Üniversite okumanın getirisi azalıyor: Maaş farkı düşüyor!

ÖZDER ŞEYDA UYANIK

Gelirlerdeki erime, alım gücündeki düşüş, enflasyondaki yükselişle tetiklenirken, son yıllarda gelir dağılımındaki bozulmada da farkların açılması verilere yansıyor. Eğitimli ve vasıfsız çalışan ayrımları da giderek ortadan kalkıyor. Orta sınıf bir yandan erirken, dar gelirli kesimin aleyhine işleyen enflasyondaki yükseliş, eğitimli kesimi de büyük oranda etkiliyor.

“Asgari ücret alacaksam ben 4 yıl neden okudum?”

Eğitim politikalarında üniversite eğitimindeki nicelik artışı gelir dağılımındaki değişimlerde de etkili oluyor.

Geçtiğimiz haftalarda CNBC-e katıldığı bir yayında ekonomist Ali Ağaoğlu, bu durumu şu sözlerle ifade etmişti:

“Üniversite mezunuyla vasıfsız işçi arasındaki fark gittikçe azaldığında, birisi çok rahatlıkla şu soruyu sorduğunda verilecek yanıt yok: Ben neden okudum? Veya bu ekspertizi, bu uzmanlığı ben neden 4 yıl dirsek çürüterek edindim. Madem asgari ücret alacaksam veya asgari ücrete bağlanmış endekslenmiş bir ücret alacaksam.”

4 yıl okumanın farkı ortadan kalkıyor

TÜİK Gelir Dağılımı İstatistikleri verilerine göre, Hanehalkı fertlerinin eğitim durumlarına göre yıllık ortalama esas iş gelirlerinde, yükseköğretim mezunlarının yıllık ortalama gelirinin bir okul bitirmeyenlerin gelirine oranı 2006 yılında 3,66 olurken, 2009’da 4,71 ile zirveyi görüyor. 2023’te en düşük seviyeye inerek 2,79 olan oran, 2024 yılında 2,91 oluyor.

4 yıllık bir farkla, yükseköğretim mezunlarının yıllık ortalama gelirinin lise ve dengi okullardan mezun kişilerin gelirine oranı ise 2006 yılında 1,45 olurken, 2013’te 1,77 ile zirveyi görüyor. 2024 yılında bu oran 1,29 seviyesinde görülüyor.

Kadınlarda tablo daha da ilginç

Erkek ve kadınlarda eğitim durumlarına göre kazançların oranına bakıldığında tablo değişiyor. Kadınlarda yükseköğretim mezunu kadınların, bir okul bitirmeyen kadınlara oranla kazancı çok daha yüksek oluyor. 2006 yılından bu yana yayınlanan verilerde, erkeklerde oran 3,38’den yaklaşık 18 yılda 2,61’e gerilerken, kadınlarda 4,49’da 3,66’ya geriliyor.

Yine aynı şekilde erkeklere göre, kadınlar yükseköğretim mezunu olduklarında lise ve dengi okulları bitiren hemcinslerinden daha yüksek oranda kazanç sağlıyor. Üniversite mezunu erkekler lise mezunu erkeklere oranla 1,3 fazla gelir elde ederken, kadınlarda bu oran 1,74 oluyor.

Cinsiyet farkı hala açık

Kadın ve erkeklerin eğitim durumuna göre kazançlarına bakıldığında ise farkın gelirlerin tersine açıldığı görülüyor.

Yükseköğretim mezunu olan yani aynı okuldan mezun erkekler, sıra arkadaşı olan kadınlardan daha fazla kazanıyor. 2006 yılında 1,24 olan erkeklerin kadınların kazancına oranı 2024 yılında 1,38’e çıkıyor.

Bu cinsiyete dayalı gelir dağılımındaki bozulma bir okul bitirmeyenlerde daha açık görünüyor. İlkokulu bitirmemiş bir erkek aynı eğitim düzeyindeki bir kadından 2006 yılında 1,65 seviyesinde daha yüksek oranda kazanırken, günümüzde 2024 yılında bu oran 1,94’e çıkıyor. Kısaca kadın 10 bin TL maaş ya da yevmiye alıyorsa, erkek 19.400 TL alıyor.

Kadınlar asgari ücrete yakın kazanıyor

Yükseköğretim mezunu kadınların kazançlarının asgari ücrete oranı erkeklere oranla daha düşük oluyor. 2006’da erkek yükseköğretim mezunlarının kazançlarının asgari ücrete oranı 2,54 olurken, bu oran 2018 yılında 3’ün üzerine çıkarak zirveyi görüyor. 2024 yılında da üniversite mezunu bir erkek 1,71 asgari ücret alıyor; yani yaklaşık ayda ortalama 29 bin lira seviyesinde kazanıyor.

Kadınlar durum yine daha farklı oluyor. Üniversite mezunu bir kadın 2006 yılında yaklaşık 2 asgari ücret kazanırken, 2018’deki 2,25’in üzerine hiç çıkmıyor ve 2023 yılında neredeyse asgari ücretle eşitleniyor. 2024 yılında ise oran 1,23 yani ortalama 21 bin seviyesinde oluyor.