Mahfi Eğilmez: Bir istatistik verisi kitapların anlatamadığını anlatır

İktisatçı Mahfi Eğilmez, “Kendime Yazılar” isimli blogunda, “Hukukun Üstünlüğü, Yolsuzluk ve Türkiye” başlıklı bir yazı kaleme aldı. Yazıda Eğilmez, hukukun ve yolsuzluk alanında adil ülkelerin daha gelişmiş olduğunu verilerle gösterirken, Türkiye’nin ekonomide kalıcı iyileşme için yapması gereken yapısal reformların başında neden hukuk düzenlemeleri olduğunu anlattı.

Öne çıkan veriler

“Hukukun üstünlüğü ve yolsuzlukların önlenmesiyle gelişmişlik arasında net bir bağ olduğunu yıllardır vurguluyoruz” diyen Mahfi Eğilmez’in yazısı şu şekilde:

“World Justice Project (WJP, Dünya Adalet Projesi) dünyada hukukun üstünlüğünün geliştirilmesini görev edinmiş bağınmış bir kuruluştur. WJP, hukukun üstünlüğünü şöyle tanımlıyor:

“Hukukun üstünlüğü; hesap verebilirlik, adil hukuk, açık hükümet ve erişilebilir tarafsız adalet olarak sıralanan dört evrensel ilkeyi sağlayan sürdürülebilir bir yasalar, kurumlar, kurallar ve toplum mutabakatı sistemidir.”

WJP başta hukukun üstünlüğü ve yolsuzluk yokluğu endeksleri olmak üzere dünyada adaletin yaygınlığı ve etkinliği üzerine ölçümler yapmakta ve bu ölçümleri endeksler olarak ülkeleri sıralayarak yayınlamaktadır. Bu endeksler arasında hukukun üstünlüğü açısından ikisi çok önemli:

“Hukukun üstünlüğü endeksi ve yolsuzluk yokluğu endeksi.”

Hukukun üstünlüğünün ölçüldüğü ilkeler

Ülkelerde hukukun üstünlüğünü ölçerken dört temel ilkeye göre ölçüm yapıyor:

(1) Hesap verebilirlik ilkesi; devletin ve özel kişi ve kurumların hukuk karşısında hesap verebilir konumda olmasını öngörüyor.

(2) Adil hukuk ilkesi; yasaların herkese eşit biçimde uygulanmasını esas alıyor.

(3) Açık hükümet ilkesi; yasaların kabul ettiği, yönettiği ve uygulanmasına çalışıldığı süreçlerin herkese açık ve tarafsız olması temeline dayanıyor.

(4) Erişilebilir tarafsız adalet ilkesi; adaletin zamanında, yetkin ve tarafsız kişiler eliyle sağlanmasını şart olarak görüyor.

Yolsuzluk endeksi

WJP, yolsuzluk yokluğu endeksini oluştururken hükümet görevlileri ve yönetici konumundaki kamu görevlilerinin, yargı görevi yapan kamu görevlilerinin, polislerin, askerlerin ve milletvekillerinin bulundukları makamı ve ellerindeki yetkileri kendi özel amaçları ve çıkarları için kullanıp kullanmadığına bakıyor.

WJP, bu ölçümleri her yıl yapıyor ve yayınlıyor. 142 ülkeyi kapsayan 2024 yılı ölçümlerini ve sonuçlarını da geçenlerde yayınladı. Yukarıda değindiğim iki önemli endekste bazı ülkelerin ve Türkiye’nin sıralamasını aşağıdaki tabloda sunuyorum:

Dikkat çeken üç ülke

Danimarka her iki endekste de birinci sırada. Bu anlamda hukukun üstünlüğü ve yolsuzluk yokluğu açısından dünyanın en temiz ülkesi olarak ortaya çıkıyor. Tabloda yer almayan diğer kuzey ülkeleri de hemen Danimarka’nın arkasında yer alıyor.

Tabloda dikkati çeken üç ülke var: Arjantin, Çin ve Rusya. Üçü de hukukun üstünlüğü açısından Türkiye’den iyi durumda. Sadece Rusya yolsuzluk yokluğu endeksinde bizden kötü durumda bulunuyor. 

“Hukukun üstünlüğü ile gelişmişlik arasında net bağ”

Hukukun üstünlüğü endeksindeki ilk on ülke sırasıyla: Danimarka, Norveç, Finlandiya, İsveç, Almanya, Yeni Zelanda, Lüksemburg, Hollanda, İrlanda, Estonya.

Yolsuzluk yokluğu endeksindeki ilk yirmi ülke de aşağı yukarı aynı ülkeler. Sadece Estonya’nın yerini Hong Kong almış.

Estonya (20.245 dolar) dışında ilk onda yer alan bütün ülkelerin kişi başına geliri (cari fiyatlarla) 40 bin doların üzerinde. 

Hukukun üstünlüğü ve yolsuzlukların önlenmesiyle gelişmişlik arasında net bir bağ olduğunu yıllardır vurguluyoruz ve yine yıllardır yapısal reformların ilk başlatılması gereken alanın hukukun üstünlüğünün sağlanması olduğunu anlatmaya çalışıyoruz.

Bazen bir istatistik verisi kitapların anlatamadığını anlatır.”