Merkez’in düşük maliyetli kredileri 2023’te hızlı arttı

Şebnem TURHAN

Merkez Bankası’nın düşük maliyetli kredilerinde artış 2023 yılında hız kazandı. 2022 sonunda TL ve yabancı para cinsi kredilerin büyüklüğü 265 milyar lira seviyesinde iken 2023 sonunda rakam 445 milyar liraya yükseldi. En dikkat çeken ise TL cinsi kredilerin miktarının ikiye katlanması oldu.

Merkez Bankası, reel sektörün özellikle de döviz kazandırıcı faaliyette bulunan şirketlerin finansman ihtiyacının parasal sıkılaştırma döneminde daha düşük maliyetle karşılanması için kredi kanallarını açtı. Özellikle seçim sonrasında reeskont limitlerinin artırılması ve maliyetin sınırlandırılması ile 2023 yılında TL cinsi düşük maliyetli krediler ikiye katlanırken, geçmiş yıllarda öne çıkan yabancı para krediler ise yüzde 9,15 geriledi. Hem yabancı para hem TL cinsi toplam ucuz maliyetli kredilerde ise 2023 yılındaki yükseliş yüzde 68’i geçti.

Merkez Bankası yeni yönetimi geleneksel para politikasına dönüşle birlikte yükselen politika faizini takip eden kredi faizlerindeki artışın etkisini selektif kredi politikasıyla hafifletmeye çalışıyor. Bu nedenle seçimlerin yapıldığı 2023 Mayıs sonrası hem reeskont kredilerin limitleri artırıldı ki 10 kata varan bir artış yaşandı hem de politika faizi artışından etkilenmeyecek şekilde maliyetler sınırlandırıldı. Günlük reeskont limiti 3 milyar liraya yükseldi, faiz ise yüzde 25,93’te kaldı. Bunun yanı sıra pandemi döneminde 31 Mayıs 2020’de devreye alınan ancak çok da gelişme sağlayamayan yatırım taahhütlü avans krediler güncellenerek 20 Aralık 2023’ten itibaren başvurular alınmaya başladı. YTAK kredilerinin asıl etkisi ise 2024 yılında gözlenecek.

Yabancı para krediler yüzde 9,15 geriledi

Tüm bunlar Merkez Bankası’nın sağladığı kredilerde gözle görünür bir değişim yaşanmasına neden oldu. 2021 yılı sonunda Merkez Bankası’nın düşük maliyetli kredilerinde yabancı paranın ağırlığı yüksek iken bu durum 2022 sonunda kur şokunun da etkisiyle reeskonttaki yükselişle değişti. Yabancı para kredilerde 2023 yılı boyunca da yüzde 9,15 düşüş yaşandı.

Reeskont önemli bir ağırlık kazandı Merkez Bankası’nın düşük maliyetli kredilerinin içinde. Merkez Bankası analitik bilançosuna göre 2021 yılı sonunda TL cinsi reeskont krediler 7.6 milyar lira seviyesinde bulunurken, 2022 sonunda 157 milyar liraya çıktı. 2023 yılı boyunca artışı kesilmeyen TL cinsi reeskont krediler yılı 287.6 milyar lira seviyesinde tamamladı. Bu 2022 sonuna göre yüzde 83,24'lük bir artışa işaret ediyor. Hem Merkez Bankası Başkanı Hafize Gaye Erkan hem de Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek günlük 3 milyar lira olan reeskont limitinin önümüzdeki dönemde artırılacağının sinyalini verdi. 2024 yılı boyunca reeskont kredilerindeki hızlı artışın sürmesi bekleniyor.

Diğer kredilerde 1 yıllık artış yüzde 197,2

Yatırım taahhütlü avans krediyi de kapsayan diğer TL cinsi krediler ise 2022 sonunda 29 milyar lira seviyesinde bulunurken 2023 sonunda yüzde 197,2 artışla 86.2 milyar liraya yükseldi. Bu kredilerin 2021 sonundaki büyüklüğü sadece 2.3 milyar lira seviyesindeydi. YTAK’ın güncellenmesinin ardından 2024 yılında diğer kredilerde artışın daha ivme kazanması öngörülüyor.

Reeskont ve diğer TL cinsi kredilerin toplam büyüklüğü 2023 yılı sonunda 373.8 milyar liraya yükselerek 2022 sonunda görü yüzde 101 artışa işaret etti. Bu cins kredilerin Merkez Bankası'nın toplam TL aktifleri içindeki payı yüzde 15,4 olurken Merkez Bankası’nın toplam aktifleri içindeki oranı da yüzde 5,4 olarak hesaplandı.

Merkez Bankası analitik bilançosuna göre toplam hem TL hem yabancı para cinsi kredilerin büyüklüğü 2023 yılı sonunda 445 milyar liraya ulaştı. 2022 yılı sonunda ise 265 milyar lira seviyesindeydi. Bu Merkez Bankası’nın sağladığı düşük maliyetli kredilerin 1 yılda yüzde 68,3 büyüme yaşadığını ortaya koyuyor.

Bankalarda ticari kredi büyümesi %15,7

Merkez Bankası verilerine göre bankacılık sektöründe toplam krediler 13 haftalık yıllıklandırılmış ve kur etkisinden arındırılmış olarak 2023 sonunda yüzde 24,54 büyüme gösterdi. Kamu bankalarında toplam kredi büyümesi yüzde 12,66 olurken, özel bankalarda ise yüzde 37 ile dikkat çekti. Toplam ticari krediler ise 13 haftalık yıllıklandırılmış kur etkisinden arındırılmış olarak yüzde 15,71 büyüme ile yılı kapattı. Aralık başında ticari kredi büyümesi yüzde 21,3 ile yüzde 20 seviyesinin üzerinde bulunuyordu. Kamu bankalarında ticari kredi büyümesi yüzde 11,71 olurken özel bankalarda ticari kredi büyümesi yüzde 20,8 ile öne çıktı. Özel bankalar haziran sonuyla birlikte ticari kredilerde küçülme yaşamaya başlamıştı. Öyle ki 11 Ağustos haftası itibariyle özel bankalarda 13 haftalık yıllıklandırılmış kur etkisinden arındırılmış ticari kredi daralması yüzde 14,22'ye ulaşmıştı. Ancak parasal sıkılaşmanın yanı sıra Merkez Bankası'nın devreye aldığı sadeleşme adımları, ticari kredi faizlerinde yükselişi getirmiş bu da özel bankaların ticari kredi iştahını artırmıştı.

Özel bankaların aralık ayı başında ticari kredilerde 13 haftalık yıllıklandırılmış kur etkisinden arındırılmış büyümesi yüzde 25'i aşmıştı. Kamu banklaraı ise özel bankaların tek haneli büyümeye yeni geçtiği eylül ayında ise ticari kredide 13 haftalık yıllıklandırılmış kur etkisinden arındırılmış olarak yüzde 27 büyümeye ulaşmıştı. Özel bankalar tüketici kredilerinde de kamu bankalarından oldukça hızlı bir yılı geride bıraktı. Özel bankaların tüketici kredilerinde 13 haftalık yıllıklandırılmış arındırılmamış büyümesi yüzde 43,88 olurken özel bankalarda bu oran yüzde 14 küçülmeye işaret ediyor.