Sudan’da toprak kiralama; 8 yıllık macera

Ali Ekber YILDIRIM 

Sudan Egemenlik Konseyi Başkanı Abdulfettah El-Burhan’ın Ankara’yı ziyareti, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ı ziyareti ile Türkiye’nin Sudan’da toprak kiralaması konusu bir kez daha gündeme geldi.

Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay, Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Burhan başkanlığında gerçekleşen temaslar sonucunda Sudan'da ilk etapta 100 bin hektarlık alanın yani 1 milyon dönüm tarım arazisinin işletmeye alınmasıyla ilgili görüş birliğine varıldığını açıkladı. Oktay, şunları söyledi: “Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğünün (TİGEM) pilot çiftlik projesi öncülüğünde bu alanda başlatılacak tarımsal üretim işbirliği, Türk iş insanlarımız için Sudan'da önemli bir yatırım fırsatı sunarken aynı zamanda Sudan'a istihdam, tarımsal teknoloji ve gıda arz güvenliği gibi alanlarda katkı sağlayacaktır.”

Sudan’da toprak kiralamanın 8 yıllık hikayesi

— AKP Hükümeti, Her dönem Sudan’a özel ilgi gösteriyor. Özellikle tarım konusunda bu ülkeyle işbirliği için çalışmalar yıllardır sürdürülüyor. Türkiye’nin Sudan’da arazi kiralama girişimi 2013 yılında Mehdi Eker’in bakanlığı döneminde başladı.

— Sudan’da 99 yıllığına 780 bin 500 hektar tarım arazisi kiralandı. Bu arazilerde hem devlet hem özel sektör tarımsal üretim yapacak diye duyuruldu. 

Ortak şirket kuruldu

— Bakanlar Kurulu’nun 9.11.2015 tarih ve 2015/8234 sayılı kararı ile onaylanan ” Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Sudan Cumhuriyeti Hükümeti Arasında İkili Tarımsal İşbirliği ve Ortaklığına İlişkin Anlaşma”ya dayanarak “Türk Sudan Uluslararası Tarım ve Hayvancılık Anonim Şirketi kuruldu. Şirket sermayesinin yüzde 80’i, Tarım Bakanlığı Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğüne, yüzde 20’si Sudan’a ait.

 — Türkiye-Sudan Ticaret ve Ekonomik Ortaklık Anlaşması Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 24 Aralık 2017 tarihinde Sudan’a gerçekleştirdiği ziyaret sırasında dönemin Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekçi ve Sudan Cumhuriyeti Ticaret Bakanı Hatim El Sir Ali tarafından imzalandı.

— Nisan 2019’da Sudan’da darbe ile yönetim devrilince, Türkiye’nin bu ülkedeki tarımla ilgili faaliyetleri belirsizlik sürecine girdi.

— 2019’da Sudan ile imzalanan Ekonomik Ortaklık Anlaşması bir kez daha toprak meselesini gündeme getirdi. 

İthalat tavizleri verildi 

— Türkiye Büyük Millet Meclisi Dışişleri Komisyonu’nun 4 Aralık 2019’da Komisyon Başkanı Volkan Bozkır başkanlığındaki toplantıda “Türkiye Cumhuriyeti ve Sudan Cumhuriyeti Arasında Ticaret ve Ekonomik Ortaklık Anlaşmasının Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna ve Anlaşmanın Eklerine İlişkin Değişikliklerin Cumhurbaşkanınca Doğrudan Onaylanmasına Yetki Verilmesine İlişkin Kanun Teklifi” ele alındı.

— Tarımda 802 ürün için taviz verildi

Ticaret Bakanlığı Uluslararası Anlaşmalar ve Avrupa Birliği Genel Müdürü Hüsnü Dilemre’nin 4 Aralık 2019’daki toplantıda verdiği bilgiye göre; Sudan’dan ithal edilecek 802 tarım ürününde gümrük vergilerini kaldırmayı taahhüt etti. Bu ürünler Sudan’dan tarım ürünleri ithalatımızın yüzde 8’ine, 3.5 milyon dolara denk geliyor. 35 adet üründe ise gümrük vergilerinde yüzde 50 oranında indirim taahhüt edildi. Buna karşılık olarak Sudan tarafı, ticarete konu olan hem sanayi hem tarım ürünlerinin yüzde 87’sinde ülkemize taviz vermeyi taahhüt etti. Söz konusu ürünler Sudan’a ihracatımızın yüzde 55’ine denk geliyor. 

İthal edilecek tarım ürünleri ve miktarları

Sudan’dan ithal edileceği taahhüt edilen bazı ürünler ve miktarları; 50 bin büyükbaş hayvan , 2 bin küçükbaş hayvan, 8 bin ton et, 2 bin ton tereyağı, 2 milyon adet yumurta, 500 ton bal, 5 bin ton patates, 5 bin ton domates, bin ton sarımsak, 2 bin ton üzüm, her biri 5 biner ton olmak üzere buğday, arpa, yulaf, mısır ve 2 bin ton buğday unu. 

— Sudan ile bir kez daha toprak kiralama konusu gündemde. Bir yandan “toprak kiralıyoruz, orada üretim yapılacak” demek, diğer tarafta tavizlerle ithalat yapmak çiftçi açısından kabul edilebilir bir durum değil. 
Türkiye’nin öncelikle kendi çiftçisini destekleyerek kendi topraklarında üretim yapılmasını sağlamalı. 

Ayrıca, ister ülke bazında isterse şirket bazında olsun, bir başka ülkenin arazisini kiralayıp veya satın alarak tarımsal üretim yapmanın o ülkedeki halka haksızlık olduğunu da vurgulamamız gerekiyor. Bugün açlık yaşanan Afrika’da, arazilerin başka ülkeler veya şirketler tarafından kullanıldığını unutmayalım.