Türkiye’de son yıllarda hızla yükselen enflasyon fiyatlama davranışlarını bozarken, tüketicinin tercihlerini de kökten etkiledi.

İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Pazarlama Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Süphan Nâsır başkanlığında İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa’dan Dr. Öğr. Üyesi Yonca Nilay Baş ve Medipol Üniversitesi’nden Dr. Öğr. Üyesi Fatma Betül Ortaköy’den oluşan araştırma ekibinin hazırladığı “Beyaz Yakadan Emekliye 2024’e Genel Bir Bakış: Ekonomik Zorlukların Farklı Tüketici Gruplarına Etkisi” başlıklı çalışmada sonuçlar dikkat çekti.

Araştırmanın verileri Ekim 2024’te Google Forms aracılığı ile çevrimiçi olarak toplanırken, araştırmaya 1.968 kişi katıldı. Araştırmaya katılanların yüzde 33’ü özel sektör çalışanı, yüzde 21’i kamu sektörü çalışanı, yüzde 21’i emekli ve yüzde 13’ü ise işveren veya esnaf oldu.

Araştırma sonuçları ise ilgi çekti. İşte beyaz yakalı ve emeklilerin tüketim tercihlerindeki değişimler:

“Evlilik ve çocuk hayalleri ekonomik engellerle karşı karşıya!”

Araştırmaya katılanların evlilik ve çocuk sahibi olma kararlarında ekonomi belirleyici bir rol oynuyor. Katılımcıların yaklaşık yüzde 76’sı güncel ekonomik koşulların evlilik veya çocuk sahibi olma kararlarını etkilediğini belirtirken, katılımcıların büyük kısmı ekonomik koşulların aile kurma kararlarını zorlaştırdığını belirtiyor.

“Sosyal hayatın sessizliği”

Sinema, tiyatro, konser gibi biletli etkinliklere, araştırmaya katılanların yüzde 39’u hiç katılamadıklarını belirtirken, yüzde 44’ü ise ancak birkaç ayda bir gidebildiğini belirtiyor.

Hayat pahalılığı ve geçim kaygısı nedeni ile araştırmaya katılanların kültür sanat gibi etkinliklere katılımının çok sınırlı kaldığı görülüyor.

“Dışarıda yemek artık lüks”

Araştırmaya katılanların yüzde 22’si birkaç ayda bir, yüzde 20’si ise ayda bir aile ve arkadaşlarla sosyalleşme amaçlı dışarıda yemek yediğini belirtirken, aile ve arkadaşlarıyla sosyalleşme amaçlı dışarıda yemek yiyemedikleri belirtenlerin oranı ise yüzde 11 oldu. Sosyalleşme amaçlı dışarıda yemek yeme oranlarının oldukça düşük olduğu görüldü.

“Tatil hayal oldu”

Her dört kişiden biri son üç yılda tatil yapamadı. Katılımcıların yüzde 25’i son üç sene içinde tatile gidemediklerini belirtirken, yaklaşık yüzde 58’i son üç yılda eskisi kadar sık tatile gidemediğini belirtti. Yaklaşık her üç kişiden biri ise tatile gidebilmek için kredi kartlarına taksit yaptıracaklarını açıkladı.

“Kredi kartları günü kurtarıyor ama borçlar birikiyor”

Nakit taşımamak ve taksit kolaylığı imkânı sunması kredi kartı kullanımını yaygınlaştırmakla birlikte kredi kartı borçlarını tamamını ödeyemeyenlerin oranı yüzde 30 olduğu görüldü. Nakit sıkıntısı yüzde 21 ile kredi kartı kullanımında önemli olurken, kredi kartları borçlarının biriktiği ödeme zorluklarının arttığı görüldü.

“Enflasyon kemer sıktırıyor!”

“Son aylarda enflasyon sizi en çok hangi başlıklarda zorladı?” sorusunda ev dışı yeme-içme, gıda, ulaşım-akaryakıt, giyim/ayakkabı/aksesuar ve konut kirası sırasıyla yer alırken, 2024’te ekonomik zorluklarla azalan harcamaların başında da ev dışı yemek, giyim ve tatil geldi.

“Enflasyon kıskacında market alışverişi”

Araştırma sonuçlarına göre her iki tüketiciden birinin indirim avcılığına yöneldiği görüldü. Araştırmaya katılanların yaklaşık yüzde 55’i market alışverişi yapmadan önce farklı marketlerin fiyatlarını karşılaştırdığını, yüzde 46’sı market alışverişi yaparken genellikle ürünlerin en ucuzunu bulmak için çaba harcadığını, yüzde 51’i ise indirimli fiyatlardan yararlanmak için birden fazla marketten alışveriş yaptığını, yüzde 41’i market ürünlerini etiket fiyatından almak yerine indirme girmesini beklediğini, yüzde 43’ü market alışverişlerinde fiyat indirimi var ise düzenli olarak satın aldığı marka yerine indirimdeki markayı satın alacağını belirtti.

“Eğitim bütçeleri zorluyor”

Özel okullardan devlet okullarına öğrenci geçişlerinin artacağı öngörüldü. Katılımcıların yüzde 21’i mevcut okul zamları nedeniyle çocuklarının kaydını devlet okuluna almayı düşündüklerini, yaklaşık yüzde 25’i ise ileride çocuklarının kaydını devlet okuluna almayı düşündüğünü belirtti.

“Memnuniyetsizlik yükselişte”

Araştırmaya katılanların yüzde 52’sinin genel olarak hayatından memnun olmadığını belirtirken, katılımcıların yaklaşık yüzde 95’i ülkenin içinde bulunduğu ekonomik koşullarından; yüzde 95,4’ü eğitim sisteminden, yüzde 91,70’i demokrasinin işleyişinden ve yüzde 77’si ise sağlık sisteminden memnuniyetsiz olduğunu açıkladı.

Sağlıkta memnuniyetsizlik artıyor

Sağlık sistemine yönelik memnuniyetsizlik incelendiğinde, ekonomi ve eğitim sistemi ile kıyaslandığında daha düşük seviyelerde kalmasına karşın, 2020 yılında yapılan araştırmada sağlık sisteminden hiç memnun değilim diyenlerin oranı yüzde 37,40 olmuş, dört sene sonra hiç memnun değilim diyenlerin oranı dramatik bir artışla yüzde 55,90’a ulaşıyor.

Pandemi sürecinde Türkiye’nin güçlü sağlık altyapısının katılımcılar üzerinde olumlu etkisinin olduğu görülse de dört sene sonra hiç memnun değilim diyenlerdeki artışın yaklaşık 20 puan artış göstermesi düşündürücü oluyor.