Sigarada artan 'kod' bedeli nedeniyle ihracat düşüyor

Mehmet Hanifi GÜLEL / İSTANBUL

Türkiye’nin son 12 aylık ihracatı kasım ayı itibarıyla 253 milyar doları aşması ve ihracatta rekor seviyelere erişildiği bir dönemde, sigara ürünlerine uygulanan görünmez koddaki fahiş fiyat artışı, ihracatta pazar kayıplarına yol açtığı ifade ediliyor.

2015 yılında yayımlanan Tütün Mamulleri ve Alkollü İçkilerde Bandrollü Ürün İzleme Sistemi Genel Tebliği uyarınca, Türkiye’de ihraç edilmek üzere üretilen tütün mamullerinin de ürün izleme sistemine alındığını ve bu ürünlerde ihraç ürün kod uygulamasına geçildiğini vurgulayan yetkililer, 2019 yılı sonunda yapılması planlanan Bandrollü Ürün İzleme Sisteminin Kurulması ihalesi iptal edilerek, bandrol üretim ve uygulama sorumluluğu 2020 yılının başında Hazine ve Maliye Bakanlığı Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü’ne (Darphane) verildiğini, Darphane’nin bu sorumluluğunu da Tebliğ çerçevesinde belirlenen yetkili bir firmaya devrettiği belirtildi. Bu devrin ardından, 2020 yılı eylül ayında yüzde 300, 2021 ve 2022 Ocak aylarında da sırasıyla yüzde 25 ve yüzde 80 oranındaki fiyat artışları sonucunda 2022 yılı ocak ayı itibarıyla kodların bedeli 2020 yılının aynı dönemine göre 9 kat arttı.

Kodun maliyetteki payı % 4’e çıktı

Bu yılın kasım ayında Yİ-ÜFE’deki değişimin bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 84,4 olması ve sene sonu itibarıyla yıllık Yİ-ÜFE’deki artışın iki kat olması bekleniyor. Endüstrinin ihracat kod bedeli maliyetinin 2023’ün başında buna göre bir artış daha yapılırsa, ihracat kod fiyatının artış oranı 2020 Eylül ayına göre 20 katı bulacağı belirtiliyor. Başka bir deyişle, ihraç edilen 1 milyar adet sigaraya karşılık 2020 başında 0,3 milyon TL ödenirken, 2023 yılında bu maliyet 6,6 milyon TL’yi aşacağını vurgulayan sektör temsilcilerince Türkiye’nin rekabet gücünün olumsuz etkilenmemesi için yasa dışı tütün ticaretini engellemede beklenen kadar etkili olmayan kod uygulamasının tamamen kaldırılması gerektiği belirtiliyor.

Tebliğ çerçevesinde ihraç edilecek sigaralara uygulanacak kodların ücreti, 2019 sonuna kadar sigaraların fabrika çıkış maliyetinin yüzde 1’inden bile azken 2022 yılı itibariyle yıllık Yİ-ÜFE artışı sonrasında söz konusu ücretin toplam üretim maliyetindeki payı yüzde 4’e ulaştı. İhraç ürünlerine uygulanan görünmez kod, ihracat üretimi için rekabet edilen başka hiçbir ülkede olmadığından, ülkenin rekabet gücü olumsuz etkileniyor. Başka bir deyişle, ihraç ürünlere uygulanan kod bedelindeki artış, üretimin başka ülkelere çekilmesine ve ihracatta kayıplara yol açıyor.

Sigara ihracatı baskı altında

2020 öncesinde 500 milyon dolar seviyelerine yaklaşan sigara ihracatı, 2020’de yüzde 8, 2021’de ise yüzde 20,6 gerileyerek 342 milyon dolar seviyesine geldi. 2022 yılın ilk 10 ayında 333 milyon dolar oldu. Türkiye’nin 2023 yılı bütçe teklifinde yatırım, üretim, istihdam, ihracat ve büyüme başlıkları öne çıkmasına rağmen, mevcut uygulamanın ihracatı artırma hedefiyle uyumlu olmadığı açık. Bu doğrultuda, sigara ihraç kodlarında yapılacak olumlu bir düzenleme, tütün mamulleri ihracatının üzerindeki baskıyı azaltacak ve Türkiye’nin hedeflerine ulaşmasına katkı sağlayacak.

Öte yandan Ukrayna-Rusya savaşı nedeniyle tedarik zincirlerinde yaşanan kesintiler nedeniyle 2022 yılının ilk 10 ayında sigara ihracatı, bir önceki yılın aynı dönemine göre artış gösterdi. Sektör temsilcileri, bu geçici durumun kalıcı bir avantaja dönüştürülmesi için kod uygulamasının kaldırılmasında yarar olduğunu söylediler.

Dernekten Ticaret Bakanı Muş’a mektup: 2023’te kod bedeli 200 milyon TL’ye ulaşacak

Tütün Sanayicileri Derneği, sigarada kod maliyetinin düzeltilmesi için Ticaret Bakanı Mehmet Muş’a mektup yazdı. Mektupta kısaca şunlara yer verildi: "2023 Ocak ayında bandrol ve ihraç kod bedellerinin, TÜİK’in bir önceki yıl için belirlenen yıllık Yİ-ÜFE oranında artırılması öngörülmektedir. Temmuz ayı itibarıyla yüzde 70,04 olarak gerçekleşen Yİ-ÜFE artışının, aralık ayı sonunda yüzde 90 seviyesine tırmanacağı tahmin edilmektedir. İhraç kod bedellerindeki çok yüksek artışlara ilaveten bu seviyedeki bir zammın yansıtılması halinde, aynı kodların bedeli 2020 Eylül ayına kıyasla 17,2 katına çıkacaktır. Bu durumda, 2022’de endüstrinin 100 milyon TL’nin üzerinde olduğu tahmin edilen ihracat kod bedeli maliyetinin 2023 yılında yaklaşık 200 milyon TL’ye ulaşacağı tahmin ediliyor. Bu artışlar ülkemizde ihraç amaçlı üretilen tütün mamullerinin maliyetini önemli ölçüde artırmış, ülkemizin uluslararası pazarlarda rekabet gücünü olumsuz etkileyerek üretimin başka merkezlere çekilmesi neticesinde ihracatta kayıplara yol açmaya başlamıştır. 2019 yılında 49,1 milyar adet olan endüstri sigara ihracatı, 2021 yılında yüzde 28 azalarak 35,6 milyar adede gerilemiştir. 2022 yılında ihracat üretimi çevre ülkelerdeki üretim kısıtları nedeniyle geçici olarak ülkemize kaydırılmış olsa da artan talebi ülkemizde tutmak için rekabetçiliğimizi korumamız büyük önem arz etmektedir. Kod ücretlerinin artmaya devam etmesi ise Dernek üyesi firmalarımızın ihracat amaçlı üretimlerinin yeniden başka ülkelere taşınmasına neden olacaktır. Bu çerçevede, uluslararası ticarette ülkemizde üretim yapan firmaların rekabet gücünü azaltan ve çok yüksek maliyet artışlarına maruz bırakan ihracatta kod uygulamasının kaldırılarak, ülkemizin uluslararası piyasada rekabetçiliğinin arttırılmalı."