Enflasyonda eğitim ve giyim sürprizi

Şebnem TURHAN 

Enflasyon eylül ayında yüzde 1,35 olan beklentilerin oldukça altında aylık yüzde 0,97 arttı. Ve yıllık enflasyon ağustostaki yüzde 11,77 seviyesinden yüzde 11,75’e geriledi. Gıda fiyatlarında yükseliş sürerken aylık olarak enflasyonu düşürücü etki ise giyim ve ayakkabı ile KDV indirimi gerçekleştirilen eğitim grubundan geldi. Döviz kurlarındaki yüksek artışların ilk etkisi ise üretici fiyatlarında yaşandı. Üretici enflasyonu eylülde yüzde 2,65 arttı ve yıllık üretici enflasyonu yüzde 14,33’e yükseldi. Merkez Bankası’nın para politikası için takip ettiği özel kapsamlı enflasyon göstergeleri ise manşet enflasyondan daha fazla arttı. 

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre analistlerin beklediği üzere eylülde gıda fiyatlarındaki artış yüzde 0,66 oldu. Ve bu artış manşet enflasyona 0.15 puan yükseltici etki yaptı. Gıdada dikkat çeken ise mevsiminin sonuna gelen taze sebze ve meyve ile ekmek fiyatlarındaki değişim oldu. İstanbul Halk Ekmek zammı ile ekmek fiyatları aylık yüzde 2,8 artarken biber, patlıcan yüzde 16 ve 18, taze fasulye, kabak, lahana yüzde 9 zamlandı. Düşüş ise sezonunu açan balık fiyatlarında yüzde 12,2, elmada yüzde 13,5 dikkat çekti. Ekim ayında sera ürünlerinin henüz tezgahlara çıkmaması ve yazlık ürünlerin de sona ermesiyle gıda enflasyonunda daha yüksek artış bekleniyor.

Giyim ve ayakkabıda talep belirledi

Yeni sezona zam ile başlaması beklenen ve eylül aylarında enflasyonu artırıcı etki yapan giyim ve ayakkabı bu yıl eylülde yüzde 0,03 geriledi. Yani bu yıl enflasyonu artırıcı etkisi yaşanmadı. Giyim ve ayakkabı grubunda 2019 Eylül’de yüzde 2,13, 2018 Eylül’de 3,97 artış vardı. Pandemi nedeniyle yüksek talep düşüşü yaşayan giyim ve ayakkabı sektöründe eylülde yaz indirimlerinin sürdüğü ve sonbahar ürünlerinin düşük fiyat artışlarıyla sezona başlaması eylülde enflasyonun sürpriz yapmasının da nedeni oldu.

Konut grubunda yüzde 0,93 artış ve manşet enflasyona 0,13 puanlık katkı var. Su fiyatlarındaki ve ev tamiratı malzemelerinde artış bu grupta dikkat çekti. Ekimde ise elektrik fiyatlarına yapılan yüzde 5,75 zam bu grubun enflasyonunu ve manşet enflasyonu artıracak. Sağlık grubunda yüzde 0,87 artış 0,03 puan manşet enflasyona etki yaptı. Bu grupta diş tedavisi ücretlerinde artış var.

Eurodaki artış otomobile yansıdı

Ev eşyası konut kredi faizindeki indirimle birlikte artan taleple fiyatlardaki yükselişini sürdürüyor. Ev eşyası grubunda aylık enflasyon yüzde 3,02 arttı ve bu grubun manşet enflasyona etkisi 0.23 puan oldu. Bunda hem mobilya fiyatlarında yüzde 3-6 seviyesindeki artışlar ile buzdolabı ve küçük ev aletlerinde yüzde 8-5 civarındaki zamlar etkili.

Ulaştırma grubunda Euro’nun değer kazanmasının etkili olduğu görülüyor. Dizel otomobiller yüzde 5,2, benzinli otomobiller yüzde 2,8 aylık zam gördü. Benzin fiyatları yüzde 2,1 arttı bu grupta motorin fiyatlarının yüzde 2,37 azalması aylık artışı sınırlamış görünüyor. Otobüs biletlerinde de yüzde 6,3 düşüş yaşandı. Böylece ulaştırma grubunda aylık enflasyon yüzde 1,84 oldu ve bu grup manşet enflasyonu 0.29 puan ile en fazla artıran sektör oldu.
Haberleşme grubunda yüzde 0,28 aylık artış var ve manşet enflasyona 0.01 puanlık sınırlı bir katkı yaptı. Ancak pandemi ile birlikte hayatımızın vazgeçilmezlerinden olan kargo ücretlerinin yüzde 15,4 artış olması dikkat çekici.

Eğlence ve kültür aslında eğitim grubu

Eğlence ve kültür aslında pandemiyle birlikte eğitim grubunun bir parçası oldu. Online eğitim nedeniyle bilgisayar ve tablet talebindeki artış bu ürünlerin de ithal ağırlıklı olması nedeniyle kur hassasiyetleri enflasyonu yükseltti. Bu grupta bilgisayarlar aylık yüzde 2,6, tabletler yüzde 3,8 zamlandı. Yurtiçi turlardaki yüzde 19 fiyat düşüşü aylık enflasyona etkisini sınırladı. Eğlence ve kültürde yüzde 0,88’lik aylık artışın manşet enflasyona 0.03 puan artırıcı etkisi oldu. Özel okullara KDV indiriminin etkisiyle eğitim grubunda enflasyon yüzde 0,07 düştü. Eğitim grubu manşet enflasyona etki yapmasa da eylül aylarında eğitimde yüksek artışlar yaşandığı için sürprizin ikinci nedeni olarak öne çıktı.

Lokanta ve otellerde yüzde 0,74’lük aylık enflasyon manşet enflasyonu 0.06 puan etkiledi. Hazır yemeklerde sınırlı da olsa yaşanan artış bu yükselişi getirdi. Çeşitli mal ve hizmetlerde altındaki hızlı yükselişin durmasının etkisiyle yüzde 0,63’lük aylık enflasyon yaşandı. Ancak eylülde de kolonya yüzde 2,25 zamlanmaya devam etti.

Kur etkisi önce üretici enflasyonunda

Üretici enflasyonu eylülde yüzde 2,65 arttı ve yıllık üretici enflasyonu yüzde 14,33 ile hem bu yılın en yüksek seviyesine çıktı. Hem de Temmuz 2019’dan sonra gördüğü en yüksek veriye ulaştı. Üretici fiyatları ithalat girdisi etkisiyle döviz kurlarındaki sert yükselişten daha hızlı etkileniyor. TÜİK verilerine göre eylülde sanayinin dört ana sektöründen imalat endeksi aylık yüzde 2,83 arttı. Madencilik ve taşocakçılığında yüzde 2,29, elektrik, gaz üretimi ve dağıtımında yüzde 0,19 ve su temininde yüzde 1,96 artış gerçekleşti. Ana sanayi gruplarının aylık değişimleri; ara malında yüzde 3,63, dayanıklı tüketim malında yüzde 2,63, dayanıksız tüketim malında yüzde 1,75, sermaye malında yüzde 2,90 artış; enerjide yüzde 0,01 azalış olarak gerçekleşti. Sanayinin dört sektörünün yıllık değişimleri; madencilik ve taşocakçılığında yüzde 16,87, imalatta yüzde 15,52 artış, elektrik, gaz üretimi ve dağıtımında yüzde 2,62 azalış ve su temininde yüzde 13,25 artış olarak gerçekleşti. Ana sanayi gruplarının yıllık değişimleri; ara malında yüzde 17,91, dayanıklı tüketim malında yüzde 19,72, dayanıksız tüketim malında yüzde 12,74, sermaye malında yüzde 21,09 artış; enerjide yüzde 4,23 azalış oldu.

Çekirdek, manşet enflasyondan daha hızlı arttı

Merkez Bankası'nın para politikası için yakından takip ettiği özel TÜFE göstergelerinde aylık artış manşet enflasyonun artışını geçti. İşlenmemiş gıda ürünleri, enerji, alkollü içkiler ve tütün ile altın hariç hesaplanan B çekirdek enflasyonu aylık yüzde 1,35 arttı ve yıllık enflasyonu ağustostaki yüzde 11,18'den eylülde yüzde 11,57'ye çıktı. Enerji, gıda ve alkolsüz içecekler, alkollü içkiler ile tütün ürünleri ve altın hariç hesaplanan C çekirdek enflasyonunda ise aylık artış yüzde 1,33 oldu. Yıllık C çekirdek enflasyonu ağustostaki yüzde 11,03 seviyesinden yüzde 1132'ye yükseldi. Analistler ağırlıklı ortalama fonlama maliyetini yüzde 11,32’ye yükselten Merkez Bankası’nın ekim Para Politikası Kurulu toplantısında değişiklik yapmayacağı görüşünde. Ancak halen daha enflasyonun altında kalan faiz nedeniyle artırıma ihtiyaç olduğunu da vurguluyor analistler.