Vatandaşın enflasyon beklentileri en çok ne zaman değişti?

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), 2024 3. Enflasyon Raporu toplantısına, yıl sonu hedeflerde değişmeyen, hane halkında çok yüksek kalan beklentiler damgasını vurdu.

Enflasyondaki yükselişte risk unsurları içinde de yer alan enflasyon beklentilerinde çıpalama neden zorlaşıyor?

TCMB Başkan Yardımcısı Cevdet Akçay, toplantıda beklentilere yönelik değerlendirmesinden önce de konuya değinmişti. Akçay’ın Reuters röportajında konuya yönelik şunları iletmişti:

Maalesef sadece piyasa katılımcılarının beklentileri bu yıl sonu öngörümüze yakınsamaya başladı. Hanehalkı, TCMB'nin ileriye dönük politika yönlendirmelerine karşı nispeten daha az duyarlı ve manşet enflasyonda belirgin düşüş eğilimi görene kadar karamsar tarafta kalmayı tercih etmekte."

“Hissiyat ağırlığı azalmamakta direniyor, beklenti öne çıkamıyor”

Enflasyon raporu toplantısında beklentilere yönelik gelen soru üzerine Akçay, konuyu daha detaylandırarak şunları söyledi:

Hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde enflasyon şoku yaşandı. Bu şok ortak birtakım faktörleri içeriyor. Düşük ve yüksek enflasyona yakalananlar arasında ciddi bir ilişki ortaya çıktı. Ortak noktalar nedir? Birincisi, öngörülemiyor. Fed'in 'Bu geçici' demesi gibi. İkinci ortak nokta, enflasyon zirveye çıktığı zaman beklentiler karamsar bir meyille revize ediliyor. Karamsar bir meyille sürekli revize edilen enflasyon beklentileri var, hem gelişmiş ülkelerde hem gelişmekte olanlarda. Meali şu, bizi hemen sokağın dibinde kötü bir şey bekliyor. Dolayısıyla o hissiyatı beklenti anketlerinde biz de görüyoruz. O anketlere verilen cevaplarda aslında beklenti ve hissiyatın ağırlıklı ortalaması var. Düşük enflasyonlu ekonomilerde şoka yakalandıktan sonra dezenflasyona girildiğinde beklenti bileşeni öne çıkarak, hissiyat geride kalmaya başlıyor. Yüksek enflasyonda şoka yakalanmış bizim gibi bir yerde tam tersini görüyorsunuz. Hissiyat ağırlığı azalmamakta direniyor, beklenti öne çıkamıyor. Gördüğümüz ayrışmayı aslında biz burada yaşıyoruz."

Grafikler ne diyor?

Beklenti anketlerinde stabil süreçlerde paralel giden trend çok net görülürken, Akçay’ın dediği gibi enflasyon şoklarında ayrışma netleşiyor.

Hanehalkının beklentileri, reel ve finansal sektörlere göre daha değişken olsa da paralel hareket ettikleri görülüyor. Ancak 2018’deki kur şokları, ardından 2021’de faiz indirimlerinin ardından görülen kur atakları ayrışmayı ya da farkı derinleştiriyor.

Vatandaş cebine bakıyor

Hanehalkı beklentileri, tüketici anketinin detaylarına bakıldığında netleşiyor. Aşağıdaki grafikte mavi çizgi önceki grafikteki hanehalkı enflasyon beklentisini gösterirken, hareket yönlerinin ters korelasyonda olduğu anlaşılan siyah çizgi, “hanenin kendi maddi durumuna 12 ay öncesine göre” bakışını gösteriyor. Vatandaş alım gücündeki düşüşü hissettiğinde beklentileri de kötüleşiyor.

Grafikte volatil seyir izleyen diğer bir gösterge olan yeşil çizgi de “hanehalkının gelecek 12 aylık maddi durum beklentisini” gösterirken, "geçen yıla göre" "gelecek yılın" daha keskin olan değişimi de dikkat çekiyor.

Turuncu ve görece stabil gösterge ise “hanenin içinde bulunduğu maddi durumu” temsil ediyor.

Beklentilerdeki bozulmanın mevcut durumdan daha çok, geçmiş karşılaştırması ve gelecek belirsizliğiyle özellikle kur atakları gibi “ani” değişimlerin olduğu dönemlerde bozulması da grafiklerin önemli bir göstergesi oluyor.