Yasa teklifi Meclis'e geliyor: Kripto varlıklarda açığa satış ve kaldıraçlı işlem yapılamayacak

Canan SAKARYA / Besti KARALAR

ANKARA - Hazırlanan yasa teklifi taslağında uluslararası kuruluşların tanımlarına paralel olarak kripto varlıklar geniş anlamda ve ‘gayri maddi varlıklar’ olarak tanımlandı. Kripto varlıkların alım satımının yapıldığı platformlarda gerçekleşen işlemlerin şeffaf ve güvenilir şekilde gerçekleştirilmesi,  piyasa bozucu nitelikteki işlemlerin tespit edilerek önlenmesi amacıyla gözetim sistemi  öngörüldü.

Müşterilerin varlıklarını kendi cüzdanlarında bulundurmaları esas alındı. Yasa taslağında “izinsiz kripto varlık hizmet sağlayıcılığı” suçu tanımlandı. Kripto varlıklar yatırımcısı zarar etmesi halinde sigorta kapsamında olmayacak.

EKONOMİ’nin ulaştığı yasa teklifi taslağına göre, kripto varlıklar ilk defa kanunla tanımlanıyor. Tanım; Merkez Bankası tarafından 16 Nisan 2021 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan “Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik”le benzerlik gösteriyor. Kripto varlık tanımı  “Dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak elektronik olarak oluşturulup saklanabilen, dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan ve değer veya hak ifade edebilen gayri maddi varlıkları” şeklinde yapıldı.  Hazırlanan kanun teklifinde uluslararası kuruluşların tanımlarına paralel olarak kripto varlıklarda geniş anlamda bir tanımlamaya gidiliyor.

Kripto varlık ihracında SPK’ya yetki

Sermaye piyasası araçlarının kripto varlık olarak ihracına ilişkin esasların belirlenmesi konusunda Sermaye Piyasası Kurulu’na (SPK) yetki veriliyor.  Ayrıca, bunun dışında fayda kripto varlıkları ve elektronik para mahiyetindeki kripto varlıklar başta olmak üzere çıkarılabilecek diğer kripto varlık türleri bakımından Sermaye Piyasası Kurulu dışındaki kurum ve kuruluşların diğer mevzuattan kaynaklanan görevleri saklı tutuluyor.

Teknolojiye dayalı kripto varlıklar çıkarılabilecek  

Kanun Taslağı’nda, blok-zinciri ve benzeri teknolojileri geliştiren kişilerin, değeri bu teknolojilerden ayrıştırılamayan nitelikte olan Ethereum, Polkadot, Avalanche gibi kripto varlıkların  satış ya da dağıtımı konusunda SPK’ya yetki verilerek, izin şartı getiriliyor. Taslakta Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu’nun da (TÜBİTAK) bu süreçte rol alması öngörülüyor.  Bu şekilde, blok-zinciri oluşturulması konusundaki yazılım mimarisinin ve ilgili teknolojik araçların geliştirilmesi teşvik ediliyor.

Lisanslama ve denetim SPK tarafından yapılacak

Kripto varlıklar kanunla tanımlanırken, bunların alım satıma konu edildiği platformların lisanslanması ile  denetimi SPK tarafından yapılacak.  Yapılacak yasal düzenlemeyle  genel anlamda platformlarda müşteriler adına tutulan nakit ve kripto varlıkların saklanması, platformlar ve müşteriler arasındaki ilişkiler, uygulanacak yaptırım ve cezalar belirleniyor.  Platformların faaliyet esaslarına ilişkin kriterler ise ikincil mevzuata bırakılıyor.

Kripto varlıkların ihracında SPK’ya yetki veriliyor

Yapılacak yasal düzenleme ile sermaye piyasası araçlarına özgü özellikler barındıran kripto varlıklar ile Ethereum, Polkadot, Avalanche gibi kendi yazılım mimarisi olan kripto varlıkların ihraç edilebilmesine ilişkin esasların belirlenmesi konusunda SPK’ya yetki veriliyor.

Hizmet sağlayıcılar lisans alacak

Hizmet sağlayıcıların SPK tarafından lisanslanması öngörülüyor.  Finansal kuruluşlara benzer olarak hizmet sağlayıcılara da asgari faaliyet şartları zorunlu tutuluyor. Bunlar organizasyonel yükümlülükler, sermaye şartı, bilgi işlem altyapısı yükümlülükleri şeklinde düzenleniyor. Faaliyet şartlarının detayları ise ikincil düzenleme ile yapılacak. 

Yurt dışı platformlar Türkçe internet sitesi açacak

Türkiye’de yerleşiklerin kendi inisiyatifleri ile yurt dışı platformlarda hesap açarak işlem yapmasında herhangi bir engel bulunmuyor. Ancak,  yurt dışı platformların Türkçe internet sitesi açması, Türkiye’de yerleşiklere yönelik reklam yapılması gibi faaliyetlerde bulunması halinde tedbirler öngörülüyor.

Kripto varlık fiyatları

Kanun taslağında platformlardan kripto varlıkların çıkarılmasına yönelik bir kısıtlama getirilmediğinden gerektiğinde arbitraj işlemleri yapılabilecek. Bu kapsamda, platformlardaki fiyatların yurt dışı piyasalardan farklılaşması öngörülmüyor.

MASAK tarafından yapılacak düzenlemelere uyum sağlanacak

Platformlarda gerçekleşen tüm transfer işlemlerinin kayıt altına alınmasına yönelik olarak hizmet sağlayıcılara yükümlülük getirilirken, transferlerde  uluslararası ilkelere uygun şekilde şeffaflık sağlanması esas alınıyor. Bu kapsamda, MASAK tarafından yapılacak düzenlemelere uyum yükümlülüğü getiriliyor.

Kripto varlıklar nasıl saklanacak?

Kripto varlıkların müşterilerin kendi cüzdanlarında ya da güvenli üçüncü bir tarafta değil, platformlarda tutulması halinde kötü niyetli hareket edildiğinde izinin takip edilmesi ve yatırımcıların korunması için gerekli işlemlerin yapılmasının pratik olarak mümkün olmadığından hareketle, kanun taslağında müşterilerin varlıklarının kendi cüzdanlarında bulundurulmasının esas olduğu vurgulanıyor. Müşterilerin kendi cüzdanlarında bulundurmayı tercih etmedikleri varlıkların ve nakitlerin ise platformlar dışında nitelikleri belirlenecek üçüncü taraflarca saklanmasının suistimal riskini azaltacağı değerlendirilerek kripto varlıklara yönelik saklama hizmetinin SPK tarafından yapılacak düzenleme uyarınca yetkilendirilmiş ve Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu tarafından uygun görülen bankalarca veya Sermaye Piyasası Kurulu’nca belirlenen diğer kuruluşlarca sunulmasına yönelik düzenleme yapılıyor.

Kredili alım,  açığa satış ve kaldıraçlı işlem  yapılamayacak

Kripto varlıkların fiyatlarında ani ve sert değişiklikler gerçekleşebildiğinden bu varlıkların riskini artıracak kredili işlem, açığa satış ve kaldıraçlı işlemlere konu edilmemesi gerektiği değerlendiriliyor. Yurtdışı uygulamalarda da bu kapsamda yasaklar ve sınırlamalar getirildiğine dikkat çekiliyor. Kanuna dayalı olarak yapılacak ikincil düzenleme ile kripto varlıkların kredili alım, açığa satış ve kaldıraçlı alım satımının yasaklanması öngörülüyor.

Kripto varlıklarda  yatırım danışmanlığı

Yatırım danışmanlığı ve portföy yöneticiliği konusunda ilke ve esaslar ikincil düzenleme ile yapılacak. Kanunla bu konuda Sermaye Piyasası Kurulu’na yetki veriliyor.

Fiyatlar serbestçe oluşacak

Yasa teklifi taslağına göre, platformlarda fiyatların serbestçe oluşacağı belirtilerek yurt dışı piyasalarda da işlem gören ve fiyatı yurt dışında oluşan kripto varlıklar Sermaye Piyasası Kanunu’ndaki piyasa bozucu işlemlere yönelik hükümlerin kapsamı dışında tutuluyor. Öte yandan, platformlara nezdlerinde gerçekleşen işlemlerin güvenilir, şeffaf, etkin, istikrarlı, adil, dürüst ve rekabetçi bir şekilde gerçekleşmesinin sağlanması ve piyasa bozucu nitelikteki eylem ve işlemlerin tespit edilmesi ve önlenmesi amacıyla gözetim sistemi kurulması yükümlülüğü getiriliyor.

Zarar karşılanmayacak

Kripto varlık yatırımları riskli olduğu için kripto varlıkların  alım satımına yönelik sigorta mekanizması oluşturulmuyor. Bu işlemler yatırımcı tazminatından muaf tutuluyor. Böylece kamu üzerine ilave bir külfet getirilmesinin önüne geçiliyor.  

Hizmet sağlayıcıların sorumlulukları

Kripto varlıklarda müşteri varlıkları suistimal edildiğinde bunların izinin takip edilmesi ve müşterilerin korunması için gerekli işlemlerin yapılmasındaki zorluklar dikkate alınarak  müşteri varlıklarının güvenliğinin sağlanması bakımından geleneksel finansal araçlara göre ’zimmet’, ‘şahsi iflas’ gibi daha  ağır cezalar öngörülüyor.

İzinsiz faaliyetlere ceza 

Yasa taslağında “izinsiz kripto varlık hizmet sağlayıcılığı” suçu tanımlanıyor. Sermaye Piyasası Kurulu’ndan izin almadan  faaliyet  gösterenler için ceza öngörülüyor.  Ayrıca, izinsiz faaliyetlerde Sermaye Piyasası Kanunu’nun “İzinsiz sermaye piyasası faaliyetinde uygulanacak tedbirler” başlıklı 99 uncu maddesinin uygulanacağı belirtiliyor.

Yasa taslağına göre,  platformlarda listelenecek kripto varlıklara müdahale edilmeyecek.  Platformlara nezdlerinde işlem görecek kripto varlıkların belirlenmesine ilişkin yazılı prosedür oluşturma zorunluluğu getirilecek.  Bu konuda ilave ilke ve esaslar  SPK tarafından belirlenecek.  Belirlenecek ilke ve esaslarda, TÜBİTAK’ın görüşü de alınarak  teknolojik kriterlere yer verilmesine de imkan sağlanacak.