Kamunun döviz açığı 3 yılın en düşüğünde

ŞEBNEM TURHAN

Türkiye’de geçen yılki genel seçimler sonrasında değişen ekonomi ve para politikaları hem kamunun hem de şirketlerin ve bireylerin döviz açık pozisyonlarına pozitif katkı yaptı. QNB Finansbank ekonomistlerinin hesaplamalarına göre Haziran 2023’ten Haziran 2024’e kamunun döviz pozisyon açığı da 143.4 milyar dolar düşüşle 186.4 milyar dolar seviyesine geriledi. Temmuz ayında ise kamunun döviz açık pozisyonunun 165.2 milyar dolar ile Kasım 2021’den beri en düşük seviyesine indi.

QNB Finansbank ekonomistleri Erkin Işık, Deniz Çiçek ve Kaan Özçelikkale ekonomi aktörlerinin bilançolarında yer alan döviz varlık ile yükümlülükleri arasındaki farkı yani net döviz pozisyonunu hesapladı. Ekonomistler döviz varlıklarının yükümlülüklerden fazla olması durumunda, kurlardaki yükselişten olumlu yönde etkilenildiğini, tersi durumda kurlardaki düşüşten kar elde edildiğini hatırlatarak bu bağlamda, Merkez Bankası, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu ile Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından açıklanan verileri kullanarak kamu ve özel sektörün döviz pozisyonlarını hesapladıklarını kaydetti.

Haziran 2023’te birey ve şirketlerde 159 milyar dolar fazla

Genel seçim öncesinde uygulanan politikalara atıf yapılan raporda faizleri düşük tutma ve kurları kontrol etme politikası çerçevesinde Merkez Bankası’nın, 2019 yılından itibaren döviz satışlarına ağırlık verdiği ve 2021 sonunda kur korumalı mevduat (KKM) uygulamasının devreye alındığı hatırlatıldı. Rapora göre bu doğrultuda, yurtiçi yerleşikler önce döviz risklerini kapattı, ardından dövizde uzun pozisyona geçti. Şirketler açısından bakıldığında, 2018 sonunda 173.4 milyar dolar olan döviz açık pozisyonu, Haziran 2023’te 84.9 milyar dolara kadar geriledi. Aynı dönemde bireyler de döviz yatırımlarını artırdı. Döviz mevduatları, yabancı para menkul kıymetleri ve 2021 sonunda başlayan KKM’nin toplamı olarak hesaplanan toplam döviz pozisyon fazlaları, 2018 sonundan Haziran 2023’e kadar olan dönemde 124.9 milyar dolar artarak 241.3 milyar dolara ulaştı. Özel bankaların döviz pozisyon fazlaları da Haziran 2023’te 2.6 milyar dolar olarak bu dönemde fazla değişmedi. Bu üç sektörün toplamı olan özel sektörün döviz pozisyonu da 2018 sonundaki 54 milyar dolarlık açıktan, Haziran 2023’te 159 milyar dolarlık fazlaya döndü.

Özel sektördeki 213 milyar dolarlık döviz talebini ve bunun üzerine yurtdışı yerleşiklerin döviz çıkışlarını ise kamu sektörü karşıladı. Burada en büyük yükü, 2018 sonundan Haziran 2023’e kadarki dönemde 246.2 milyar dolar döviz riski üstlenerek, KKM dahil 204.7 milyar dolarlık açık pozisyona ulaşan TCMB taşıdı. Ayrıca Hazine de döviz cinsi borç stokunu aynı dönemde 53.6 milyar dolar artırarak, piyasanın döviz varlık ihtiyacını kısmen karşıladı. Kamu sektörünün döviz mevduatı ve kamu bankalarının döviz pozisyonunu da dahil edildiğinde, kamunun toplam döviz açık pozisyonu, 2018 sonundan Haziran 2023’e kadarki dönemde 284.1 milyar dolar artarak 329.8 milyar dolara çıktı.

Son 1 yılda 101 milyar dolar düşüş yaşandı

Geçen senenin ortalarından itibaren uygulanmaya başlanan istikrar odaklı ekonomi politikalarının olumlu etkisi ile bu eğilimin terse döndü. Yurtiçi özel sektör ve yabancı yatırımcıların daha fazla döviz riski taşıma eğilimine geçtiği görüldü. Bu yıl haziran ayı itibarıyla açıklanan son verilere göre şirketlerin döviz açık pozisyonu, son 1 yıllık dönemde 34 milyar dolar artarak 118.9 milyar dolar oldu. Bireylerin döviz yatırımları da aynı dönemde 65.2 milyar dolar geriledi, bunun 58.4 milyar dolarlık kısmı KKM’deki düşüşten kaynaklandı. Bankaların döviz pozisyon fazlaları da 1.7 milyar dolar geriledi ve böylece özel sektörün toplam döviz pozisyon fazlası son 1 yılda 101 milyar dolar düşüşle Haziran 2024’te 58 milyar dolar oldu.

Aynı dönemde kamunun döviz pozisyon açığı da 143.4 milyar dolar düşüşle 186.4 milyar dolar seviyesine geriledi. Daha erken açıklanan kamu sektörü verilerinden hesaplandığında ise temmuzda kamunun döviz açık pozisyonunun 165.2 milyar dolar ile Kasım 2021’den beri en düşük seviyesine indiği görüldü. Kamunun döviz pozisyon açığındaki düşüşün, yurtiçi özel sektörün döviz pozisyon fazlasındaki düşüşten yaklaşık 42 milyar dolar daha fazla olması, yabancı yatırımcıların da özellikle carry trade kanalı ile TL yatırımlarını artırmalarından kaynaklandı.

Daha sağlıklı olması için 50 milyar dolar civarına çekilmeli

Ekonomistler, kamunun döviz riskini azaltarak bilançosunu daha sağlıklı bir hale getirmesinin, ülkenin kredi riskinin düşmesi ve döviz kurunun orta-uzun vadede istikrarı açısından olumlu bir gelişme olarak değerlendirildiğini belirterek şu noktalara dikkat çekti: “Ancak mevcut durum, KKM öncesindeki 2021 yılsonuna benzer bir risk görünümüne işaret etmektedir. Kamunun toplam döviz açık pozisyonunu 2018 öncesindeki 50 milyar dolar civarına çekmesi, yani mevcut duruma göre yaklaşık 115 milyar dolar daha azaltması daha sağlıklı olacaktır. Bunun 60 milyar dolara yakın kısmı, istikrar odaklı politikaların devam etmesi durumunda, özel sektörün mevcut döviz pozisyon fazlasından gelmesi beklenebilir. Ancak özel sektörün döviz pozisyonunun, 2018 ve önceki yıllardaki gibi açığa dönmesi, dövizde dalgalanma riski yaratacağı için tercih edilmeyebilir. Bu durumda, yabancı yatırımcıların halen tarihsel olarak düşük olan TL yatırımlarının artması gerekecektir.”