“Fahiş fiyat” düğümüne acil çözüm bekleniyor

Hüseyin GÖKÇE / ANKARA

Enflasyonla birlikte artan fahiş fiyat tartışmaları, “Haksız Fiyat Değerlendirme Kurulu” düzenlemesini iptal eden AYM kararıyla yeni bir boyut kazanacak. Ticaret Bakanlığı’nın hazırladığı kanun teklifinde cezalar astronomik oranlarda artırılırken, iş dünyası enflasyonu dikkate almayan bir düzenlemenin başarılı olamayacağı görüşünde.

Pandemi ile birlikte gündemimize giren “fahiş fiyat” ve stokçulukla mücadele konusunda yeni bir adım atılması zorunluluk haline geldi. Ancak bu zorunluluk sadece mevcut düzenlemeden sonuç alınamaması ve cezaların yetersiz kalmasından kaynaklanmıyor. Çünkü 2020 yılında kurulan ‘Haksız Fiyat Değerlendirme Kurulu’ ile ilgili yasal altyapıyı oluşturan torba yasa hükmü, Anayasa Mahkemesi tarafından geçen yıl iptal edilmişti. İptal kararı 1 Mayıs’ta yürürlüğe girecek. Ticaret Bakanlığı tarafından hazırlanan ve TBMM’ye gönderilen kanun teklifinde para cezaları astronomik oranlarda artırılırken, işyeri kapatmaya kadar giden ağır cezaların bulunduğu belirtiliyor. Cezalarda üst sınır 2 milyon liradan 11 milyon liraya yükseltilirken, işyerlerine 10 günlük kapatma cezası da teklifte yer alıyor.

Düzenleme acil durumlar için

Haksız Fiyat Değerlendirme Kurulu Yönetmeliği’nin 3’üncü maddesinin 1’nci fıkrasının Ç bendinde fahiş fiyat şöyle tanımlanıyor: “Olağanüstü hal, afet ve ekonomik dalgalanma dönemleri ile diğer acil durumlarda üretici, tedarikçi ve perakende işletmeler tarafından satışa sunulan ve kamunun beslenme, sağlıklı yaşama ve korunma gibi temel ihtiyaçlarını karşılamak için zorunlu olan mal ve hizmetlerin fiyatında girdi ve diğer üretim maliyetlerindeki artış gibi haklı bir sebebe dayanmaksızın yapılan aşırı ve adil olmayan artışı.”

Ancak iş dünyası bu hükümdeki fahiş fiyat tanımında da büyük boşluklar olduğunu belirterek, tanıma daha çok açıklık getirilmesi gerektiğini kaydediyorlar.

AYM, ‘kanun’ istedi

Fahiş fiyat ve stokçulukla mücadele amacıyla 2020 yılında çıkarılan torba kanun ile Haksız Fiyat Değerlendirme Kurulu kurulması öngörülmüştü. Anayasa Mahkemesi geçen 1 Ağustos’ta torba yasanın Haksız Fiyat Değerlendirme Kurulu ile ilgili hükmünü iptal etti. İptal kararı 1 Mayıs Çarşamba günü yürürlüğe girecek. Yani bu tarihten itibaren Haksız Fiyat Değerlendirme Kurulu, fahiş fiyat gerekçesiyle ceza kesemeyecek.

Anayasa Mahkemesi iptal kararının gerekçesine fahiş fiyat artışı ve stokçuluk uygulamalarına yönelik düzenleme yapma konusunda herhangi bir kanuni çerçeve belirlenmeden, temel ilke ve esaslar düzenlenmeden, bu konuların düzenlenmesinin tamamen kurula bırakılmasının öngörüldüğü belirtildi. AYM temel hak ve özgürlüklerin kanunla sınırlanması gerektiğini belirterek iptal kararını verdi.

"Ambalaja fiyat yazılabilir"

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Irak dönüşü gazetecilere yaptığı açıklamada aşırı kâr hırsı dizginlenmediği sürece sorunun devam edeceğini söylemişti. Erdoğan, ambalajın üzerine fiyat yazılması dahil bazı önlemlerden bahsederken şunları söylemişti: “Burada temel önceliğimiz her şeyden önce vatandaşımızın refahıdır. Fahiş fiyatlarla mücadelede yeni ve daha caydırıcı tedbirler ortaya koyabiliriz. Aşırı kâr hırsı dizginlenmediği müddetçe ne kadar maaş artışı yaparsanız yapın sorun devam edecektir. Hele gıda gibi mecburi kalemlerde buna müsaade edemeyiz. Gerekli tedbirler için ilgili bakanlıklarımız şu anda çalışma yapıyorlar. Kısa süre içinde somut birtakım adımlarla enflasyonu da artıran bu fahiş fiyatlara karşı mücadelemiz kesinlikle gerçekleşecektir. Ambalajların üzerine fiyatlarının yazılması konusu da düşünülebilir. Burada taviz veremeyiz, üzerine gideceğiz. Milletimizin fahiş fiyat yükünün altında ezilmesine asla müsaade etmeyeceğiz. Bunu kim yaparsa yapsın bedelini fazlasıyla ödeyecek.”

CNN Türk’te katıldığı bir programda düzenlemeye ilişkin açıklama yapan Ticaret Bakanı Ömer Bolat da, 2020 yılında 10 bin lira olan ceza alt sınırının 2024’te 52 bin liraya çıkarıldığını hatırlattı. Stokçulukta ceza alt sınırının 800 bin liraya yükseltilmesini önerdiklerini kaydeden Ömer Bolat, 2 milyon lira olan üst sınırın ise 11 milyon liraya çıkarılmasını önerdiklerini aktardı. Bakan Bolat, geçici kapatma uygulamasının da teklifte yer aldığını belirtirken, bunun süresinin 10 güne kadar çıktığını kaydetti.

Baran: Fahiş fiyatın tanımı olmadan başarıya ulaşılmaz

Ankara Ticaret Odası (ATO) Başkanı Gürsel Baran, yönetmelikteki tanımın baştan aşağı yanlış olduğunu belirterek fahiş fiyat meselesine açıklık getirilmesinin şart olduğunu söyledi. EKONOMİ’nin sorularını cevaplandıran Baran, “Örneğin 1000 liraya alınan bir ürünü 4 ay sonra 1500 liraya alıyorsun. Ancak aynı ürünü 1700 liraya sattığında fahiş fiyat olarak mı kabul edilecek?” diye sordu. Bunun tanımı yapılmadan gerçekleştirilecek yasal değişikliklerin başarılı olamayacağının altını çizen Baran, bu yapılırken enflasyonun da mutlaka dikkate alınması gerektiği uyarısında bulundu. Ticaretin önündeki engellerin kaldırılarak herkese uygun rekabet ortamı oluşturulması gerektiğini belirten Gürsel Baran, çok sık çıkarılan vergi vb. afların da cezaların caydırıcılığını ortadan kaldırdığının altını çizdi.

Bayram: Haklı gerekçe yoksa fiyat artışı denetlenmeli

Serbest piyasa ekonomilerinde fi yatın arz ve talep dengesine göre piyasada belirlendiğini hatırlatan Adana Ticaret Odası Başkanı Yücel Bayram, koşullar sabit kaldığı sürece, arzın talebi karşılamakta yetersiz kalması veya talebin arzdan hızlı artması halinde fi yatların yukarı yönlü hareket edeceğini vurguladı. Bayram, “Ancak olağanüstü hal, afet ve ekonomik dalgalanma dönemleri ile diğer acil durumlarda kamunun beslenme, sağlıklı yaşama ve korunma gibi temel ihtiyaçlarını karşılamak için zorunlu olan mal ve hizmetlerin fi yatında haklı bir sebebe dayanmaksızın yapılan aşırı ve adil olmayan artışların düzenlenmesi önem arz etmektedir” dedi. Bayram, gerekçe olmaksızın artış yapan işletmelerin denetiminin sıklaştırılmasının ekonomik denge açısından önemine işaret etti.