Talep enflasyonunu asgari ücretliler mi patlatıyor?

ÖZDER ŞEYDA UYANIK

2023 Haziran sonrasında yükselen faizlerle talepte beklenen ve planlanan yavaşlama oluşurken, enflasyonda istenen düşüş hızı henüz yakalanamadı. Faizlerdeki yüksek seyir üretimi etkilerken, talepteki yavaşlama da tartışmalı görünüyor.

TCMB’nin Ekim 2024 PPK karar metninde, “Eylül ayında enflasyonun ana eğilimi bir miktar yükselmiştir. Üçüncü çeyreğe ilişkin göstergeler yurt içi talebin yavaşlamaya devam ederek enflasyondaki düşüşü destekleyici seviyelere yaklaştığını ima etmektedir” ifadesine karşın, son verilerde izlenen "Hangi talep düşüyor?" sorusu da öne çıkıyor.

İthalat ve konut satışları

Dış ticaret verilerinde, ihracat Ocak-Ağustos 2024 döneminde yüzde 3,9 artarken, ithalat yüzde 8,6 oranında azaldı. Ancak ithalatın detaylarında azalış, sermaye (yatırım) mallarında yüzde 2,1, ara mallarda (hammadde) yüzde 13,6 oranında olurken, tüketim mallarında yüzde 13,7 oranında artış gösterdi.

Konut satışları verilerinde de artış dikkat çekerken, yüksek faiz sürecinde ipotekli konut satışlarının azaldığı görüldü. Ocak-Eylül döneminde satışlardaki artış yüzde 5,7 olurken, ipotekli satışlar yani kredili alımlar yüzde 42,6 azalırken, diğer satış oranı yüzde 15,7 oranında artış gösterdi.

Ekonomistler ne diyor?

Yıldız Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ensar Yılmaz, talebin hangi alanlarda kaldığına dikkat çekerken, üst gelir gurubunda talebin halen olduğuna işaret ediyor.

“Ülkede ikili-talep formasyonu (zengin-yoksul talebi) çok daha yerleşik hale geliyor:

i.                         Konut satışları artıyor

ii.                       İthal mal ithalatı artıyor

iii.                     Lüks mal tüketimi artıyor

iv.                     Ve en yüksek %20’lik kesim en alt %60’lık kesimden daha fazla tüketiyor”

"Nasıl oluyor da ücretler enflasyonun sebebi oluyor?"

İTÜ Öğretim Üyesi Prof. Dr. Öner Günçavdı, geçtiğimiz günlerde yaptığı paylaşımda, emek verimliliğini artışının yanında ücretlerdeki artışı da gösteren TÜİK kaynaklı grafiklerle maaş artışlarının enflasyona sebep olmasına ironik soruyla şu paylaşımı yapmıştı:  

“İşte böyle bir ekonomik koşulda, enflasyonla mücadele edebilmek için ücretler baskılanmakta. Emek verimliliği hızlı artarken, bu verimlilikten pay alamayan bir çalışan sınıf var zaten. Nasıl oluyor da ücretler enflasyonun sebebi oluyor? Ben bilemedim şimdi.”

"Talep yeteri kadar azalmış değil"

Prof. Dr. Refet Gürkaynak, katıldığı CNBC-e yayınında, talebin kısılması gerektiğini belirtirken, bunun hem faiz indirim sürecinde hem de faiz artırım sürecinde özellikle orta gelirli ve asgari ücretli kesimde oluşturduğu baskılar nedeniyle alanının kalmadığını belirtti. Gürkaynak, talebin kısılması gerektiğini ancak bunun kamu harcamaları yoluyla yapılması gerektiğini savundu.

Enflasyondaki seyir

Asgari ücretin tartışılmaya başlandığı yılın son dönemlerinde enflasyondaki gerilemenin istenilen seyirde olmadığı görülürken, iç talebe yönelik söylemlerin ışığında asgari ücret artışlarına bakıldığında TÜİK verileri ilişkinin çok güçlü olmadığını gösteriyor. 

Asgari ücretin yıl içindeki değişiminde, 2007-2015 yılları aralığında, yıllık enflasyonun ortalamada yüzde 8,04 olduğu dönemlerde, asgari ücrete ara zam ile yılda iki kez artış yapıldığı görülüyor. Hatta 2011 yılında asgari ücret 3 kez güncelleniyor.

2005 sonrasında Temmuz-Eylül (yılın 3. çeyreği) aylık enflasyon ortalamalarına bakıldığındaysa 2016-2021 aralığında asgari ücrete ara zam gelmemesine karşın enflasyondaki yükseliş seyri dikkat çekiyor. 2024 yılında temmuzda asgari ücrete ara zam yapılmazken, üçüncü çeyrek enflasyon ortalaması, ara zam yapılan 2022 yılının üzerinde gerçekleşiyor. 

Talepte artışın ücretlilerin tüketimiyle ilişkisinin son dönemde bozulduğu görülürken, talepteki canlılığın ekonomistlerin de ilettiği şekilde daha farklı bir alanda olduğu dikkat çekiyor.