Türkiye, ikinci çeyrekte yüzde 21,7 büyüdü

Şebnem TURHAN

Türkiye ekonomisi bu yıl ikinci çeyrekte yüzde 21,7 büyüyerek, 1999 yılından itibaren açıklanan yeni serideki en yüksek büyüme rakamına ulaştı. Pandeminin en yoğun yaşandığı ve ekonomide tam kapanma önlemlerinin uygulandığı geçen yıl ikinci çeyrekte Türkiye yüzde 10,4 küçülmüştü. Hem geçen yılki çift haneli küçülmenin baz etkisi hem de ihracat, sanayi ve iç tüketimdeki canlılık Türkiye ekonomisinin bu yılın ikinci çeyreğinde yüzde 21,7’lik büyüme performansını göstermesini sağladı.

İkinci çeyrekteki güçlü büyümenin ardından ekonomistlerin 2021 yıl sonu büyüme beklentilerini yüzde 8-9,5 arasında şekilleniyor. Her ne kadar ikinci çeyrekte birinci çeyreğe göre büyümenin yüzde 0,9 ile sınırlı kalması aynı zamanda sanayide ve tarımda yavaşlama olması bu yılın son iki çeyreğinde büyümede hafif bir ivme kaybına işaret etse de, hizmetler sektöründeki canlanmayla yılsonu beklentilerinin karşılanması öngörülüyor. Türkiye ekonomisi yüzde 21,7’lik büyümesiyle de dünyanın ikinci çeyrekte en hızlı büyüyen ilk üç ülkesi arasında yer almayı başardı.

Kişi başı milli gelir 9.150 dolara çıktı

TÜİK verilerine göre birinci çeyrekte Türkiye ekonomisinin büyüklüğü TL bazında cari fiyatlarla geçen yılın aynı çeyreğine göre yüzde 52,4 artarak 1 trilyon 581 milyar 120 milyon lira oldu, dolar bazında ise ekonominin büyüklüğü 765 milyar 138 milyon dolar olarak hesaplandı. Gayri safi yurtiçi hasılanın ikinci çeyrek değeri cari fiyatlarla dolar bazında 188 milyar 566 milyon dolar gerçekleşti. Kişi başı milli gelir ise ikinci çeyrek itibariyle hesaplandığında 9 bin 150 dolara yükseldi.

TÜİK’in üretim yöntemiyle hesabına göre tarımda üretim hızı yavaşladı. Bu yıl ikinci çeyrekte tarımda üretim artışı yüzde 2,3 olurken ekonomik büyümeye katkısı da 0.11 puanda kaldı. Öyle ki geçen yıl ikinci çeyrekte tüm pandemi etkisine rağmen tarım sektörü yüzde 5,4 büyüme göstermişti. Gıda enflasyonundaki hızlı seyir göz önüne getirildiğinde tarımdaki ivme kaybı endişe verici. 

Yatırımlar ne kadar değişti (%)
İnşaat	12,2
Makine teçhizat	35,2
Diğer aktifler	1,9
Üretilmiş mali olmayan aktifler	20,3

Büyümeye üçte bir katkı sanayiden

Geçen yılın ikinci çeyreğinde yüzde 15,9 küçülme yaşayan sanayi üretimi bu yıl ikinci çeyrekte yüzde 40,5 ile güçlü bir büyüme performansına imza attı. Böylece toplam büyümeye sanayi üretiminin katkısı 7.5 puana yaklaştı. Yani yüzde 21,7’lik büyümenin neredeyse üçte biri sanayi üretiminden geldi. Sanayide son iki çeyrekte biraz ivme kaybı beklentisi var. Zaten ekonomik büyümenin de üçüncü ve dördüncü çeyrekte frene basması öngörülüyor. Yine geçen yıl ikinci çeyrekte yüzde 17, 7 küçülen imalat sanayi de bu yıl ikinci çeyrekte yüzde 43,4 büyüme gösterdi.

İnşaat sektörü de geçen yıl ikinci çeyrekte yüzde 5,4 küçülmüştü bu yılın ilk çeyreğinde yüzde 3,3 büyüyen inşaat bu büyüme performansını ikinci çeyrekte de sürdürdü ve yüzde 3,1'lik büyümeye imza attı. İnşaatta toparlanma biraz daha yavaş oluyor.

Büyümeye 2. çeyrekte kim ne kadar katkı verdi ?
	Artış (%)	Etkisi (puan)
ÜRETİM
Tarım	2,30	0,11
Sanayi	40,50	7,47
İmalat sanayi	43,40	6,46
İnşaat	3,10	0,23
Hizmetler	45,80	8,92
Bilgi-iletişim	25,30	0,89
Finans, sigorta	-22,70	-1,73
Gayrimenkul	3,70	0,35
İdari destek hizmet	32,40	1,56
Kamu yönetimi	8,50	1,01
Diğer hizmet	32,30	0,56
Vergi-sübvansiyon	7,90	-0,98
HARCAMA
Vatandaşın tüketimi	22,90	13,66
Devletin tüketimi	4,20	0,67
Toplam yatırımlar	20,30	5,37
İhracat	59,90	10,78
İthalat	19,20	-3,85
Stoklar	-	-5,63

 
Hizmetler sektöründe güçlü performans

Ekonomide kapanmanın en büyük darbeyi yiyen sektörlerin başında hizmetler geliyor. Hizmetler sektörü geçen yıl ikinci çeyrekte yüzde 26,7 küçülmüştü. Bu yıl her nisan ve mayıs aylarında kısmi kapanma önlemleri devrede olsa da hizmetler sektöründe ikinci çeyrekte büyüme yüzde 45,8 seviyesinde oldu. Bu hızlı büyümenin Türkiye ekonomisine katkısı ise 8.92 puan olarak hesaplandı. Hizmetler sektöründe üçüncü çeyrekte çok daha iyi bir performans bekleniyor. Tam açılmanın yaşanmasıyla birlikte öncü göstergeler hizmetlerdeki güçlü seyri ortaya koyuyor. 

Pandeminin teknolojik ürünlere yönelik talebi artırması ve bunun sürekli bir seyir göstermesi bilgi iletişim sektöründe büyümenin de sürdürülebilir bir seviyede olmasını sağlıyor. Geçen yıl ikinci çeyrekte de yüzde 11,6 büyüyen bilgi-iletişim sektörü bunun üzerine bu yıl ikinci çeyrekte yüzde 25,3 büyüme gösterdi. Sektörün ekonomik büyümeye katkısı da 0.89 puan oldu.

Finansta son iki çeyrekte de fren bekleniyor

Geçen yıl ikinci çeyrekte ekonominin çok daha sert daralmasını engelleyen sektör finans sektörüydü. Parasal genişleme ve düşük faizli kredi kampanyalarıyla geçen yıl ikinci çeyrekte finans sektörü yüzde 32,7 büyümüştü. Bu yıl ise geçen yıl kasımdan bu yana sürdürülen normalleşme adımları sektörün ikinci çeyrekte yüzde 22,7 küçülmesini getirdi. Ekonomik büyümeyi finans sektörü 1.73 puan frenledi. Özellikle tüketici kredilerinde temmuzda başlayan makroihtiyati tedbirler ve halen daha büyümenin sürmesinin getirdiği endişe ile yeni tedbirlerin devreye girmesinin beklenmesi finans sektörünün bu yılın son iki çeyreğinde de ekonomiye negatif etkide bulunması öngörülüyor.

Gayrimenkul sektörü yüzde 3,7 büyürken idari destek ve hizmet faaliyetleri sektöründe yüzde 32,4’lük büyüme görüldü. Geçen yıl sektör yüzde 17,5 küçülmüştü. Kamu yönetimi, eğitim, sağlık sektöründe ise yüzde 8,5 büyüme 1 puanlık katkı sağladı.

Vatandaşın tüketimi büyümenin temeli

Geçen yıl pandemi etkisiyle vatandaşın tüketimi yüzde 9,2 küçülmüştü. Bu yılın ikinci çeyreğinde yüzde 22,9’luk büyüme Türkiye ekonomisinin ikinci çeyrekteki yüzde 21,7’lik büyümesinin neredeyse yüzde 63’ünü vatandaşın tüketimi sağladı. Vatandaşın tüketiminin ekonomik büyümeye katkısı 13.66 puan oldu. Üçüncü çeyrekte hem açılmanın etkisi hem de enflasyon kaygısıyla vatandaşın tüketimindeki güçlü seyrin sürmesi muhtemel. Ancak son çeyrekte kredi daralmasının da etkisiyle vatandaşın tüketimi de frene basabilir.

Yatırımlar ne kadar değişti (%)
İnşaat	12,2
Makine teçhizat	35,2
Diğer aktifler	1,9
Üretilmiş mali olmayan aktifler	20,3

 
Makine teçhizat yatırımları dikkat çekiyor

Devletin tüketimi geçen yıl ikinci çeyrekte ekonomiyi ayakta tutan alanlardan biriydi. Bu yıl ikinci çeyrekte yüzde 4,2 büyüdü ve 0.67 puan katkı sağladı. Toplam yatırımlarda güçlü seyir sürüyor. Yüzde 20,3 büyüyen yatırımlar 5.37 puanlık katkı sağladı. Yatırımların ayrıntısına bakıldığında makine ve teçhizat yatırımlarında yüzde 35,2’lik büyüme dikkat çekici. Bu güçlü yatırım iştahı son dört çeyrektir sürüyor makine teçhizatta. İnşaat ise toparlanma çabasında bu yıl ikinci çeyrekteki büyümesi yüzde 12,2 oldu.

Dış ticaretin net katkısı 6.9 puan

İkinci çeyrekte yine geçen yılın kötü bazı nedeniyle ihracatta yüzde 59,9’luk büyüme sağlandı. Bu 10.78 puanlık bir katkıya işaret ediyor. İthalatta ise büyüme yüzde 19,2 küçültücü etkisi ise 3.85 puan. Böylece ikinci çeyrekte dış ticaretin büyümeye net katkısı 6.93 puan olarak hesaplandı. İhracatta son çeyrekte biraz ivme kaybı görülüyor. İthalatta ise kredilere yönelik makroihtiyati tedbirlerin etkisi görülebilir. Dış ticaretin olumlu etkisinin üçüncü ve dördüncü çeyrekte ivme kaybıyla da olsa sürmesi bekleniyor.

Vatandaşın otomobil aşkı sürdü

Vatandaşın tüketiminde ise dayanıklı tüketim mallarındaki artışın oldukça yüksek ivmeyle sürdüğü görülüyor. Otomobil dayanıklı tüketimde vatandaşın en büyük talebini oluşturan mallardan biri. Dayanıklı tüketimde büyüme yüzde 75,6 oldu. Yarı dayanıklı mallarda da kısmi kapanmaya rağmen ertelenen talebin devreye girmesinin etkisi büyük. Yüzde 81,2’lik büyüme yaşandı yarı dayanıklı tüketim malı harcamalarında. Dayanıksız tüketim malları yüzde 33,5 arttı ve hizmetler sektörü harcamaları da yüzde 49,3’lik büyüme gösterdi.

Yılsonu beklentilerine yukarı yönlü revizyon

Analistler beklentilere paralel gelen ikinci çeyrek büyüme verilerine rağmen 2021 yıl sonu ekonomik büyüme beklentilerine yukarı yönlü revizyonlar yaptı. Reuters’a konuşan Bürümcekçi Araştırma ve Danışmanlık Kurucu Ortağı Haluk Bürümcekçi "Temmuz-ağustos öncü göstergeleri de ekonomik aktivitenin üçüncü çeyrekte ivmesini koruduğunu göstermiştir. Bu doğrultuda yüzde 7,7 düzeyinde olan 2021 yılı büyüme tahminimizi yüzde 9,3 olarak revize ederken, bu tahmin üzerindeki risklerin halen yukarı yönde olduğunu düşünmekteyiz" dedi.

Prof. Dr. Erhan Arslanoğlu da yılsonu büyüme beklentisini yüzde 8,5-9,5 aralığına yükselttiğini söyledi. Tera Yatırım Başekonomisti Enver Erkan, "Hane halkı talebine baktığımız zaman enflasyonu besleyen resim devam edecek gibi görünüyor. Öncü göstergelerin şu ana kadar çizdiği tablo üçüncü çeyrekte de benzer bir etki ile karşılaşacağımız ortaya koyuyor. Üçüncü çeyrek öncü göstergelerine bakınca yıllık büyümeye pozitif katkı gelmeye devam edecek gibi gözüküyor" dedi. Erkan yıllık büyümenin yüzde 8 civarı olmasını beklediğini de belirtti.