Kapanmanın azı Şanlıurfa; çoğu Bingöl'de gerçekleşti

İbrahim EKİNCİ/ANALİZ

Türkiye’de 2022 sonu itibariyle 2 milyon 152 bin esnaf, bunlara ait 2 milyon 352 bin iş yeri var. Bu müesseselerde esnaf ve sanatkarların kendileri (yani 2 milyon 152 bin kişi) yanı sıra milyonlarca ücretli çalışan var. Bu kesimdeki hareketlilik, genel iktisadi canlılığı olumsuz veya olumlu etkileyebiliyor. İşlerin iyi gidip gitmediği, yeni işyeri açılmalarının hızlanıp hızlanmadığı, kapanışların azlığı veya çokluğu da bu kesimdeki nabzın nasıl attığı hakkında fikir veriyor.

Kapanışların tek hanede kaldığı tek il

2022 açılış (yeni tescil) ve kapanış (sicil terkin) verileri, genel olarak kötü bir yıl geçirilmediğini gösteriyor. Ancak ilden ile durum çok farklı. Kapanışların çok çok düşük olduğu iller var. Örneğin Urfa’da kapanışlar, açılışların yüzde 9’u düzeyinde kalmış. Bu oranın tek hane olduğu tek il de Urfa. Ancak kapanışların açılışlara oranının yüzde 50’yi geçen, hatta yüzde 60’ı bulan iller de var. Bu illerde esnaf kesiminde bir yaprak dökümü olduğu söylenebilir.

5 yıllık ortalama performans

Esnaf sanatkâr kesimi yeni tescil veya kapanış verilerinin son 5 yıllık manzarası 2022’de ortalama bir performans gösterildiğini ifade ediyor. 2018’de kapanışların açılışlara oranı yüzde 38,7 düzeyindeydi. 2019’da yüzde 38’di. 2020’de bu oran yüzde 21,9’a düştükten sonra 2021’de yeniden yükselerek yüzde 28.2’e çıkmıştı. Geçen yıl bu oran, yüzde 29,9 düzeyinde gerçekleşti. Yani açılan 100 işletmeye karşın 30 işletme kapandı. İlginçtir salgın etkilerinin en derin hissedildiği 2020 yılında Türkiye’de toplam 363 bin 533 yeni tescil olmuş. Bu rakam son 5 yılın en yüksek düzeyi. 2020 aynı zamanda kapanışların da en düşük düzeyde kaldığı yıl.

28 ilde durum nispeten daha iyi

2022'de kapanışların açılışlara oranında Türkiye ortalamasının üzerinde bir performans gösteren 28 il var. En düşük kapanış Urfa’da. Bu ilde kapanışların açılışlara oranı yüzde 9. Urfa’yı Gaziantep, Antalya, Aksaray ve Hatay izliyor. Bu illerde kapanışların oranı yüzde 20 ve altı düzeyde.

Kalan 53 ilde kapanış oranları Türkiye ortalamasının üzerinde. En yüksek kapanışlar görülen ilk beş il ve kapanış oranları sırasıyla şunlar: Bingöl’de yüzde 66,7, Bayburt’ta yüzde 65,3, Tunceli’de yüzde 62,3, Iğdır’da yüzde 59,8 ve Kars’ta yüzde 54,8. Kapanış oranı yüzde 40 ve üzerinde 18 il bulunuyor. Haliyle bu illerde esnaf ve sanatkâr ekonomisinin sıkıntılı seyrettiğini düşündürüyor. Bu kapanışlar çoğunlukla iflas veya batışları ifade ediyor.

Yılın son ayında, Aralık 2022’de açılıştan daha fazla kapanış olan iller var. Bayburt’ta sadece 6 kuruluş tescil yaptırmışken 24’ü sicil kaydını sildirmiş. Yıl bazında da kapanışların en yüksek olduğu il Bingöl’de Aralık 2022’de 37 işletme açılmışken, 43 işletmenin kaydı silinmiş. Şanlıurfa, aralık ayında da yüzde 8,9’la en düşük kapanış olan il olarak gözüküyor. Türkiye’de kişi başına geliri 3 bin doların altında kalan tek il olan Ağrı’da yılın son ayında 112 esnaf sanatkâr işletmesi açılmışken, 112’si de kapanmış.

ÜÇ BÜYÜK KENTTE DURUM

2022’de Ankara ve İstanbul’da kapanış oranları Türkiye ortalamasının altındaydı. Kapanışların oranı Ankara’da yüzde 28, İstanbul’da yüzde 29’da. Ortalamanın üstünde kapanış olan İzmir’de oran yüzde 31.3’tü. Doğu–Güneydoğu bölgesi illeri, kişi başına gelirde Türkiye iller sıralamasının en sonunda yer alıyorlardı. Esnaf işletmelerinin açılış kapanış verileri bakımından da bu bölge illerinin durumu parlak değil. En yüksek kapanış olan 10 ilin 8’i bu bölgeden. Diğer iki il Karadeniz’den; Rize ve Bartın.