Teşvikli yatırımlarda tüm zamanların rekoru kırıldı

Hüseyin GÖKÇE - ANKARA

2022’de teşvikli yatırımlar önceki yıla göre yüzde 43 artarak 578,6 milyar liraya yükseldi. Bu tutar teşvikli yatırımlarda tüm zamanların rekoru olarak kayda geçti. Teşvik belgesine bağlanan proje sayısı yüzde 8 artarak 13 bin 653 olurken, öngörülen istihdam yüzde 4 azalarak 357 bin 75’e geriledi. Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürü Dr. Mehmet Yurdal Şahin, teşvik belgeli yatırımlarda 2022 yılını ve Aralık ayını EKONOMİ’ye değerlendirdi:

Aralık ayında 2.062 adet Yatırım Teşvik Belgesi düzenlendi. Düzenlenen belgelerin öngörülen sabit yatırım tutarı toplam 84,7 milyar TL, öngörülen istihdamı ise 53.933 kişi. Aralık ayında düzenlenen Yatırım Teşvik Belgelerinin 1.987 adedi yerli firmalar, 75 adedi yabancı sermayeli firmalar tarafından alındı.

Yerli firmalara düzenlenen Yatırım Teşvik Belgelerinde öngörülen toplam sabit yatırım tutarı 80,1 milyar TL olup, toplam içindeki payı %95 olarak ölçüldü. 2022 yılı Aralık ayında düzenlenen Yatırım Teşvik Belgeleri, 2021 yılı Aralık ayına göre; belge adedi açısından yüzde 1,6 oranında azalış, sabit yatırım tutarı açısından yüzde 26 oranında artış ve öngörülen istihdam açısından yüzde 33,6 oranında azaldı. Aralık ayında sabit yatırım tutarı 5,7 milyar lira ve 19 bin 873 kişilik istihdam öngören 308 adet Tatırım Teşvik Belgesinin tamamlama vizesi yapıldı.

Tüm zamanların rekoru

2022 yılında, belge adedi ve öngörülen sabit yatırım tutarı açısından tüm zamanların rekoru kırıldı. Öngörülen sabit yatırım tutarı toplam 578,6 milyar TL olan ve 357.075 kişiye istihdam sağlayacak 13.653 adet Yatırım Teşvik Belgesi düzenlendi. 2022 yılında düzenlenen Yatırım Teşvik Belgelerinin 13.218 adedi yerli firmalar, 435 adedi yabancı sermayeli firmalar tarafından alındı. Yerli firmalara düzenlenen Yatırım Teşvik Belgelerinde öngörülen toplam sabit yatırım tutarı 534,6 milyar TL olup, toplam içindeki payı yüzde 92 oldu. 2022 yılında düzenlenen Tatırım Teşvik Belgeleri 2021 yılına göre, belge adedi açısından yüzde 8 oranında artış, öngörülen toplam sabit yatırım tutarı açısından yüzde 43 oranında artış, öngörülen istihdam açısından yüzde 4 düşüş gösterdi.

Yatırımların yüzde 59,4’ü ‘yeni’

2022 yılında düzenlenen 13.653 adet belgenin, 8.623 adedi komple yeni yatırım niteliğinde olup, toplam sabit yatırım tutarının yüzde 59,4’ünü oluşturdu. Tevsi yatırımları ise 4.051 adet ile sabit yatırım tutarının yüzde 30,2’sini oluşturuyor. Diğer mahiyetlerdeki (modernizasyon, entegrasyon ve ürün çeşitlendirme) yatırımlar için, toplam sabit yatırım tutarının yüzde 10,4’ünü oluşturan 979 adet belge düzenlendi. 2022 yılında Bölgesel Destek Sınıfı’nda yer alan yatırım teşvik belgeleri, belge adedinin yüzde 78’ini, öngörülen toplam sabit yatırım tutarının yüzde 76’sını ve öngörülen istihdamın yüzde 84’ünü oluşturarak, oldukça yüksek paylarla ilk sırada bulunuyor. Genel Destek Sınıfı’nda düzenlenen Yatırım Teşvik Belgeleri, belge adedi açısından yüzde 21,3, sabit yatırım tutarı açısından yüzde 23 ve öngörülen istihdam açısından yüzde 15 pay ile Bölgesel Destek Sınıfı’ndan sonra ikinci sırada yer alıyor.

47 adet stratejik yatırım belgesi

Cari açığın azaltılması, ithal ikame ürünlerin üretiminin teşvik edilmesini amaçlayan Stratejik Yatırımlar Destek Sınıfı kapsamında 2022 yılında 47 adet Yatırım Teşvik Belgesi düzenlendi. Bu belgelerde öngörülen toplam sabit yatırım tutarı 6,2 milyar TL ve öngörülen istihdam 3.074 kişi. Bu belgelerin 3,3 milyar TL tutarında ve 2.537 kişilik istihdam öngören 40 adedi Teknoloji Odaklı Sanayi Hamlesi kapsamında düzenlendi. 3305 sayılı Kararla belirlenmiş olan öncelikli yatırım konularında yapılması planlanan yatırımlar, Bölgesel-Öncelikli Yatırım Destek Sınıfı’nda değerlendirilmekte ve 5. Bölgeye verilen bölgesel destek unsurları ile destekleniyor. Bölgesel Destek Sınıfı’nda düzenlenen yatırım teşvik belgelerinin alt başlıklar itibariyle dağılımında belge adedi açısından yüzde 71,2 pay ile Bölgesel Destek Sınıfı ilk sırada yer alıyor. Bunu sırasıyla yüzde 18,3 pay ile Bölgesel- Alt Bölge Destek Sınıfı ve yüzde 10,5 pay ile Bölgesel-Öncelikli Destek Sınıfı takip ediyor.

Proje bazlı yatırım tutarı 201 milyar lirayı aştı

Nasıl ki üretim yöntemleri son dönemlerde kitlesel üretimden ihtiyaca özel üretime doğru evrilmekteyse, yatırımların ihtiyaç duyduğu destekler de yatırımcıların ihtiyaçlarına uygun biçime getirilmesi gerekiyor.

Ekonomimiz açısından özel önemi haiz, mevcut veya gelecekte ortaya çıkabilecek ihtiyaçlarını karşılayacak, stratejik ürünlerde arz güvenliğini sağlayacak, dışa bağımlılığı azaltacak, teknolojik dönüşümü sağlayarak yenilikçi, Ar-Ge yoğun ve katma değerli üretim yapısına geçişi hızlandıracak yatırımlar için yatırımcıların ihtiyaçlarına uygun destek çözümleri üretiliyor. Bunu gerçekleştirebilmek için 2016 yılında altyapısı hazırlanan ve sonraki yıllarda başarı ile uygulanan ve uygulanmaya devam eden proje bazlı yatırım teşvik sistemini hayata geçirdik.

Bugüne kadar 60 yatırımın kamuoyunda süper teşvik olarak da bilinen proje bazlı teşvik sistemi kapsamında desteklenmesi için Cumhurbaşkanı Kararı yayımlandı.

2022 yılında proje bazlı yatırım teşvik sistemi kapsamında desteklenmesine karar verilen proje sayısı ise 10’ dur. Söz konusu 10 projenin öngörülen toplam yatırım tutarı 201,3 milyar TL ve öngörülen istihdamı ise 5.697 kişi. Bu yatırımlar arasında, ülkemiz imalat sanayisi için kritik girdi özelliğine sahip kimyasallar, savunma sanayimizin millileşmesine katkı sağlayacak yatırımlar, elektrikli araç sistemlerine yönelik yatırımlar ve doğalgaz madenciliği gibi hayati yatırımlar yer alıyor. Proje bazlı yatırım teşvik sisteminin kamuoyunda bilinirliğinin artmasına paralel olarak talepler de giderek artıyor.

Doğu ve Güneydoğu’da 124 bini aşkın istihdam

2022 yılında düzenlenen yatırım teşvik belgelerinin bölgesel dağılımında 1. Bölge belge adedi, sabit yatırım tutarı ve istihdam açısından ilk sırada yer almaktadır. Özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu illerinde istihdam artışı sağlamak, teşvik sisteminin önemli hedefl erinden biridir. Geçtiğimiz yıllarda olduğu 6. Bölge öngörülen istihdam açısından %26 pay ile yine 2. sırada yer aldı. 2022 yılında Doğu ve Güneydoğu Anadolu illerinin yer aldığı 5. Bölge ve 6. Bölgede öngörülen istihdam toplamı 124.768 kişi olup, toplam öngörülen istihdamın %35’ini oluşturdu. Bölgesel Destek Sınıfı kapsamında 6. Bölgeye sağlanan teşvik unsurları, 6. Bölgede emek yoğun sektörlere yapılan yatırımlarda önemli bir artış sağlıyor. Bu kapsamda 6. Bölgede Giyim Eşyası İmalatı konusunda düzenlenen Yatırım Teşvik Belgelerinde öngörülen istihdam ( 58.289 kişi), toplam 6. Bölge Yatırım Teşvik Belgelerinde öngörülen istihdamın %63’ünü oluşturuyor.

2022 yılında düzenlenen Yatırım Teşvik Belgelerine bölgeler itibariyle bakıldığında genel olarak, her ne kadar 1. Bölge yüksek bir pay ile öne çıksa da, Yatırım Teşvik Belgelerinin diğer bölgeler açısından dengeli bir dağılıma sahip olduğu, tüm bölgelerin yatırım talebinin canlı olduğu görülüyor.

İlk sırada imalat sektörü geliyor

Belge adedi açısından imalat sektörü %64 (8.655 adet belge) pay ile birinci sırada yer almaktadır. İmalat sektörünü %21 (2.899 adet belge) ile enerji sektörü, %10 (1.398 adet belge) ile hizmetler sektörü, %3 (397 adet belge) ile tarım sektörü ve %2 (304 adet belge) ile de madencilik sektörü takip ediyor.

İmalat sektörü, öngörülen toplam sabit yatırım tutarı içinde %60 (346,5 milyar TL) ve öngörülen istihdam içinde de %77 (276.679 kişi) pay ile ilk sırada yer alıyor.

2022 yılında Yatırım Teşvik Belgesi düzenlenen ilk 5 il 

İstanbul, belge adedi ve istihdam açısından ilk 5 il arasında ilk sırada, sabit yatırım tutarı açısından ikinci sırada yer alıyor. İstihdam açısından ilk 5 il sıralamasında İstanbul’u sırasıyla Diyarbakır, Ankara, İzmir, ve Bursa takip ederken, bu illerde yapılan yatırımlar, emek yoğun sektörlerin öne çıktığını gösteriyor.

71,3 milyar liralık tamamlama vizesi 2022 yılında yatırım yerinde inceleme ve tespit yapmak suretiyle 3.337 adet Yatırım Teşvik Belgesinin tamamlama vizesi yapıldı. Tamamlama vizesi yapılan belgelerin toplam sabit yatırım tutarı 71,3, milyar TL ve gerçekleşen istihdamı 163.719 kişi oldu.

3.9 milyarlık ödeneğin tamamı yatırımcılara kullandırıldı 2022 yılı için Genel Müdürlüğümüze ait Cari Transferler harcamaları kapsamında toplam 3,9 milyar TL ödenek tahsis edilmiş olup, söz konusu ödenekten sigorta primi destekleri için 2,4 milyar TL, faiz veya kâr payı desteği için 1,1 milyar TL, nitelikli personel desteği için 207 milyon TL ve enerji desteği için 174 milyon TL destek ödemesi yapılarak, 2022 yılında tahsis edilen ödeneğin tamamı yatırımcılara destek ödemesi olarak kullanılmıştır.

SEKTÖRLERDE ÖNE ÇIKAN YATIRIMLAR

● 2022 yılında Yatırım Teşvik Belgesi düzenlenen alt sektörler açısından İmalat Sektöründe; Makine ve Teçhizat, Tekstil Ürünleri, Gıda ve İçecek İmalatı, Metal Eşya Sanayi, Giyim Eşyası, Plastik ve Kauçuk Ürünleri ve Mobilya,

Hizmetler Sektöründe; Turizm, Depolama ve Ambarlama, Eğitim ve Sağlık Yatırımları,

Madencilik Sektöründe ;Taş Ocakçılığı ve Metal Cevheri Madenciliği öne çıkıyor.

Önceki yıllarda Avrupa ve ABD’de Asya'ya olan bağımlılığın azaltılması, yakından tedarik, tedarik güvenliği ve tedarik çeşitlendirmesi gibi eğilimlerin güçlenmesi özellikle Makine ve Teçhizat İmalatı, Giyim Eşyası İmalatı ve Mobilya İmalatı sektörlerinde önemli talep artışlarına neden oldu. Bu taleplerinin karşılanmasına yönelik artan yatırımlar, bu sektörlerde düzenlenen Yatırım Teşvik Belgelerinde de artışa yol açtı. Pandemi sonrasında diğer ülkelerde yaşanan tedarik sorunları sonrasında mevcut sanayi altyapısı, üretim tecrübesi, kalitesi ve özellikle coğrafi k konumundan kaynaklı lojistik avantajıyla özellikle Avrupa ülkeleri kaynaklı siparişlerde ön plana çıkan ülkemiz, bu avantajını 2022 yılında da korudu. Üst segmentteki ürünlerin üretiminde kaliteli üretim ve tecrübesi olan firmaların yoğunluğuyla ön plana çıkan 1 ve 2. Bölge, Makine ve Teçhizat İmalatında düzenlenen belge adedi açısından %85 pay aldı. Makine ve Teçhizat İmalatında 2022 yılında 32,7 milyar TL tutarında 1.325 adet belge düzenlendi. Bu belgeler kapsamında 18.202 kişi ilave istihdam sağlanması öngörüldü. Sektörde 2022 yılında 22,7 milyar ABD Doları ihracat rakamına ulaşılarak, 2021 yılına göre %9,2 artış kaydedildi. Makine ve Teçhizat İmalatını 905 adet belge ile Tekstil Ürünleri İmalatı, 880 adet belge ile Gıda Ürünleri ve İçecek İmalatı ve 819 adet belge ile Metal Eşya Sanayii izledi.

Giyim eşyası ihracat odaklı büyüme performansı kazandı

İhracat odaklı büyüme performansı kazanan Giyim Eşyası İmalatı Sektöründe de, 2022 yılında düzenlenen 779 belge kapsamında, 10,9 milyar TL toplam sabit yatırım ve 107.881 ilave istihdam öngörüldü. 2022 yılında sektörde 19,5 milyar ABD Doları ihracat rakamıyla bir önceki yıla göre %6,5 oranında artış kaydedildi. Sektörde yaşanan gelişmede ülkemizde uygulanan yatırım teşvik sisteminin 3, 4, 5 ve 6. Bölgedeki (özellikle 6. Bölge) üretim maliyetlerini uzak doğudaki üretim maliyetleri ile hemen hemen eşit hale getirmesinin de önemli bir payı var. Son yıllarda önemli ihracat artışı gösteren bir diğer sektör olan mobilya sektöründe de 2022 yılında 5,3 milyar dolar ihracat tutarına ulaşıldı. Mobilya sektöründe düzenlenen 465 belge kapsamında yapılması öngörülen 7,2 milyar TL tutarındaki yatırımla 9.659 ilave istihdam oluşması öngörüldü.