Enflasyon yüzde 70'e dayandı ama zirve henüz görülmedi

Şebnem TURHAN

Tüketici enflasyonu (TÜFE) nisanda piyasanın aylık yüzde 6 seviyesindeki artış beklentilerini aştı ve yüzde 7,25 yükseldi. Yıllık tüketici enflasyonu da marttaki yüzde 61,14 seviyesinden yüzde 69,97’e çıktı. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre tüketici enflasyonu 20 yılın zirvesindeki seyrini devam ettirirken üretici enflasyonu (Yİ-ÜFE) nisanda yıllık yüzde 121,82 ile Mart 1995 yılında görülen yüzde 144,3’lük seviyenin ardından 27 yılın zirvesine çıktı. Beklentilerin üzerinde gelen aylık tüketici enflasyonunda gıda grubunda hem ramazan hem de mevsim kaynaklı yüksek artışlar etkili olurken taze sebze ve meyve fiyatlarında bir yıllık yükseliş yüzde 105’e ulaştı. Özellikle seralarda bu yıl yaşanan sıkıntıların gıda fiyatlarının yüksek seyretmesinin devam edeceğini belirten uzmanlar Merkez Bankası’nın mayısta beklediği yüzde 70-75 zirve seviyesinin aşılmasını ve yılsonu tüketici enflasyonunun ise yüzde 55’e gelmesini bekliyor. Veri sonrası dolar/TL 14.85 lira seviyesinin üzerini gördü.

Taze sebze ve meyvede 4 ayda fiyat ikiye katlandı

Son aylarda olduğu gibi tüketici enflasyonunun tüm ana gruplarında nisanda enflasyon arttı. En yüksek artış hem talebin hem de mevsim koşullarının etkili olduğu gıda grubunda yaşandı. Grupta aylık enflasyon yüzde 13,38 olurken manşet enflasyonun 3.5 puanı gıda grubundan geldi. Şeker, süt zammının yanı sıra biber, domates gibi sebzelerde aylık ortalama yüzde 30’u aşan artış oldu. Taze meyve ve sebzede aylık enflasyon yüzde 20,85’e gelirken işlenmemiş gıdada ise yüzde 16,84 olarak hesaplandı. TÜİK verilerine göre yılın dört ayında ise taze sebze ve meyvedeki artış yüzde 94,32. Yani neredeyse yılbaşına göre 4 ayda taze sebze ve meyvenin fiyatları ikiye katlanmış. Bir yılda ise taze sebze ve meyvedeki artış yüzde 105. İşlenmiş gıdada dört aylık yükseliş yüzde 30,52, ekmek ve tahıllarda yüzde 27,5. İşte vatandaşın enflasyondaki artışı açıklanandan çok daha ağır hissetmesinin bir nedeni de temel ihtiyaçlardaki manşet enflasyonu oldukça aşan artışlar. Dört aylık tüketici enflasyonu yüzde 31,71 seviyesinde. Uzmanlar bu yıl yaz aylarında bile geçen yıllardaki fiyat seviyelerinin görülmeyeceğini ve yüksek seyrin korunacağını belirtiyor. Mayıs enflasyonunda da gıdanın etkisini göreceğiz.

Alkollü içecekler ve tütün grubunda nisanda sigara fiyatlarına yapılan zammın etkisi yaşandı. Bu grupta aylık enflasyon yüzde 4,02 olurken manşet tüketici enflasyonuna katkı 0.18 puan oldu. Ancak dün yeniden sigara fiyatlarına zam geldi bu mayıs ayında da alkollü içecek ve tütün grubunun tüketici enflasyonunu olumsuz etkileyeceğini gösteriyor.

Giyim ve ayakkabı grubu bu yıl bahar zammını Ramazan Bayramı’na göre yapmış gibi duruyor. Martta fiyatlarında değişim olmayan grupta nisanda aylık yükseliş yüzde 6,96 ve manşet tüketici enflasyonuna katkı 0.37 puan. Ramazan Bayramı talebi giyim ve ayakkabı grubunda artışı sağlarken yılbaşından bu yana bu gruptaki enflasyon yüzde 8,67 seviyesinde. Manşet enflasyon ve gıda enflasyonuna nazaran daha düşük oranlarda artışlar yaşandı.

TÜİK’e göre kiralarda yıllık artış yüzde 18,18 oldu

Konut grubunda doğalgaza ve suya yapılan zamların etkisi var. Aylık konut grubunda artış yüzde 7,43 ve manşet enflasyona katkı 1.05 puan seviyesinde. Ancak TÜİK kira artışlarına yönelik verileri gerçekte görülen fiyat artışlarına yaklaşmıyor. TÜİK’e göre kiralar nisanda aylık yüzde 1,87 arttı, dört aylık artış ise yüzde 8,78. Yıllık enflasyon ise kiralarda TÜİK’e göre yüzde 18,18 artış oldu. Ancak hükümetin kararı TÜİK’in 12 aylık ortalama tüketici enflasyonu ile kiracıların yıllık zamlarını yapması yönünde. Bu veri nisanda yüzde 34,46 oldu. Yani kiracılar mayısta yüzde 34,46 seviyesinde zam yapacak. Ama TÜİK’in kira enflasyonu verisi bunun çok çok altında.

Ulaştırma grubunda benzin ve motorin fiyatlarında değişim martın aksine nisanda biraz daha sakin ancak taksi ve şehir içi ulaşım zamları bu grupta aylık enflasyonu yükseltti. Grupta aylık enflasyon yüzde 5,12 olurken manşet tüketici enfl asyonuna katkı 0.92 puan hesaplandı.

Lokanta ve oteller grubunda gıda fiyatlarındaki yüksek enflasyonun etkisi ile yüzde 6,95’lik aylık yükseliş yaşanırken manşet enflasyona etki 0.48 puan oldu.

Yıllık enflasyonda zirve yüzde 118,2 ile enerjinin

TÜİK verilerine göre tüketici grubunda yıllık enflasyonu en hızlı artan yüzde 118,2 ile enerji fiyatları oldu. Bunu yüzde 104,77 ile taze sebze ve meyve izlerken işlenmemiş gıdada yüzde 100,67’lik artış yaşandı. Enerji ve gıda dışı mallarda da yüzde 61,69’luk yıllık enflasyon görülürken ulaştırma hizmetlerinde yüzde 78’lik yıllık enflasyon hesaplandı.

UZMANLAR VERİYİ NASIL YORUMLADI?

● YILSONU BEKLENTİSİNİ YÜZDE 60’A ÇIKARIYORUZ

İş Yatırım Araştırma Direktörü Serhat Gürleyen: Enfl asyonun neredeyse yarısı gıda fiyatlarındaki artıştan kaynaklanıyor. Konut, ulaştırma ve gıda artışları birlikte bakıldığında enfl asyonun yüzde 75’ini oluşturuyor. Tarihsel medyana göre gıda enfl asyonu 10 kat, konut 19 kat yukarıda. Bu kadar kötü olmasa da diğer ana harcama gruplarında da fiyatlama alışkanlıklarında bozulma devam ediyor. Ulaştırma, ev eşyası, sağlık, haberleşme, eğlence, eğitim, lokanta ve oteller fiyat artışları tarihsel medyana göre göre 2 ila 6 kat arası yukarıda. Önden yüklemeli artışlar gördüğümüz giyim tarihsel medyanın gerisinde kalan tek grup. Çekirdek enfl asyon verileri manşet enfl asyondaki artışın genele yaygın olduğunu gösteriyor. Batının Rusya’ya yaptırımları ile hızlanan uluslararası fiyatlardaki artış, üretici fiyatlarından geçiş, kur şokunun gecikmeli etkileri ve fiyatlama alışkanlıklarındaki bozulmayla önümüzdeki aylarda enfl asyonun yüzde 75-80 bandına yükselmesini bekliyoruz. Merkez Bankası’nın para politikasında tepki vermemesi enfl asyonun dengeleneceği platoyu tahmin etmemizi zorlaştırıyor. Uygulanmakta olan aşırı genişleyici para ve gelirler politikalarından hızlı bir U dönüşü yapılmazsa, enfl asyonun kendiliğinden düşmesini sağlayacak baz etkisi dışında bir neden görmüyoruz. Sene sonu dolar kurunu 17 TL aldığımız baz senaryoda yılsonu enfl asyon tahminimizi 2022 için yüzde 60, 2023 için yüzde 28 olarak güncelliyoruz. Geçtiğimiz ay bu oranlar sırasıyla yüzde 53 ve yüzde 28 seviyesindeydi.

● ZİRVEYİ TEMMUZ AYI GİBİ GÖRMEYİ BEKLİYORUZ

Coface Ekonomisti Seltem İyigün: Gıda, ulaştırma, mevsimsellik etkisi içeren ürünler, enerji ve konut grubundaki fiyat artışları, nisan ayında enfl asyonun beklentilerin üzerinde gelmesine neden oldu. Konut grubundaki doğalgaz ve su fiyatı artışları, Ramazan ayının da etkisiyle taze sebze ve meyve fiyatlarının aylık yüzde 20 artması ve ulaştırma hizmetlerindeki fiyat artışları, baskı yaratıyor. Bu durum hem TL’nin geçen seneki değer kaybının süregelen etkileri hem de jeopolitik gelişmeler nedeniyle hammadde fiyatlarındaki artış ile açıklanabilir. Fakat sene sonu enfl asyon beklentilerinin ocak ayından beri 16 puan artması, fiyatlama davranışlarındaki ve beklentilerdeki bozulmanın da enfl asyon üzerinde etkili olduğunu gösteriyor. Bugünkü veriden sonra sene ortalaması enfl asyon tahminimizi mevcut yüzde 65 seviyesinden yukarıya güncelleyeceğiz. Mevcut koşullar altında zirvenin temmuz ayı gibi görülmesini bekliyoruz.

● MAYISTA ENFLASYON YÜZDE 75’E YÜKSELEBİLİR

Gedik Yatırım Ekonomisti Serkan Gönençler: TÜFE enfl asyonu yüzde 7,25’lik gerçekleşme ile yüzde 6,0 civarındaki piyasa beklentilerini aşarken, bizim yüzde 7,8’lik tahminimizin altında kaldı. Yüzde 13,4 seviyesinde gerçekleşen gıda enfl asyonu bizim beklentimizle tamamen uyumlu olsa da, bu rakamın manşet enfl asyonun piyasa beklentilerini aşmasının arkasındaki temel faktör olabileceğini düşünüyoruz. Çekirdek TÜFE enfl asyonunun yüzde 4,58’lik medyan piyasa beklentisi ile uyumlu olması da bu görüşümüzü destekliyor. Bizim tahminimizdeki sapmanın ise sezonluk fiyat artışlarının görüldüğü giyim kaleminden kaynaklandığını söyleyebiliriz; biz gecikmeli kur geçişkenliği nedeniyle tarihsel ortalamaların çok üzerinde (%14-15 civarında) bir giyim enfl asyonu beklerken, gerçekleşmenin yüzde 7,0 seviyesinde olduğunu görüyoruz ki bu rakam geçen senenin nisan ayındaki yüzde 7,7’lik artışın dahi altında kalmış görünüyor. Bunların dışında, hizmet fiyatlarındaki yüzde 4,7’lik ve dayanıklı mal grubu fiyatlarındaki yüzde 5,1’lik artışlar gecikmeli kur etkilerini ve fiyatlama davranışlarındaki bozulmayı net bir şekilde yansıtıyor. TÜFE enfl asyonunun mayıs ayı ile birlikte %75 civarına yükselmesini bekliyoruz.