımın 11’i tamamlanarak faaliyete geçmiş olup, 44 yatırım ise halen devam etmektedir. Stratejik yatırımların ana sektörler itibari ile dağılımı tablo IV’te verilmiştir.

Önceki bölümlerde belirttiğimiz bazı kriterleri sağlamasını beklediğimiz stratejik yatırımlar, belge adedi itibari ile küçük bir kısmı temsil etmekle birlikte yatırım tutarı ve istihdam açısından önemli bir yere sahiptir. Stratejik yatırımlarda enerji sektörü yatırım tutarı açısından dominant konumda olup, ülkemizin enerjide dışa bağımlılığının azaltılmasında önemli bir teşvik mekanizmasıdır.

Tamamı ulaştırma ve lojistik hizmetlerine yönelik olan hizmetler sektöründeki stratejik yatırımlar ile imalat sanayine yönelik stratejik yatırımlar cari açığın azaltılmasına katkının yanında istihdam yaratma potansiyelleri ile de öne çıkmaktadır. Cari açık ile mücadele konusundaki kararlılığımızın bir göstergesi olarak stratejik yatırımların teşvikinde oldukça özenli davranıyoruz. 2017 ve 2018 yıllarında doruk noktasına ulaşan stratejik teşvik sistemi kapsamında desteklenen yatırımların faaliyete geçmesi ile dış ticaretteki olumlu etkilerini görmeye başlayacağız.

Son dönemlerde yaşanan gelişmeler ve değerlendirme

Yatırım teşvikleri ekonomi politikasının önemli bir ayağı olup, genel ekonomik konjonktürün gereklerine göre hızlı biçimde karar alabildiğimiz ve uygulamaya geçebildiğimiz bir yapıya sahiptir. Bu da beraberinde dinamik bir teşvik sistemini getirmektedir.11. Kalkınma Planı’nda belirtildiği gibi yatırım teşvik sisteminin daha etkili, esnek ve rekabetçi bir yapıya kavuşması için düzenlemeler yapmaya devam ediyoruz.

2012/3305 sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar’da son yaptığımız değişikliklerle teşvik sistemimizdeki bölgeler SEGE-2017 verilerine göre yeniden düzenlenerek güncellenmiştir. Ayrıca il geneline göre gelişmişlik seviyesi daha geride kalmış ilçelerde gerçekleştirilecek yatırımların daha yüksek yoğunluklarla desteklenmesinin önünü açtık. Bu uygulama ile Anadolu’nun yatırımlardan yeterince pay alamayan ilçelerinde de yatırımların artmasını bekliyoruz. Yatırımcılarımıza vergi indirimi desteğinden vazgeçmesi kaydıyla daha yüksek oranlarda sigorta primi işveren hissesi desteğinden yararlanması seçeneği getirilerek teşvik sistemimizin esnekliği artırılmıştır. Yatırım teşvik uygulamalarında en önemli hususlardan biri yatırımcılarımızın taleplerine mümkün olan en kısa sürede doğru biçimde cevap verebilmektir. Bunu gerçekleştirebilmek için çalışmalarımızı 2018 yılında tamamladık. Artık yatırım teşvik belgesine yönelik tüm iş ve işlemleri e-devlet üzerinden dijital ortamda yürütüyoruz. Yatırımcılarımızla olan fiziki mesafeleri bu vesile ile kaldırmış olduk. Kamuda dijital dönüşümün en iyi örneklerinden birisi olan E-TUYS uygulamasına geçişle birlikte, bürokrasiyi azalttık, evrak akışını ve işlemleri hızlandırdık. Salgında, teşvik sistemimizin bir aksama ve gecikme olmadan devam edilebilmesinde işlemlerin dijital ortamda kolaycayapılabilmesinin etkisi büyük olmuştur. Sistemin hayata geçirilmesinde ve uygulanmasında emeği olan tüm paydaşlara teşekkür ederiz.