Türkiye’deki enflasyon karamsarlığı Avrupa ve ABD’de yaşanıyor mu?

Sektörel beklentiler TCMB’nin de yakından izlediği bir enflasyon çıpalaması olurken, uzmanlar hanehalklarının özellikle Türkiye’deki karamsarlığının giderilmesinin gerektiğini söylüyor.

TCMB Başkan yardımcılarından Cevdet Akçay’ın bazı açıklamalarında vurguladığı hanehalklarının enflasyon beklentilerindeki yüksek seviye, tüm dünyada aynı şekilde mi ilerliyor?

TCMB verilerine göre, sektörel enflasyon beklentileri kısaca enflasyonla mücadelede fiyatlama davranışlarını içeren finans profesyonellerinin yer aldığı Piyasa Katılımcı Anketi, üretim alanında yer alanların olduğu Reel Sektör beklentileri ve vatandaşın enflasyonda beklentilerini gösteren hanehalklarının 12 aylık enflasyon öngörüleri Eylül 2024’te gerileme göstermişti.

"Profesyonellerin bu işi anladığı sonucuna varamayız"

TCMB Başkan Yardımcısı Cevdet Akçay, 2024 yılı üçüncü Enflasyon Raporu sunumunda, hanehalklarının 2022 yılında dünyada enflasyonun yükseliş seyrinde daha karamsar kaldığını, bunu da yüksek enflasyon ile bu döneme giren ülkelerde daha da yüksek olduğunu ve hızlı bir iyileşme göstermediğini şu sözlerle anlatmıştı:

"Beklenti kısmı çok önemli. Burada profesyonellerin bu işi anladığı sonucuna varamayız. Hem gelişmiş ve hem de GOÜ bir enflasyon şoku yaşandı. Ortak noktalarda gelmekte olan enflasyon öngörülemedi. Fed de geçici dedi. İkinci ortak nokta ise enflasyon zirveye çıktığında beklentiler karamsarlaşıyor. O hissiyat, beklenti anketlerinde ortalama, bir kısım beklenti bir kısım hissiyat. Düşük enflasyonlu ülkelerde beklenti bileşeni öne çıkıyor. Yüksek enflasyonda olanlarda hissiyat ağırlığı azalmamakta direniyor. Beklenti öne çıkamıyor. Bir de 12 ay sonrasına enflasyon oluşturmaya çalışıyorsunuz. Enflasyon birikmeye başlıyor. 2 bilgi kaynağında geriden gelen bilgi ve öne doğru bilgi, yıllık enflasyon ve yıllıklandırılmış enflasyonda beklenti oluşturuyorsunuz. Düşük ve yüksek enflasyon ekonomilerinde yükseklerde yıllıklandırılımışı kullanmak daha düşük oluyor. Geriye bakma meyliniz daha fazla ve bu ayrışmalar ortaya çıkıyor. Bakın bir beklenti var, biri haklı biri haksız diyemezsiniz. Patikaya ne kadar uyumlu gidilirse o kadar olumlu olacak.”

Vatandaşların beklentileri enflasyonla ne kadar uyumlu?

Türkiye’de vatandaşın enflasyon beklentisinin, enflasyonun seyriyle ne kadar uyumlu olduğuna bakıldığında ise genel olarak daha yüksek seyrettiği grafikte göze çarpıyor.

Avrupa ve ABD’de durum ne?

Avrupa’da Merkez Bankası’nın (ECB) data setlerinde de aynı şekilde geride kalan 12 aylık enflasyon algısı ve gelecek 12 ayda enflasyon beklentilerine bakıldığında, beklentilerin hissedilenden daha düşük kaldığı görülüyor.

ABD’de New York Fed’in 1 yıllık ortalama enflasyon beklentisinde de Avrupa’ya benzer bir görünüm ortaya çıkıyor. 

Yaşlılar enflasyonda düşüşe gençler kadar inanmıyor

Verilerde görülen bir ilginç durum da yaşı daha olgun olan vatandaşların enflasyon konusunda daha karamsar olması. Sosyolojik ve psikolojik olarak da açıklanmaya muhtaç bu durum, ekonominin insan odaklı kısmına da işaret ederken, dünya çapında benzerlik göstermesi de ilgi çekici oluyor.

ABD’de enflasyon beklentilerinin yaşa göre değişimi

Avrupa’da enflasyon beklentilerinin yaşa göre değişimi

Türkiye'de enflasyon beklentilerinin yaşa göre değişimi

Türkiye’de ise bu veri, Koç Üniversitesi ve KONDA Araştırma’nın ortak çalışması olan Türkiye Hanehalkı Enflasyon Beklentisi Anketi (TEBA) tarafında inceleme imkânı sunmuştu. Gruplarda yaş arttıkça enflasyon beklentilerin yükselmesi dikkat çekmişti.

Enflasyon deneyimleri, matematik konusunda eğitim ve bakış açısı farkı ya da yaşın getirdiği bir karamsarlık olup olmadığı bilinmez ancak enflasyondaki düşüşte olgun kişilerin gençler kadar iyimser olmadığının kültürel değil küresel olduğu görüldü.