Türkiye ekonomisi 2022 yılında yüzde 5.6 büyüdü

Ali Orhan Yalçınkaya

Türkiye ekonomisi 2022 yılının son çeyreğinde yüzde 3.5 oranında büyürken, yıllık büyüme yüzde 5.6 oldu. Geçtiğimiz yıl büyümeyi tüketim sürükledi.

Ekonomideki “reel” büyüme eğilimini gösteren mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış GSYH bir önceki çeyrekte yüzde 0.1 daralırken, son çeyrekte yüzde 0.9 büyümeye döndü.

Büyümenin Kaynakları

Ekonomideki büyümenin, tüketim kaynaklı olduğu görülüyor. Nitekim tüketim harcamaları büyümeye 11.6 yüzde puan katkı verirken bunun 10.3 yüzde puanı özel tüketimden, 1.2 yüzde puanı ise kamunun tüketim harcamalarından geldi. Geçtiğimiz yılın ilk çeyreğinde 2.9 yüzde puan, ikinci çeyreğinde 2.7 yüzde puan ve üçüncü çeyrekte 0.6 yüzde puan ile büyümeye pozitif katkı veren net ihracat ise son çeyrekte 0.8 yüzde puan ile yedi çeyrek sonra büyümeyi aşağıya çekti.

Yatırım harcamaları büyümeyi 0.6 yüzde puan katkı verirken, stok değişimi 5.6 yüzde puan ile büyümeyi aşağıya çeken bir diğer faktör oldu. 

Tüketim

Özel tüketimin detaylarında, dayanıklı malların tüketimi yüzde 16.5 oranında artarken (3.Ç: yüzde 22.8), yarı dayanıklı malların tüketimi yüzde 14.2’den yüzde 10.8’e, dayanıksız malların tüketimi ise yüzde 29.5’ten yüzde 18.7’ye yavaşladı. İlk çeyrekte yüzde 23.6 düzeyinde ikinci çeyrekte yüzde 26.8’e hızlanan, üçüncü çeyrekte yüzde 22.4’e yavaşlayan hizmetler ise son çeyrekte yüzde 16.5 artışa geriledi.

Yatırım

Bir önceki çeyrekte yüzde 0.8 oranında daralan yatırım harcamaları 2022 yılı son çeyrekte yüzde 2.6 artış kaydetti. Gayrisafi sabit sermaye oluşumunun detaylarında son beş çeyrektir daralan inşaat yatırımları (3.Ç: yüzde –20.3) son çeyrekte yüzde 0.3 ile artışa dönerken, bir önceki çeyrekte yüzde 14.6 artan makine ve teçhizat yatırımları yüzde 2.3 artışa yavaşladı. Benzer şekilde bir önceki çeyrekte yüzde 21.1 artan diğer aktiflerin de bu dönemde yüzde 14.4 artışa yavaşladığı görülüyor. 

Üretim Yöntemiyle Büyüme

Üretim tarafından GSYH’ye baktığımızda ise bir önceki çeyrekte yüzde 7.0 büyüyen hizmetler sektörü son çeyrekte yüzde 8.6 büyürken, büyümeye de 2.1 yüzde puan katkı verdi. Hizmetler sektörü altında finans ve sigorta faaliyetleri yüzde 13.4 ile en fazla büyüyen sektör oldu. Hizmetler sektörünü yüzde 2.0 büyüme ile inşaat sektörü izlerken büyümeye 0.1 yüzde puan katkı verdi. Geçtiğimiz yılın ilk çeyreğinde yüzde 1.5, ikinci çeyrekte yüzde 2.0 küçülen tarım sektörü üçüncü çeyrekte yüzde 2.3 büyümüştü. Son çeyrekte sektörün yüzde 0.3 ile tekrar daraldığını görmekteyiz. Bir önceki çeyrekte yüzde 2.3 büyüyen sanayi sektörü ise son çeyrekte yüzde 0.3 küçülerek büyümeyi 0.6 yüzde puan aşağıya çekti.

Kişi Başı Gelir

2020 yılında 717.1 milyar dolara kadar gerileyen GSYH 2021 yılında 807.1 milyar dolara, kişi başına gelir ise 8.600 dolardan 9.592 dolara yükselmişti. 2022 yılında GSYH 905.5 milyar dolar olurken, kişi başına gelir de 10.655 dolar oldu.

Büyümenin Refah Etkisi

İşgücü ödemelerinin cari fiyatlarla Gayrisafi Katma Değer içerisindeki payı geçen yılın son çeyreğinde 25.7 iken 2022 yılı son çeyrekte yüzde 25.2’ye gerilerken, sermayenin payı yüzde 57.5’ten yüzde 56.7’ye geriledi. 

Son olarak deflatör ile ilgili olarak da bir şeyler söylemek gerekiyor: Ekonomideki reel büyümenin ne kadarının fiyat artışlarından kaynaklandığını, deflatöre bakarak anlayabiliyoruz.

2022 son çeyrek itibariyle deflatörün yüzde 99.1 düzeyinde olduğunu görmekteyiz. Son çeyrek TÜFE endeksi ortalamasının yıllık değişimi yüzde 77.4, ÜFE ortalamasının yıllık değişimi ise yüzde 127.7 oldu. Bu da deflatörün bu iki endeksin ortalamasına yakın bir seviyede belirlendiğine işaret ediyor. Bilindiği üzere TÜFE ithal mal ve hizmetleri de kapsarken, GSYH deflatörü yurt içinde üretilen mal ve hizmetleri kapsamaktadır. Deflatörün düşük belirlenmesi halinde, reel büyüme olduğundan daha yüksek çıktığını akılda bulundurmak gerekiyor.