Çiftçi bu yıl 3 üründe kaybetti, 7 üründe kazandı

Mehmet Hanifi GÜLEL / İSTANBUL

Türkiye tarımsal hasılada Avrupa'da birinci, dünyada 10'uncu sırada yer almasına rağmen ekim planlamasının olmaması temel ürünlerde sıkıntı yaşamaya devam ediyor. Bu yıl tarımsal ürünlerde son yılların en iyi rekoltesinin elde edilmesine rağmen yağlık ayçiçeği, pamuk ve mısırda çiftçi zarar ederken buğday, arpa, çeltik, fındık, şeker pancarı, çay ve zeytin memnun kaldı. Yağ, tekstil ve yem sanayinin temel hammaddelerinden yağlık ayçiçeği, pamuk ve mısır ekiminde önemli artışlar yaşanmasına rağmen fiyatlar önceki yılın altında kalınca bu 3 üründe üretici yılı kayıpla kapattı. Çiftçilerin destekleme priminde artış talepleri karşılanmayınca önümüzdeki yıl yağlık ayçiçeği ve pamuk üretiminde yüzde 50 azalması bekleniyor. Çiftçiler yağlık ayçiçeği ve pamuk üretiminden vazgeçerek, buğday ve arpa ekimine yönelmiş durumda. Türkiye yağ, tekstil ve yemde daha fazla ithalat yapması bekleniyor.

Ayçiçeği ithalatı yüzde 138 arttı

Türkiye bu yıl kayıp yaşanan ürünlerde ciddi ithalat yaptı. TÜİK ayçiçeği yağında yüzde 138,2 artış ile 1 milyar 938 milyon dolar ulaştı ve mısır ithalatı ise 2021 yılının toplamında 584 milyon dolar olurken, bu yılın ilk 10 ayında 921,5 milyon dolara yükseldi. Pamuk, pamuk ipliği ve pamuklu mensucat ithalatına ise ilk 10 ayda 4 milyar 160 milyon dolar verdi.

KAZANDIRANLAR

Buğday / Arpa

Bu yıl iklim ve rekoltenin iyi olması buğdayda resmi rakamlara göre 19 milyon ton rekolte elde edildi. Hasat döneminde fiyatının yüksek olması ve o dönemde satan üretici biraz nebze daha karla ürününü sattı. Son dönemde fiyatlarda biraz gerileme meydana gelmesine rağmen üreticiyi memnun edecek seviyede bulunuyor. Hasat döneminde yüksek fiyatlardan buğday alan tüccarların zarar ettiği belirtiliyor. Arpa üretimi ise yaklaşık 8,5 milyon ton ile Cumhuriyet tarihi rekoltesi kırılmış bulunuyor. Fiyat ve verilen destek ile üretici ekimden memnun kaldı. Bu yıl ekiminde önceki yıla göre artış bekleniyor.

Şeker pancarı

Bu yıl şeker pancarı alım fiyatını ton başına 800 lira ve söz konusu alım fiyatı, 50 TL olan posa bedeli ve 25 TL olan kota tamamlama primi ile birlikte ton başına toplan 875 lira oldu. Çiftçi verim ve fiyattan dolayı memnun oldu. Önümüzdeki yıl da üretim alanlarında büyük bir değişim beklenmiyor.

Çay

Çay üreticisi açıklanan fiyattan iyi bir sezon geçirdi. Her ne kadar girdi maliyetleri arsa da alım fiyatı çiftçiyi memnun etti. Bu yıl yaş çayda rekolte 1,5 milyon tona ulaşması bekleniyor.

Zeytin

Zeytin üretimi bu yıl yüzde 71 artış ile 2,9 milyon tona ulaşırken zeytinyağı üretimi ise yüzde 79 artış ile 421,7 bin ton oldu. Buna göre, Türkiye'de zeytin ve zeytinyağı üretiminde tüm zamanların rekoru gerçekleşti. Kuraklıktan dolayı İspanya ve İtalya’da yüzde 30 rekoltenin düşmesi iç pazarda fiyat seviyesini korurken, üreticisini de önemli bir gelir kazandırdı.

Fındık

Bu yıl 765 bin ton rekolte ile üretimde iyi bir sezon geçti. TMO tarafından fiyatı kalitesine göre kilosu 52 ile 54 lira açıklandı ve ilk hasat döneminde söz konusu fiyat altına inmesine rağmen rekoltedeki artış üreticiyi memnun etti. Piyasadaki en büyük fındık alıcısına açılan dava sonrası fiyatlarda artış yaşandı ve yılın son döneminde kilosu 62 liraya kadar yükseldi.

Çeltik

Çeltik üreticisi bu yıl açıklanan rekor fiyatlarla önceki yıllara göre iyi bir sezon geçirdi. Rekoltenin 950 bin ton olması da arz tarafında bir sorunun oluşmasının önüne geçiyor

KAYBETTİRENLER

Pamuk

Son yıllarda üretiminde düşüş yaşanan tarım ürünlerinin başında yer alan pamuk, 2021 yılında yüksek fiyat ve düşük rekolte bu yıl ekimini yüzde 50 oranında arttırdı. Fakat bu yıl pamuk üretimi 2,6 milyon tona yakın rekolteye rağmen artan maliyet düşen fiyattan dolayı üreticilerin büyük zarlar etmesine yol açtı. İlk etapta 20 liranın üzerinde yer alan fiyatlar 12 ile 13 liraya kadar gerilemiş durumda. Önümüzdeki yıl pamuk üretiminde yüzde 50 oranında düşüş bekleniyor. Pamuk Türkiye için tekstil sanayi, yağ ve yem hammaddesi bakımından stratejik önemi bulunuyor.

Ayçiçeği

Türkiye yağlı tohumlarda dışa bağımlı bir ülke konumdayken 2022 yılında ayçiçeğinde iç üretimi kayda değer oranda artırmasına rağmen fiyat olarak çiftçi zor bir yıl geçirdi. Batı Karadeniz, İç Anadolu’da ve Marmara Bölgesi’nde oluşan fiyat farklılığı çiftçiyi olumsuz etkiledi. İç pazarda bazı yerlerde fiyatlar 8 bin 500 liraya kadar geriledi. 2023 yılında üretim alanlarında ayçiçeğinde yine yüzde 50 oranında düşüş bekleniyor. Ayçiçeği üretimi yağ sanayi ve küspesi ise hayvancılık için önemli bir ürün olarak yer alıyor.

Mısır

Mısırda 7 milyon ton rekolte ile Cumhuriyet tarihi kırıldı. Mısır üretiminde 1 hasatta fiyat ve talebin yüksek olması üreticisini memnun etti. Fakat arpa ve buğday hasadından sonra 2. hasat ürünlerin ekilmesi mısır rekoltesini ciddi oranda artırdı. Son dönemde İç Anadolu ve Güneydoğu Bölgesi’nde fiyatlarda ciddi bir düşüş yaşanıyor. İkinci ekilişlerde nem oranın göre 4 bin 300 ile 3 bin 500 liraya kadar gerilemiş bulunuyor. Üreticiler bu yıl mısır üretiminde ciddi zarar ettiler. 2023 yılında ekim alanında azalma bekleniyor.

Bakliyat üreticisini memnun etti

Türkiye aynı zamanda bakliyat üretiminde de önemli bir üretici konumunda. Bakliyat ürünleri içinde kırmızı mercimek üretimi bu yıl önceki yıla göre yüzde 75 artışla 400 bin tona yakın bir rekolte elde edildi. Üretimin yüzde 90’ın yapıldığı Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde kuraklığa rağmen üreticiler iyi bir fiyatla ürününü sattı. Devletin daha sonra 1 lira daha fiyat farkı vermesi üretici için önemli bir katkı sağladı. Nohutta ise TÜİK’e göre bu yıl üretimi geçen yıla göre yüzde 22,1 artışla 580 bin ton düzeyinde olacağı öngörülüyor. Fiyatının da iyi olması üretici bakımından ciddi bir sorun yaşanmadı. Kuru fasulye hasadına eylül ayı itibarıyla yapılmaya başlandı ve üretimin 285 bin ton olması bekleniyor. Önceki yıla göre bir nebze rekoltede azalma olmasına rağmen fiyatı üreticisini memnun etti.