Teşvikli yatırımlar 2023’te sert fren yaptı

Hüseyin GÖKÇE

Geçen yıl teşvik belgeli yatırımlar önceki yıla göre yüzde 11,3 azalarak 1 trilyon 253 milyar liraya geriledi. Teşvikli yatırımlar kapsamında yaratılan istihdam da 345 bine düştü. Sektörel bazda en yüksek azalış yüzde 92,7 ile İliç’te yaşanan toprak kaymasıyla gündeme gelen madencilik sektöründe yaşandı.

2023’te yüzde 64,77 enfl asyona rağmen teşvik belgeli yatırımlar önceki yıla göre yüzde 11,3 azalarak 1 trilyon 413 milyar liradan 1 trilyon 253 milyar liraya geriledi. Teşvikli yatırımlar kapsamında yaratılan istihdam ise 360 binden 345 bine indi. Sektörel bazda en yüksek azalış İliç’te yaşanan toprak kaymasıyla gündeme gelen madencilik sektöründe yaşandı. Madencilik yatırımları yüzde 92,7 azalarak 22 milyar 487 milyon liraya geriledi. Buna karşılık enerji yatırımları yüzde 91,7’lik artışla 261 milyar 606 milyon liraya yükseldi. Bir kişinin istihdam edilmesi için gerekli yatırım miktarı 3 milyon 919 bin liradan 3 milyon 631 bin liraya geriledi.

Seçim döneminden bu yana Türkiye’de yatırım, üretim ve ihracata dayalı bir ekonomik model uygulamasına rağmen, teşvik belgeli sabit yatırımlarda istenilen seviyele ulaşılamadı. Üstelik yüzde 64,77’lik enfl asyon ve yatırım adedindeki artışa rağmen, 2023 yılında teşvik belgesine bağlanan yatırım tutarı önceki yıla göre yüzde 11,3 oranında azalarak 1 trilyon 413 milyar liradan 1 trilyon 253 milyar liraya geriledi.

Pandemide belge sayısı iki katına çıkmıştı

2019 yılında 5 bin 402 belge düzenlenirken, bu belgeler kapsamında 594 milyar 796 milyon liralık yatırım taahhüdü verilmişti. Teşvik belgeli yatırım sayısı takip eden yıl iki katına çıktı ve o tarihten bu yana artışını sürdürdü. 2020’de 881 milyar 538 milyon liralık yatırım öngören 10 bin 134 belge düzenlendi. 2021’de belge sayısı 12 bin 474’e sabit yatırım tutarı 917 milyar liraya çıktı. 2022 yılında ise belge sayısı 12 bin 474’ten 13 bin 527’ye sınırlı artış yaşarken, teşvikli yatırım tutarı yüzde 54.1’lik artışla 1 trilyon 413 milyar liraya yükseldi.

Buna karşılık deprem felaketinin yaşandığı 2023 yılında teşvik belgeli yatırımlar önceki yıla göre yüzde 11.3 azalarak 1 trilyon 413 milyar liradan, 1 trilyon 253 milyar liraya geriledi. Düzenlenen belge sayısı ise 13 bin 527’den 15 bin 761’e çıktı.

Yatırımlar istihdama katkı sağlamadı

Teşvik belgeli yatırımlar kapsamında oluşturulan istihdam da 2023 yılında geriledi. 2019’da 197 bin 802 kişilik istihdam taahhüdü verilirken, 2020’de bu sayı 300 bin 324’e, 2021’de 370 bin 841’e geriledi. Teşvikli yatırımlarda taahhüt edilen istihdam sayısı 2022 yılında 360 bin 751’e, 2023’te ise 345 bin 191’e indi.

YENİ YATIRIMLARIN PAYI AZALDI

Geçen yıl teşvik belgesine bağlanan yatırımlarda yeni yatırımların payı azalırken, tevsi(tamamlama, yenileme) yatırımların payı artış gösterdi. Yeni yatırımların payı yüzde 70,2’den yüzde 67,3’e gerilerken, tevsi yatırımlarının payı yüzde 21,9’dan yüzde 26’ya çıktı.

MADEN YATIRIMLARI BIÇAK GİBİ KESİLDİ

Toplam yatırımın yüzde 11,3 azaldığı 2023 yılında madencilik sektörü yatırımlarının da adeta bıçak gibi kesilmesi dikkat çekti. Erzincan’ın İliç ilçesinde yaşanan toprak kaymasıyla kamuoyunda tartışılmaya başlanan maden yatırımları önceki yıla göre yüzde 92,7’lik azalışla 308 milyar 503 milyon liradan, 22 milyar 487 milyon liraya indi. Aynı dönemde imalat sanayi yatırımları yüzde 7 azalarak 747 milyar liradan 694 milyar liraya, tarım yatırımları da yüzde 0,6 azalarak 17 milyar 84 milyon liraya geriledi. Hizmetler sektöründeki yatırım yüzde 26,1 artarak 204 milyar liradan 257 milyar liraya çıktı. Enerji yatırımları ise yüzde 91,7’lik yüksek oranlı bir artışla 136 milyar liradan 261 milyar liraya yükseldi.

YABANCI YATIRIMIN PAYI ARTTI

Teşvik belgeli yatırımlar içinde yabancı sermayeli firmaların yaptığı yatırımların tutarı miktar olarak az olmakla birlikte, bunların toplam yatırımlar içindeki payı geçen yıl artış gösterdi. 2022 yılında toplam yatırımların yüzde 9’unu yabancı sermayeli firmalar yaparken, bu oran 2023 yılında yüzde 11,6’ya yükseldi.

KİŞİYE İSTİHDAM MALİYETİ 3 MİLYON 631 BİN LİRA

Teşvik belgeli yatırımlar kapsamında sabit yatırım tutarına göre taahhüt edilen istihdamdan yola çıkılarak yapılan hesaplamalara göre 1 kişilik istihdam oluşturmak için gerekli olan yatırım maliyeti 3 milyon 919 bin liradan 3 milyon 630 bin liraya geriledi. Sektörel bazda yapılan değerlendirmede ise emek yoğun sektörlerdeki istihdam maliyeti ile enerji sektörü istihdam maliyeti arasında çok yüksek fark oluştuğu gözlendi. 1 kişilik istihdam için en az yatırım ihtiyacı imalat sektöründe bulunuyor. İmalatta 2 milyon 551 bin lira yatırım ile 1 kişiye istihdam sağlandı. 1 kişilik istihdam için gerekli yatırım tutarı tarımda 2 milyon 739 bin lira, hizmetlerde 4 milyon 506 bin lira, madencilikte 5 milyon 172 bin lira oldu. İstihdamın diğer sektörlere göre çok sınırlı olduğu enerji sektöründe ise 1 kişiye istihdam için gerekli yatırım tutarı 50 milyon 425 bin lira olarak hesaplandı.