Sanayide yurtdışı iştahı arttı

İMAM GÜNEŞ – İSTANBUL

Son yıllarda Türk şirketlerinin yurt dışına yaptığı yatırımlar, küreselleşme stratejilerinin bir parçası olarak ivme kazanıyor. Özellikle stratejik pazarlara yapılan bu yatırımlar, emek yoğun sektörlerde iç piyasada üretim maliyetlerinin artmasıyla daha cazip hale geliyor. Şirketler, rekabet gücünü artırmak ve yeni pazarlara açılmak amacıyla yatırımlarını bu doğrultuda yönlendiriyor.

Küresel çapta dijitalleşme ve yeşil ekonomiye geçiş trendleri, tedarik zincirlerindeki dönüşümler, politik belirsizlikler ve jeopolitik çatışmalar da Türk şirketlerinin yurt dışı yatırımlarında belirleyici faktörler arasında. Bu tür stratejik yatırımlar, şirketlerin büyüme planlarının bir parçası olarak global pazarlarda daha rekabetçi olmalarını sağlarken, yeni iş fırsatlarını da beraberinde getiriyor.

Türk şirketleri önemli yatırımlara imza atıyor

Son yıllarda Türk şirketleri, Mısır gibi stratejik ülkelerdeki yatırımlarını artırarak sektörel çeşitlilik sağlıyor. Mısır’da beyaz eşyadan tekstile, lojistikten turizme birçok alanda yatırımları bulunan şirketler arasında Arçelik, Evyap, Hayat Holding, LC Waikiki, Şişecam, Temsa, Yeşim Tekstil, Eroğlu Holding, Şahinler Holding ve Yıldız Holding öne çıkıyor.

Türkiye’nin en geniş küresel üretim ağlarından birine sahip Beko, Mısır’da 46’ncı fabrikasını açarak üretim yaptığı ülke sayısını 14’e çıkardı. Tekstil sektöründe güçlü bir oyuncu olan Eroğlu Global Holding, Mısır’da 40 milyon dolarlık yatırımıyla hayata geçirdiği fabrika Ocak 2025’te faaliyete geçecek, tesiste 2,750 kişilik istihdam sağlanması hedefleniyor. Hayat Kimya da yaklaşık on yıldır faaliyet gösterdiği Mısır’da 2024 sonuna kadar 55 milyon dolarlık yatırım planlarını duyurdu. Amerika kıtasına hızlı bir giriş yapan Konukoğlu Ailesi’nin ASKO Holding’i, taşınabilir asansör üreticisi Hy-Brid Lifts ve Kanada merkezli traktör üreticisi Buhler’i satın alarak dikkatleri üzerine çekti. Öte yandan, Gedik Holding, Hindistan’daki yatırımını genişletme kararı aldı ve bu ülkeyle birlikte Azerbaycan, Birleşik Arap Emirlikleri ve Sırbistan gibi pazarlarda büyüme stratejilerine ağırlık veriyor.

Cezayir başta olmak üzere 3 kıtada sahip olduğu 20’nin üzerindeki tesisiyle Türkiye’nin önde gelen demir çelik üreticilerinden Tosyalı Holding, Afrika’daki varlığını güçlendirmek adına Senegal’de 200 milyon dolarlık bir yatırım yaparak çelik ve haddehane tesisi inşa etmeyi planlıyor. Şirket, Avrupa ve Amerika’daki olası satın almalarla da global varlığını genişletmeyi amaçlıyor.

Sanayicilerin yurt dışı yatırım iştahı arttı

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) Uluslararası Yatırım Pozisyonu verilerine göre, yurt içinde yerleşiklerin yurt dışına yaptığı doğrudan yatırımlar 2022’de 4,9 milyar dolar seviyesindeyken, 2023 yılında 5,7 milyar dolara yükseldi. Yatırımların yüzde 60,5’ini Avrupa’ya yapılan yatırımlar oluştururken, Hollanda ve ABD sırasıyla yüzde 25 ve yüzde 23,3 ile en çok yatırım yapılan ülkeler arasında bulunuyor. Son beş yılda sanayi sektörüne yapılan yurt dışı yatırımlarda da önemli bir artış gözleniyor. 2019 yılında 5 milyar dolar seviyesinde olan sınai yatırımlar, 2023 yılında yaklaşık 10,3 milyar dolara yükselerek Türk sanayicilerinin küresel pazarlarda genişleme çabalarının bir yansıması olarak öne çıkıyor.

2.146 firmanın sermayesi 57,9 milyar dolara ulaşıyor

Ticaret Bakanlığı’nın Yurt Dışı Yatırım Anketi-2024 raporuna göre, Türkiye’de yerleşik gerçek ve tüzel kişilerin yurtdışında gerçekleştirdikleri 2 bin 146 yatırımın 31 Aralık 2023 itibarıyla sermaye pozisyonu 57,9 milyar dolar olarak tespit edildi. Yurtdışı yatırımların dağılımı incelendiğinde, toplam 2 bin 146 yatırımın 828’i Avrupa Birliği ülkelerinde, 457’si Diğer Avrupa Ülkeleri olarak gruplandırılan Birleşik Krallık, Rusya Federasyonu, Balkan ülkeleri, EFTA üyeleri ve Doğu Avrupa ülkelerinde bulunuyor. Diğer Asya Ülkelerinde 233, Kuzey Amerika’da 223, Yakın ve Ortadoğu Asya Ülkelerinde 213, Kuzey Afrika’da 81, Diğer Afrika Ülkelerinde 61, Okyanusya ve Kutup Bölgesi’nde 22, Orta Amerika ve Karayipler Bölgesi’nde 17, Güney Amerika’da ise 14 adet yatırım var. Fas, Tunus, Libya, Cezayir ve Mısır’ı içeren Kuzey Afrika bölgesi tüm yatırımlar içinde yüzde 3,7 paya ve 2,2 milyar dolar sermaye pozisyonuna, Gürcistan ve Azerbaycan gibi komşu ülkeler ile Ortadoğu ve Körfez ülkelerini içeren Yakın ve Ortadoğu Asya Ülkeleri ise yüzde 3,2’lik bir paya ve 1,8 milyar dolar sermaye pozisyonuna sahip.

Yurt dışında sağlanan istihdam 187 bini aştı

Türkiye’de yerleşik gerçek ve tüzel kişilerin yurtdışı yatırımları sektörel olarak incelendiğinde, AB Ülkeleri grubunda finans ve sigorta faaliyetleri ön plana çıkıyor. Bu sektörü ulaştırma ve depolama, gıda içecek ve tütün ürünleri imalatı, insan sağlığı ve sosyal hizmet faaliyetleri ile bilgi ve iletişim sektörleri takip ediyor. Yurtdışındaki Türk yatırımlarında sağlanan istihdam da 2023 yılında yüzde 5,9 artarak 176 bin 827’den 187 bin 256’ya yükseldi.

Romanya doydu, Polonya iştahlı

EKONOMİ’ye açıklama yapan DEİK Yurt Dışı Yatırımlar İş Konseyi Başkanı Kübra Orakçıoğlu Kazan, Türk şirketlerin yurt dışı yatırım trendlerini değerlendirdi. Mobilya ve ev tekstili sektörleri ABD’de büyürken, yatak üretiminde Çin ve Japonya’ya yatırımların arttığını kaydeden Kazan, şu bilgileri verdi: “Afrika’da demir-çelik, liman işletmeciliği ve enerji yatırımları hız kazanırken, Romanya’da doygunluk gözleniyor. Polonya ise Avrupa Birliği’nin üretim üssü olma potansiyeliyle Türk yatırımcıların radarında. 2025’te yatırımlarda temkinli bir büyüme öngörüyoruz. Dünyada bir durağanlaşma da var. AB, resesyon ve borçlanma sürecinde olduğu için yatırımlar yavaşlayacaktır. Finans ve yapay zeka merkezli yatırımlar ise öne çıkacak.”

Mücevher sektörü, altına getirilen kota nedeniyle rekabet gücünü kaybederek geçen yıl yatırıma başladığı Dubai’den sonra şimdi de Mısır’a yöneldi. Mücevher İhracatçıları Birliği Başkanı Burak Yakın, süreçle ilgili basına verdiği demeçlerde Mısır’a yatırım planları hızla arttığını, vergi avantajları ve serbest ticaret anlaşmalarının cazip olduğunu belirtti. Diğer yandan, mobilya sektörü de Mısır’da yatırım hazırlıklarına başlarken, bu konuda desteği pazara hakim olan Türk firmaları sağlıyor.

Konfeksiyon ve tekstil: İyi ki Mısır’a gittik

Akdeniz Hazır Giyim ve Konfeksiyon İhracatçıları Birliği (AHKİB) Başkanı Gürkan Tekin: “Mısır’daki devrim öncesinde konfeksiyon ve tekstil sektöründe ciddi bir yatırım olmuştu. Türk şirketleri olarak Mısır’da çok güçlü bir üretici pozisyonundayız. Son yıllarda da firmalar kapasitelerini büyütüyor. ABD’ye sıfır gümrükle ürün satmak büyük avantaj sağlıyor. Biz de firma olarak 2016 yılında Mısır’a yatırım yaptık. ‘İyi ki gittim’ diyorum. Gitmeseydik muhtemelen küçülürdük.”

Makine ve otomotiv Romanya’da büyüyor

Makine İhracatçıları Birliği (MAİB) Başkanı Kutlu Karavelioğlu: “Dünyada yerelleşme akımı var. Yerel bir firma olabilmek için de o ülkeye yatırım yapmanız lazım. Firmalarımız uzun zamandır Romanya’da yatırım yapıyor. Özellikle otomotiv sektörü bu ülkedeki yatırımlarını artırınca yan sanayi olarak makine sektörü de varlığını güçlendirdi. Makine sektörü %75 yerlilik oranına sahip. Ancak bugünler, ithalata dayalıysan rahat, yerliysen o kadar zor geçiriyor.

İtalya'da gıda, Kuzey Afrika’da tarım yatırımları arttı

Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) Tarım Kurulu Başkanı Melisa Tokgöz Mutlu: “Gıda sektöründeki firmalar yatırımda ağırlıkla Avrupa’yı tercih ediyor. Çikolata, şekerleme üreticileri İtalya’ya odaklanıyor. Ayrıca Romanya’da da yatırımlar var. Kuzey Afrika’da toprak satın alanlar, işleme yapanlar firmalarımız mevcut. Bu yatırımlar son 2-3 senedir artışta. Küresel bir marka olma hedefi, düşük maliyetli üretim, uygun iklim koşulları yatırımda öne çıkan etkenler. Ayrıca Avrupa’da AB menşeli ürün satmak büyük bir avantaj. Bu da yatırımda etken.

Kuzey Afrika’da “müşteri ile ortak yatırım”

Ev ve Mutfak Eşyaları Sanayicileri ve İhracatçıları Derneği (EVSİD) Başkanı Talha Özger: “Artan maliyetlerden kaynaklı firmaların yurt dışına yatırım yaptıklarını görüyoruz. Ancak mutfak eşyaları bakımından bu işi başka ülkelerde yapmak mümkün değil. Plastik ürünler ağırlıklı olmak üzere işbirliği yatırımları var. Bir firmamız, Fas’ta mal sattığı üreticisi ile ortak yatırım yaptı. Mısır’da bir iştah var. Bizim asıl içerideki yapısal sorunlarımızı çözmemiz önemli. Üretimin devam etmesini istiyorsak üreticilerin sorunlarına çözüm bulmamız lazım.”

AB'de iş yapma kolaylığı, Mısır’da ucuz iş gücü

Sanayicilerin yatırımları, globalleşme ve düşük maliyetli iş gücü gerekçeleriyle değişiyor. Avrupa’nın en büyük kablo rakoru üreticisi Bimed’in Yönetim Kurulu Üyesi Mustafa Mertöz de yatırım gerekçelerini iş yapma kolaylığı olarak açıkladı. Mertöz, AB sınırlarında üretimin, KDV ve termin avantajlarıyla tercih edildiğini, yerel teşviklerin de etkili olduğunu belirtti. Hazır giyim ve tekstilde Türk şirketlerinin hâkim olduğu Mısır ise düşük maliyetli üretim ve ABD’ye sıfır vergi avantajıyla yatırımcıları çekiyor. Sanayiciler, buradaki Türk firmalardan rehberlik alarak yatırımlarını yönlendiriyor.

3 yıl içindeki yatırım planlarında zirvede ABD var

PwC’nin araştırmasına göre, şirketlerin önümüzdeki üç yıl içerisinde yeni yatırım planladıkları ülkelere bakıldığında ilk 4’te yüzde 19’luk pay ile ABD, yüzde 15 ile Almanya ve yüzde 7 ile Rusya ve Çin yer alıyor. Mevcut yatırımlarda ön plandaki ülkeler de gelecek üç yılda muhtemel destinasyonlar olarak yerlerini koruyor. ABD ve AB dışında kalan ve diğer kategorisi içerisinde belirtilen destinasyonlar arasında Fas, Kazakistan, Brezilya, Suudi Arabistan, Meksika ve Hindistan yer alıyor. Türk yatırımcılar, küresel arenada son dönemde ön plana çıkan gelişmekte olan ülkeleri de yatırım için planlarına dahil ediyor.