Otoyol ve köprü zamları enflasyona ne kadar etki edecek? Ekonomistler yorumladı...

ÖZDER ŞEYDA UYANIK

Akaryakıt ücretleri kadar taşımacılık, lojistik maliyetleri de her kalem ürün ve hizmet fiyatı üzerinde etkili oluyor. 

Enflasyonla mücadelede bütçede görülen açık bir yandan tartışılmaya devam ederken, 2023 ve 2024 yıllarında yaşanan seçim süreçleri, 2023’te yaşanan deprem felaketleri bütçede ağırlığını hissettirmeye devam ediyor.

Tasarruf tedbirlerinin verimliliği de tartışmaların ana konusu olurken, talebin kısılmasıyla sağlanmaya çalışılan enflasyondaki gerileme, yıl ortasında asgari ücrete zam yapılmamasıyla sürdü. Kamu tarafından yapılan zamlar da bu süreçte ilgi çekiyor.

Doğal gaza gelen yüzde 38’lik zam sonrasında, köprü ve otoyol ücretlerinin artması da ekonomistlerin gündemine yerleşti. Ortalama zam oranı yüzde 39 olurken, yılbaşından bu yana yapılan 3. zam olması da yorumlarda vurgulandı. Enflasyona etkisi ise ekonomistlerin yorumlarının odak noktası oldu.

“Enflasyon beklentilerini düşürüp, enflasyon ataletini nasıl kıracağız?”

Prof. Dr. Ali Hakan Kara, karşılaştırma içeren bir paylaşımla zamları yorumladı. Kara, “İlk 7 ay faiz hariç bütçe harcamaları yıllık artışı yüzde 89” derken, “Köprü geçiş ücretlerine 10 aylık zam yüzde 190-288 arasında. 2025 enflasyon hedefi yüzde 14” dedi.

Dr. Barış Esen, enflasyondaki beklentilerin iyileşmemesine işaret ederek, “Bu kamu zamları ile enflasyon beklentilerini düşürüp, enflasyon ataletini nasıl kıracağız?” yorumunu yaptı.

“Zam yapılmazsa bütçe açıkları, zam yapılırsa enflasyon artacak”

Prof. Dr. Uğur Emek, “Dün akşam yapılan köprü/otoyol zamlarından sonraki son durumu hesapladım. Bu projeler bütçedeki kara deliklerin bir örneğidir. Zam yapılmaz ise bütçe açıkları daha da artacak. Zam yapılırsa da enflasyon artacak. ‘Kırk katır mı istersin kırk satır mı?’” ifadelerini kullandı.

“’Merkez Bankası'nın enflasyon tahmini ile uyumlu artış’ hikayesi”

Uğur Gürses, sosyal medya paylaşımında, “Köprü ve otoyollara kabaca yüzde 39'luk zam yapılmış. Sorarsanız "Merkez Bankası'nın enflasyon tahmini ile uyumlu artış" hikayesi anlatılacak. Ancak bu zam, yılın üçüncü zammı. Örneğin Osmangazi köprüsü geçiş ücreti son zamla yüzde 39 artarken, 2024 yılbaşına göre yüzde 91 artmış oldu. Boğaz köprülerinde de son zamla yüzde 37.5'luk artış yapılmış. Oysa 2024 yılbaşı ücretine göre artış yüzde 120. Kimse çıkıp da "hedefle uyumlu" martavalı anlatmasın...” dedi.

“Türkiye'de eski bir gelenektir. Sonucu enflasyonun yeni bir platoya yerleşmesidir”

Prof. Dr. Yalçın Karatepe, “Köprü ve otoyol geçiş fiyatlarına zam yapmışlar. İktidar yönettiği ve yönlendirdiği her şeyin fiyatına zam yapıyor, asgari ücret hariç” diyerek ücretlere işaret etti.

Doç. Dr. Orhan Karaca, “2 seçim nedeniyle köprü geçiş ücretini 2 yıl boyunca sabit tutan hükümet, bu yılın başında 1 ve yerel seçim sonrasında da 2 zam birden yaparak enflasyonla aradaki farkı kapatmakla kalmadı öne bile geçti. TÜİK verilerine göre Ocak 2022 ile Temmuz 2024 arasındaki birikimli enflasyon yüzde 213,7 olarak hesaplanıyor ve bu oran ağustos ayında muhtemelen yüzde 223 dolayında bir yere gelir. Son zamla birlikte aynı dönemde köprü geçiş ücreti ise yüzde 300 artmış oldu. Seçim öncesinde tutulan kamu zamlarının seçim sonrasında fazla fazla yapılması Türkiye'de eski bir gelenektir. Bunun sonucu da genellikle enflasyonun eski seviyesine dönmeyip yeni bir platoya yerleşmesi olur” dedi.

“Enflasyon hedefinize halkı inandıramazsınız”

Prof. Dr. Serap Durusoy, MB bu ayki enflasyon artışında yönetilen ve yönlendirilen fiyatların etkisi olduğunu söylemişti. İşte yine bir artış. Yol ve köprü geçiş ücretlerine yeni zam. Siyasi otoritenin enflasyon düşecek söylemleriyle çelişen uygulamaları beklentilerin yönetilmesini de basarisiz kılıyor” şeklinde paylaşım yaptı.

Prof. Dr. Evren Bolgün, “Köprü ve otoyol geçiş tarifesine yüzde 210, HGS'ye 4 ayda yüzde 145 zam yaptığınızda yüzde 38 TÜFE 2024 sonu, yüzde 14 TÜFE 2025 sonu enflasyon hedefinize halkı inandıramazsınız!” dedi.

“Kamu zamlarının gelir dağılımını bozucu etkisi büyük”

Prof. Dr. Elif Binhan Yılmaz da “Yap-İşlet-Devret modeli ürünü köprü geçiş ücretlerine 3 ay içinde ikinci büyük zam (%39-41 arası). Yeni tarifeye göre Çanakkale 1915 (585 TL), Osmangazi (555 TL) ve YSS (70 TL). Sadece köprüler değil, özel şirketlerin işlettiği otoyol ve köprülerin bağlantı yollarının ücretleri de arttı, fatura daha da kabarık olacak. Ayrıca KGM’nin 15 Temmuz Şehitler ve FSM köprüleri geçiş ücretleri de 33 TL’ye çıktı. 16.8.2024 saat 00:00’da geçerli olacak ancak daha önce son dakikalarda geçişler yavaşlatılmıştı ve tepkilere neden olmuştu doğal olarak. Bu zamlar enflasyonda ağustos ayında beklenen olumlu baz etkisini azaltır, yıl sonu enflasyon tahmini ise 31.10.2024’teki 4. Enflasyon raporunda büyük olasılıkla korunamaz. Ek olarak lojistik maliyetlerinin artışı yeni zamları tetikleyicidir. Giderek sıklaşan aralıklarla gelen doğalgaz, elektrik, yol, köprü gibi kamu zamlarının gelir dağılımını bozucu etkisi büyük. En önemlisi de hem yoksullaştırıcı hem de yaşam maliyetindeki artış ile bezdirici etkisinin varlığı. O nedenle gelir dağılımı sorunlarının farklı boyutları da görünür hale gelir” diyerek zamları yorumladı.

Prof. Dr. Mehmet Şişman, “Köprü geçiş tek yön; Aralık 2023 8,5 lira, 2024 15 Ağustos 33 lira. Yüzde 288 artış olmuş. Bu enflasyon artış hızı düşer mi?” diye sordu.