Türkiye'de ücretler 300 dolara yerleşiyor

Mehmet KAYA

Artan enflasyon, asgari ücrete yılbaşında yapılan yüzde 50 civarındaki artışı eritince, asgari ücret uzun yıllar sonra yeniden bir yıl içinde ikinci kez belirlendi. Özel sektördeki önemli firmalar ara artışları yapmış ya da yapmaya hazırlandığını duyurmuştu.

Toplumun geneline yönelik bir yaklaşım da taraflarca kabul edildi ve asgari ücret arttı. Ancak son yıllarda istihdamın çok büyük bir kısmının, asgari ücret ya da asgari ücrete yakın seviyelerde yapılıyor olması gerçekte son derece “basit bir sosyal koruma aracı” olan asgari ücreti neredeyse “genel ücret” haline getirdi. Örneğin, SGK’nın son nisan ayı bülteninde bildirilen ücretlerin günlük kazanç tutarı, Türkiye genelinde 275,4 TL. Günlük asgari ücret ise 166,8 TL düzeyinde. Böylece asgari ücret ortalama ücretin yüzde 60’ı düzeyine ulaşmış oluyor.

TÜİK Gelir ve Yaşam Koşulları araştırmasına göre ise hanelerin eşdeğer fert geliri, yani hanelerdeki gelir getirmeyen çocuklar vb. yaş gruplarının elenerek kişi başına yıllık gelir hesaplamasında 2021 yılında yıllık ortalama gelir 37 bin 400 TL olarak hesaplandı. Aynı yıl asgari ücret 33 bin 910 TL düzeyinde bulunuyor. TÜİK’in hanenin gelirini hane halkı sayısına doğrudan böldüğü hesaplamada ise 2021 yılında 76 bin 733 TL olarak ortaya çıkıyor. TÜİK, hane gelirine her türlü geliri yani ücret dışı olanak ayni yardımlar, kira gelirleri, sosyal vb. her türlü geliri de dahil ederek hesaplıyor.

Türkiye’de son dönemde yapılan asgari ücret artışlarında dikkat çeken unsur, asgari ücreti 300 doların üzerinde tutmaya yönelik oldu. Ancak gerek ülkedeki sendikalılık oranını düşüklüğü (yüzde 14,3 Ocak 2022) gerekse uzun süredir baskı altındaki ücretlerin, asgari ücretteki birkaç göreli yüksek artışla neredeyse genel ücret ortalamasına yaklaşması bu çabayı gösteriyor. Son yapılan ayarlamayla da asgari ücret 320 doların üzerine çıkmış durumda. Asgari ücretle geçinen kişi sayısına yönelik farklı çalışmalar yapılsa da DİSK tarafından 2021’de 16 milyon dolayında seyreden zorunlu sigortalının 10 milyon dolayındaki kişisinin asgari ücretle geçindiği hesaplanmıştı. Çalışma Bakanlığı açıklamalarında da Türkiye’de çalışanlar içinde asgari ücret alanların sayısının yüksekliğine vurgu yapılıyor. Son açıklanan ücretle asgari ücret alanların sayısının daha da artacağı kabul görüyor. Böylece Türkiye çalışanlarının yüzde 60’ından fazlası 300 dolar seviyelerinde ücret alan bir ekonomik yapıya dönüşecek.

Ücretli çalışanların %46’sı asgari ücret ve altında gelir elde ediyor

DÜNYA’nın farklı bir yaklaşımla hesapladığı 2021 yılı verilerinde de benzer bir sonuca ulaşıldı. TÜİK verilerine göre 2021 de Türkiye’de hane fert gelirinin yüzde 5’lik dilimlerine bakıldığında 5. dilime kadar olan ortalama gelirler, asgari ücretin yıllık tutarına karşılık geliyor. Bu kapsama giren nüfus sayısı 82 milyon 803 bin kişinin yüzde 25 ine, yani 20 milyon 700 bin kişiye denk geliyor. TÜİK 2021 işgücü istatistiklerine göre 15+ yaş grubunda istihdam oranı yüzde 45,2 olarak ölçüldü. Bu yaklaşımla, asgari ücret ve altında gelir elde eden muhtemel kişilerin sayısı 9 milyon 356 bin kişi, istihdamın yüzde 70’i ücretlilerden oluştuğu için yine bu yaklaşımla, ücretli çalışanların yüzde 46’sı asgari ücret ve altında yıllık gelirle geçindiği kabul edilebilir.

Yoksulluk hesapları da etkileniyor

Türkiye’de asgari ücret ile ortalama gelirin birbirine yaklaşması çeşitli yoksulluk hesaplarına da etki ediyor. TÜİK yoksulluk oranlarını matematik olarak hesaplıyor. Buna göre medyan gelirin yani ülkedeki gelir düzeylerinin ortasının yarısı kadar gelir elde edenlerin oranını yüzde 14,2, yüze 60’ı kadar gelir elde edenleri yüzde 20,9 olarak ölçtü. TÜRK-İŞ ise yoksulluk ve açlık sınırını günlük kalori ihtiyacı ve asgari aile giderleri üzerinden hesaplıyor. TÜRK-İŞ Araştırma Birimi, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimler Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü hesaplamalarına göre yetişkin erkek için 3500, yetişkin kadın için 2300, 15-19 yaş grubundaki erkek çocuk için 3200 ve 4-6 yaş grubundaki çocuk için 1600 kalori sağlamak üzere oluşturulan gıda listesinin sahadan bedellerinin aylık olarak toplanmasıyla açlık sınırı hesaplanıyor. Bunlara ilave olarak ailenin eğitim vb. giderleri hesaplanmasıyla da yoksulluk