Esnaf, nakit ödeme istiyor

ŞEBNEM TURHAN

Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, vergi kayıp ve kaçağına sebebiyet vererek haksız kazanç sağlayanların ve haksız rekabet oluşturanların takipçisi olduklarını sık sık vurguluyor. En son IBAN ile ödeme alarak haksız kazanç sağlayanlara ceza kesildi ama esnafın kaçış yolları tükenmiyor. Son günlerde küçük büyük tüm esnaflardan duyulan kelime nakit ödeme. Her ne kadar yükselen enflasyon ve düşen alım gücü nakit ödeme için büyük çantalar gerektirse de neredeyse 100 bin lirayı bile nakit almak isteyen esnaflara sık rastlanıyor. Asgari ücretlilerin ise kazancının yüzde 29’u vergiye gidiyor.

Gelir İdaresi Başkanlığı 7 bin lirayı aşan ödemelere banka ve kredi kartı zorunluluğu getiren taslağını tartışmaya açtı, Bakan Şimşek de her açıklamasında kayıt dışı ekonomi ile mücadeleye dikkat çekiyor. Ama çalışanların ücretlerinden peşin peşin kesilen vergiyi esnaf vermeye çok niyetli değil gibi görünüyor.

Öyle çok örnek var ki nakit ödeme almak isteyen her gün yeni bir meslek grubuna yönelik bilgi geliyor. Bir dönem yaşandığı gibi nakitte indirim de yok şu aralar. Bilgi veren bir veli özel bale kursunun 65 bin liralık ödemesini kursun nakit istediğini belirtti.

ATM’lerden 20 bin lira çekim limiti böylesi ödemeleri oldukça zorluyor. Ya günler önceden para çekmeye başlamalısınız ya da velinin yaptığı gibi her banka hesabınızın olduğu ATM’leri bir bir dolaşmalısınız. 65 bin lira nakit oldukça ağırlık da yapıyor elbette. En büyük banknot olan 200 TL ile ödemeye kalksanız 65 bin lira için 325 adet 200 TL’lik banknotu taşımanız gerekiyor. Bu tek bir örnek değil çocuklar için bale kursları kadar spor aktivitelerinde de peşin ödeme isteniyor. Spor aktivitelerinin de aylık ödemeleri 8-15 bin lira arası değişim gösteriyor.

Doktor, dişçi, emlakçı tüm mesleklerde yaygın

Bir diğer nakit ödemede dikkat çeken meslek grubu ise emlakçılar. Emlakçılar kiralık ve satılık evlerde aldıkları komisyonu nakit istiyor. Satılık ev komisyonunda belli bir miktarı nakit almaya çalışan emlakçılar kiralıklarda ise tüm komisyonu nakit ediniyor. Yine bilgi veren bir kiracı yeni tuttuğu evin 45 bin liralık emlakçı komisyonunu nakit ödemek zorunda kaldığına işaret etti.

Nakliyeciler de nakit çalışanlardan. 30 bin liralık taşıma ücretini ödeyebilmek için yine ATM dolaşmak zorunda kalınıyor. Doktorlar ve dişçiler de nakit furyasına teslim olmuş.

Dişçi muayene ücreti, klinik psikolog seans ücreti, uzman doktor randevu ücreti nakit ödenmesi istenenlerin başında geliyor. Öyle ki IBAN ile bile ödemeniz hoş karşılanmıyor. Nitekim Maliye daha yeni IBAN ile ödeme alarak vergi kaçıran 250 mükellefe 250 milyon lira vergi cezası uyguladı. O yüzden hesaba IBAN da seçenek dışı. 1500 liradan 8000 liraya kadar varan ödemeler nakit olarak veriliyor.

Oto tamircileri, kuaförler, tekel bayileri, tuhafiyeciler, bakkallar… Dünya sadece kartlı ödemeye geçerken direniyor ve hatta bazısı POS cihazı bile bulundurmuyor. Bilgi veren bir dükkan sahibi kartla çekilen her işlemin otomatikman vergi kaydına girmiş olduğunu belirtti.

Esnaf şunları söyledi: “Devletin her ay vergi aldığı gibi, 3 ayda bir ve yılda bir geçici vergi adı altında karımıza ortak oluyor. Aslında küçük çaplı bir vergi kaçakçılığı gibi düşünebiliriz. Çünkü vergileri toplam olarak düşünürsek karttan geçen her şeye toplamda yüzde 40 oranında devlet el koyuyor. Ama elden aldığın para kayıt dışı para oluyor.”

Çalışan yüzde 29 vergiyi peşin ödüyor

Nakit aldığı sürece kayıtdışı olduğunun ve vergi kaçırdığının esnaf da farkında. Ama yüksek enflasyon, düşen alım gücü, artan kiralar, yükselen maliyetler, finansmana erişimin zorlaşması nedeniyle esnaf bu yolu tercih ettiğini dile getiriyor. Ama çalışanların ise eli kolu bağlı. Bilindiği üzere devlet çalışanlardan vergiyi peşin kesiyor. DİSK AR raporunda asgari ücretlinin toplam kazancının yaklaşık yüzde 29’unun vergi ve kesintiye gittiğine dikkat çekti.

Raporda asgari ücretli bir işçinin, 2024 yılında 39.484 TL’si gelir vergisi olmak üzere yaklaşık 104 bin TL vergi ve kesinti (SGK primi, gelir vergisi, işsizlik sigortası primi ve damga vergisi) ödediği belirtildi. Rapora göre Türkiye’de işçiler, şirketlerden fazla vergi veriyor. 2014-2023 arasında toplam vergi gelirlerinin yüzde 16’sı işçilerin ücretlerinden kesilirken şirket vergilerinin (kurumlar) payı yüzde 15,6 düzeyinde kaldı.

BAKAN ŞİMŞEK KARTLA ÖDEME KABUL ETMEYENİ UYARDI

Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, tüm esnaf ve işletmelerin yeni nesil ödeme kaydedici cihaz kullanması ve mutlaka banka kartı ya da kredi kartıyla ödeme imkanı sunması gerektiğini belirterek, "İşletmelerin bir kısmının, bankaların komisyon oranlarının yüksekliğini gerekçe göstererek nakit ödemeye göre daha yüksek tutar talep ettiğini görüyoruz. Mükelleflerimizin, bu gerekçeyle komisyon farkını vatandaştan talep etme yoluna gitmemesi önem taşıyor" dedi.

Şimşek, bazı mükelleflerin halen eski nesil cihaz kullanması ve ödemelerde kredi kartını kabul etmemesi üzerine çalışma yaptıklarını belirterek geçen yılsonunda yayımlanan bir tebliğle, 1 Temmuz 2024 tarihine kadar tüm mükelleflerin yeni nesil ödeme kaydedici cihaz alması ve bu cihazlar üzerinden mutlaka banka kartı ya da kredi kartı ile ödeme kabul etmesi zorunluluğu getirdiklerini vurguladı.

Şimşek, "GİB tarafından yapılan denetimlerde yeni nesil ödeme kaydedici cihaz almayan ya da tahsilatlarında banka kartı veya kredi kartıyla ödeme imkanı sunmayan mükelleflere özel usulsüzlük cezaları kesiliyor. Bazı işletmelerin, bankaların komisyon oranlarının yüksekliğini gerekçe göstererek nakit ödemeye göre daha yüksek tutar talep ettiğini görüyoruz. Mükelleflerimizin, bu gerekçeyle komisyon farkını vatandaştan talep etme yoluna gitmemesi önem taşıyor."

Ancak bu noktada talep edilen farkın banka komisyon oranlarının çok üzerinde olabildiğine dikkati çeken Şimşek, komisyon oranlarının bankalar arasında farklı olabildiğini, tahsil edilen tutarın bankadan alınma süresinin de bu oranı etkileyebildiğini söyledi.

Banka komisyonları yüzde 2’nin altına indi

Şimşek, kimi bankaların oranlarının son dönemde düştüğü ve yüzde 2'nin altına indiğini aktararak, "Bu kapsamda, kendisine banka kartı ya da kredi kartı ile ödeme imkanı sunulmayan ya da yüksek tutarlı fark istenen vatandaşların bunu Gelir İdaremize ihbar etmesi durumunda, denetim yapılarak gerekli cezai işlemler uygulanıyor. Vatandaşlar, Dijital Vergi Dairesi, GİB Mobil uygulaması, BİP ya da Whatsapp gibi farklı kanallardan ihbarda bulunabilir" ifadesini kullandı.

GİB'in, yeni nesil ödeme kaydedici cihaz almak zorunda olmasına rağmen kendilerine banka ve ödeme kuruluşları tarafından sadece POS cihazı verilen mükelleflerle bu banka ve ödeme kuruluşlarına da her bir tespit için ayrı ayrı ceza kestiğine işaret eden Şimşek, şunları kaydetti: "Son kanun değişikliğiyle söz konusu ceza tutarı 200 bin liraya yükseltildi. Bu tutar her yıl yeniden değerleme oranıyla artırılacak. Başkanlık, tüm banka ve ödeme kuruluşlarına resmi yazılar yazarak bu şekilde hatalı POS cihazlarının kullanımına son verilmesini, mükelleflerden bu cihazların alınmasını ve bunlar yerine yeni nesil ödeme kaydedici cihazların verilmesini istedi. Verilen sürede bu değişimi yapmayan banka ve ödeme kuruluşlarına yine her bir tespit için ceza kesilecek."