KOBİ’lerin bilanço hasarı daha büyük!

MERVE YİĞİTCAN

İstanbul Sanayi Odası (İSO), KOBİ’lerin ekonomik görünümüne mercek tuttuğu İSO Türkiye’nin İkinci 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Araştırması’nın (İSO İkinci 500) 2023 sonuçlarını açıkladı. 6 Şubat depremleri ve yüksek enflasyonla mücadele kapsamında başlatılan parasal sıkılaşmanın etkilerinin yoğun olarak hissedildiği İSO İkinci 500’de üretimden satışlar yüzde 42,2 oranında artarak 695 milyar TL’den 988 milyar TL’ye çıktı. Bu göstergede İSO 500’dekine benzer zayıf bir büyüme performansı görülürken, yılsonu TÜFE enflasyonundan arındırıldığında üretimden satışlar reel olarak yüzde 13,7 oranında geriledi.

İkinci 500’ün lideri Gaziantep’ten

Üretimden satışlar baz alınarak yapılan 2023 yılı İSO İkinci 500 sıralamasına göre Biska Tekstil 2 milyar 958 milyon TL ile ilk sırayı aldı. Onu 2 milyar 949 milyon TL ile Karel Elektronik takip ederken Küçükçalık Tekstil 2 milyar 945 milyon TL ile üçüncü oldu. 2023 yılı İSO İkinci 500 sıralamasına üretimden satışları 2 milyar 958 milyon TL ile 1 milyar 294 milyon TL arasında kalan şirketler girebildi. İSO İkinci 500’ün 2022 yılı listesinde yer alan şirketlerin üretimden satışları ise 2 milyar 54 milyon TL ile 886 milyon TL bandında gerçekleşmişti. 2023 yılında 76 yeni kuruluş İSO İkinci 500 sıralamasında yer alma başarısı gösterdi. 37 kuruluş geçen yıl İSO 500’de iken bu yıl İSO İkinci 500’e geriledi. 387 kuruluş ise son iki yılda da İSO İkinci 500 sıralamasında yer aldı.

İhracatta negatif ayrıştı

İhracat performansına bakıldığında, Türkiye ihracatının binde 5 ile sınırlı arttığı geçen yıl, İSO İkinci 500’ün ihracatı yüzde 6,5 gerileyerek 15 milyar dolar olarak gerçekleşti. İSO İkinci 500’ün Türkiye sanayi ihracatı içindeki payı da 2023 yılında 0,4 puan azalarak yüzde 6,1’e indi. Raporda, “Türkiye geneli ve İSO 500’ün altında bir performansa işaret eden bu durum, nispeten daha küçük ve orta ölçekli kuruluşların dış pazarlara açılma ve rekabet gücünü koruma anlamında önemli ölçüde zorlandığını gösterdi” ifadelerine yer verildi.

Kar edenlerin sayısı 428’e indi

Satışta ve ihracatta görülen zayıf performans karlılıkta da izlendi. Söz konusu yılda İSO İkinci 500’ün faaliyet karı yüzde 44,9 oranında artarak 100,4 milyar liradan 145,5 milyar liraya çıktı. Buna karşılık aynı dönemde faaliyet karlılığı oranı yüzde 12,6 ile aynı kaldı. Benzer şekilde, faiz, amortisman ve vergi öncesi kar büyüklüğü yüzde 46’lık artışla 121,1 milyar liradan 176,8 milyar liraya ulaştı. Ancak bu göstergede reel olarak yüzde 11,4 gerileme söz konusu. FAVÖK karlılığı da sadece binde 1 puan artarak yüzde 15,3 oldu. Vergi öncesi kar ve zarar toplamı ise yüzde 26,8 artarak 74,7 milyar liradan 94,7 milyar liraya yükseldi. Bu göstergede de reel olarak yüzde 23,1 daralma oldu. Satış karlılığı oranı da 1,2 puan düşüşle yüzde 9,4’ten yüzde 8,2’ye indi. Karlılıktaki zayıf performans, kar ve zarar eden kuruluşlar sayısında da kendini açıkça gösterdi. İSO İkinci 500’de vergi öncesi dönem kar ve zarar büyüklüğüne göre 2022 yılında kar eden kuruluş sayısı 457 iken, bu sayı 2023 yılında 428’e geriledi. Zarar eden kuruluş sayısı da 43’ten 72’ye yükseldi. Bu sayı, 2018 sonrasındaki en yüksek değer olarak dikkat çekti.

İSO İkinci 500’ün karlılık bileşenlerine bakıldığında 2023’ün en çarpıcı gelişmesinin, net kambiyo zararının neredeyse 5 katına çıkarak 4,1 milyar liraya ulaşması olduğu görülüyor. Net kambiyo zararındaki bu yüksek oranlı artışa karşılık kambiyo işlemleri haricindeki diğer gelirlerden elde edilen net kar 18,5 milyar liraya çıkarak kur zararını fazlasıyla telafi etti. Böylece net üretim faaliyeti dışı gelirlerin net satışlara oranı yüzde 0,8’den yüzde 1,2’ye çıktı.  

Bahçıvan: Ücretli çalışan sayısındaki artış takdire değer

İstanbul Sanayi Odası (İSO) Yönetim Kurulu Başkanı Erdal Bahçıvan, Türkiye’nin İkinci 500 Büyük Kuruluşu 2023 Araştırması’nın sonuçlarını, yazılı açıklama yaparak değerlendirdi. İSO İkinci 500 kuruluşlarının 2023 performansında dünyadaki yüksek jeopolitik gerilimlerin, artan kutuplaşmanın ve sıkı para politikalarının yanı sıra Türkiye’deki 6 Şubat deprem felaketi ve ekonomi politikalarındaki radikal dönüşümün etkili olduğunu söyledi. İSO İkinci 500’ün üretimden satışları 2023’te ivme kaybederek enfl asyonun altında bir büyüme kaydederken, bu şirketlerin ihracatının da bir önceki yıla göre yüzde 6,5 daralmasının dikkat çektiğini söyleyen Bahçıvan, “Öte yandan, sanayi istihdamının nispeten durağan seyrettiği bir yılda İSO İkinci 500’ün ücretli çalışan sayısındaki yüzde 9,1’lik artış dikkat çekici ve takdire değerdir” dedi.

İSO İkinci 500’ün, İSO 500’le kıyaslandığında daha çok küçük ve orta ölçekli firmaları içermesi bakımından finansal koşullardaki dalgalanmalara karşı daha hassas olduğunu dile getiren Bahçıvan, şu ifadeleri kullandı: “Nitekim finansman giderleri, kambiyo zararları ve ödenen faizlerin net katma değerdeki payı gibi veriler, 2023’ün ikinci yarısına başlayan ekonomideki politika değişiminin ilk yansımalarını sunuyor. Şirketler faaliyet karlılığını büyük oranda korusa da artan finansman maliyetleri ve kambiyo zararlarının dönem karlılığını zayıfl attığı görülüyor. İSO 500’de de her yıl dikkatle takip ettiğimiz AR-GE ve teknoloji faaliyetlerine ilişkin göstergelerin İSO İkinci 500’deki görünümüne baktığımızda; 2023’te İSO İkinci 500’ün teknoloji yoğunluklarına göre katma değer dağılımı kısmi bir iyileşme sinyali verse de ulaşılan noktanın tıpkı İSO 500’de olduğu gibi tatmin edici olmadığı açık. Özellikle üretimden satışlara oranla AR-GE harcamalarının son üç yıldır patinaj yapmasını, dijitalleşme ve yeşil dönüşümün küresel rekabete damga vuracağı bir gelecek açısından üzerinde durulmaya değer görüyoruz. Yine de sonuçlar, sanayicimizin en zor faaliyet koşullarında dahi ülkemize karşı olan sorumluluklarını fedakârca yerine getirdiklerini ortaya koymaktadır. Yaşanan tüm zorluklara rağmen, yatırımlarıyla ekonomik büyümemize, ihracatımıza ve istihdama katkılarını sürdürmektedir.”

Ödenen faizlerin payı son 5 yılın zirvesine çıktı

perİSO İkinci 500’ün istihdamı yüzde 9,1 artışla 285 bin kişiye ulaşırken, ödenen maaş ve ücretlerdeki artış yüzde 131,4 oldu. Net katma değerin faktör gelirlerine göre dağılımı incelendiğinde ise, ödenen maaş ve ücretlerin payı yüzde 45,3’e yükselirken, milli gelir anlamında karın payı yüzde 35,1’e indi. Buradaki en çarpıcı gelişme ise ödenen faizlerde görüldü. Ödenen faizlerin net katma değerdeki payı geçen yıl yüzde 19,5’e çıkarak, 2018’de gördüğü yüzde 22,2’den sonraki en yüksek seviyesine çıktı. Öte yandan halka açık kuruluşların sayısı 4 adet artarak 30’a yükselirken, yabancı sermaye paylı kuruluşların sayısı da 7 adet azalarak 66’ya düştü. Teknoloji yoğunluklarına göre yaratılan katma değere bakıldığında İSO İkinci 500’de en yüksek payı yüzde 4,6 puanlık düşüşe rağmen yüzde 44,6 ile düşük teknoloji yoğunluklu sanayiler aldı. Orta-düşük teknolojili sanayilerin payı yüzde 26,2’ye; orta-yüksek teknolojili sektörlerin payı yüzde 25,7’ye ve yüksek teknoloji grubunun payı ise yüzde 3,6’ya yükseldi.

Finansman giderleri kârı yedi

Finansman giderleri 2023 yılında da; İSO 500’deki gibi, İSO İkinci 500’de de sanayi kuruluşlarının karlılıklarında temel belirleyicilerden biri olmayı sürdürdü. İSO İkinci 500’ün finansman giderleri yüzde 103,1 oranında artarak 65,6 milyar TL’ye yükseldi. Bu göstergede reel artış da yüzde 23,3 oldu. Aynı yılda faaliyet karı yüzde 44,9 artışla 145,5 milyar TL’ye çıktı. Böylece finansman giderlerinin faaliyet karına oranı 12,9 puan artışla yüzde 45,1’e yükseldi. Raporda, “Son 12 yıllık ortalamanın yüzde 44 olduğu düşünüldüğünde; yıllardan beri hep işaret dildiği gibi sanayici elde ettiği karın yarısına yakınını finansman giderlerine ayırmak gerçeğinden kurtulamıyor. Şirketler faaliyet karlılığını büyük oranda korusa da artan finansman maliyetleri ve kambiyo zararları dönem karlılığını zayıflatıyor” denildi.

Kısa vadeli mali borçların payı geriledi

İSO İkinci 500’de geçen yıl toplam borçlar yüzde 75,6 arttı. Enflasyon düzeltmesi sonrası artış oranı ise yüzde 76,7 oldu. Borç/özkaynak ilişkisine bakıldığında da, enflasyon düzeltmesinin etkisiyle özkaynaklar lehine önemli bir gelişme sağlandı. 2022’de yüzde 44,7 olan özkaynak payı, 2023’te enflasyon düzeltmesi yapılmaması halinde yüzde 38,6’ya düşecek iken, düzeltme sonrası yüzde 53,6’ya yükseldi. Böylece özkaynak payı toplam borçların üzerine çıktı. Borçların alt kalemleri incelendiğinde; İSO İkinci 500’de mali borçlar yüzde 66 artışla 303 milyar liraya çıkarken, diğer borçlar yüzde 87,5 artışla 338 milyar liraya ulaştı. Finansman erişim sorunları nedeniyle 2021 ve 2022 yıllarına benzer şekilde 2023’te de diğer borçlar mali borçlardan daha hızlı arttı. Vade yapıları incelendiğinde de kısa vadeli mali borçlardaki artışın yüzde 59,4 ile uzun vadeli mali borçlardaki yüzde 76,4’lük artışın altında kaldığı dikkat çekiyor. Kısa vadeli mali borçların toplam borçlar içindeki payı ise 2023’te yüzde 59,1’e geriledi.

Aktiflere ‘düzeltmeden’ 343 milyar TL

Enflasyon muhasebesi, İSO İkinci 500’ün bilanço büyüklüklerini önemli ölçüde etkiledi. Enflasyon düzeltmesi sonrası, İSO İkinci 500’ün aktif toplamı yüzde 110,4 oranında artarak 1,4 trilyon liraya ulaştı. Bu artışın 343 milyar liralık kısmı enflasyon düzeltmesinden kaynaklandı. Aktiflerin alt kalemlerine inildiğinde, enflasyon düzeltmesinden esas olarak etkilenen duran varlıkların yüzde 181,6 oranında artarak 668 milyar liraya çıktığı görüldü. Buna karşılık dönen varlıklardaki artış yüzde 70,1 ile çok daha sınırlı gerçekleşti. Pasif tarafta ise özkaynaklar 2023’te enflasyon düzeltmesi sonrası verilerle yüzde 152,1 oranında artarak 740 milyar liraya yaklaştı. Bu kalemde enflasyon düzeltmesinin etkisi 339 milyar lira oldu. Düzeltmenin parasal olmayan kıymetlere uygulanmış olması nedeniyle toplam borçlar yüzde 76,7 oranında artarak 641 milyar liraya çıkarken, düzeltmenin etkisi 4 milyar lira ile sınırlı kaldı.